Ağciyər iltihabı — Vikipediya

Pnevmoniya
yun. πνευμονία
Streptococcus pneumoniae — Pnevmoniyanın törədicisi.
XBT-10	J12., J13., J14., J15., J16., J17., J18., P23.
XBT-9	480-486, 770.0
XBT-9-KM	483.8[1], 486[1], 484.8[1], 483[1]
DiseasesDB	10166
MedlinePlus	000145
eMedicine	topic list
MeSH	D011014
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ağciyər iltihabı, sətəlcəm, pnevmoniya — ağciyərin tez-tez təsadüf edilən xəstəliyi.

Gedişinə görə kəskin və xronik olur.

Krupoz, ocaqlı, intersisial və s. formaları var. Krupoz pnevmoniya kəskin ağciyər xəstəliyidir, bakterial pnevmoniyaların ən təhlükəlisidir. Krupoz pnevmoniyada ağciyərin bir, bəzən də bir neçə payında patoloji dəyişiklik olur; xəstəliyi, əsasən, pnevmokoklar törədir. Xəstəlik başağrısı, yüksək hərarət (39–40°S), quru və bəlğəmli öskürəklə başlayır, döş qəfəsi sancır (öskürdükdə və dərin nəfəs aldıqda artır). Xəstəliyin ikinci günündən başlayaraq selikli bəlğəm ifraz olunur. Sonralar qan qarışdığından bəlğəm pas rəngi alır. İlk günlər xəstənin yanaqları qızarır, dodağı, burnunun ucu, bəzən boyun və qulağı uçuqlayır; nəbzi dəqiqədə 100–120 vurur, arterial təzyiqi aşağı düşür. Yuxusu çəkilir, dilinin üstü quru ərplə örtülür, sayıqlama, iştahasızlıq, ürəkbulanma və qusma müşahidə olunur. Qanda leykositlərin sayı artır, eritrositlərin çökmə reaksiyası sürətlənir; sidiyin miqdarı azalır, xüsusi çəkisi isə artır. Krupoz pnevmoniyada bəzi ağırlaşmalar (məsələn, plevranın quru və ya eksudatlı iltihabı, ağciyərin irinləməsi, kollaps, ürək çatışmazlığı və s.) müşahidə oluna bilər.

Ocaqlı pnevmoniyada iltihab prosesi ağciyərin müəyyən nahiyəsində gedir. Bu xəstəliyi stafilokoklar, streptokoklar, Fridlender çöpləri və s. törədir. Qızılca, göyöskürək, qarın yatalağı və s. infeksion xəstəliklər, eləcə də bə'zi viruslar ocaqlı pnevmoniyaya səbəb ola bilər. Soyuqdəymə, yorğunluq və s. də xəstəliyə şərait yaradır. Ocaqlı pnevmoniya başladıqda temperatur yüksəlir (37–39°S), xəstə süstləşir, öskürür, bəlğəm ifraz edir, iştahası pozulur, bəzən üzü və dodaqları uçuqlayır. Viruslu ocaqlı pnevmoniyalardan qripoz pnevmoniya, ornitoz və psittakoz pnevmoniyalara təsadüf edilir. Psittakoz insana tutuquşudan, ornitoz isə göyərçin, ördək və s. quşlardan keçir. Viruslar quş zılı ilə xarici mühitə düşür və quruyub toz halına keçdikdə havadan insanın tənəffüs yollarına daxil olub, ağciyər iltihabını törədir. Ocaqlı pnevmoniyalar infeksiyasız da baş verə bilər.

İnterstisial pnevmoniyada iltihab prosesi ağciyərin birləşdirici ara toxumasında gedir. Həmin xəstəlik ağciyər iltihabının başqa formalarına nisbətən uzun sürür.

Quru öskürək bu xəstəliyin başlanğıc mərhələsi üçün xarakterikdir. Bir layman bunu adi bronxit ilə qarışdıra bilər: bir neçə gündən sonra bəlğəm görünəcək, xəstə özünü daha yaxşı hiss edəcək.^[2]

Pnevmoniyanı tə'yin etmək çətin ola bilər. Adətən soyuqdəyməyə oxşar simptomlarla keçir və xəstələr adətən daha ağır halda olduqlarını tə'yin edə bilmirlər. Döş qəfəsində ağrı bir çox pnevmoniyaların ümumi simptomudur. Pnevmoniya simptomları onun törədicisindən asılı olaraq dəyişə bilir:

• Bakteriya. Bakteriyaların bir çox növləri pnevmoniyaya səbəb olur. Bakterial pnevmoniyalar öz-özünə yarana bilər, eyni zamanda xəstəlik yuxarı tənəffüs yollarının virus infeksiyalarından sonra inkişaf edə bilər. Simptomlar titrətmə, yüksək temperatur, tərləmə, döş qəfəsində ağrı, qısalmış tənəffüs, öskürək, yaşıl və ya sarı bəlğəm.

Maraqlıdır ki, yüksək risk qrupuna daxil olan yaşlı, immun sistemi zəif xəstələrdə simptomlar fərqli ola bilər, məsələn temperatur yüksəlmə əvəzinə aşağı düşə bilər. Bakterial pnevmoniya adətən ağciyərin ancaq bir payına aid ola bilir. Bu lobar pnevmoniya adlanır.

• Viruslar. Pnevmoniyaların təxminən 50%-i viruslar tərəfindən törədilir. Viral pnevmoniyalar soyuqdəymə tipli simptomlarla başlayır. Adətən quru öskürəklə başlayır, başağrısı, qızdırma, əzələ ağrısı, üzülmə kimi simptomlar rast gəlinir. Xəstəlik inkişaf etdikcə tənginəfəslik əmələ gəlir, az həcmdə olan ağ və ya rəngsiz bəlğəmlə xarakterizə olunur. Virus mənşəli pnevmoniyalar zamanı ikincili olaraq bakterial pnevmoniyalar da əmələ gələ bilər.
• Mikoplazma. Bu orqanizmlərin törətdikləri pnevmoniyalar özlərində həm bakterial həm də virus mənşəli pnevmoniyaların əlamətlərini birləşdirir. Lakin bu əlamətlər daha mülayim olur və daha gec inkişaf edir. Yataqda qalacaq qədər xəstə olmaya bilərsiniz və hətta pnevmoniya keçirdiyinizi bilməyə də bilərsiniz.

Mikoplazam pnevmoniyaları məktəb uşaqları və gənclər arasında daha çox yayılıb. Antibiotiklərlə müalicəyə həssadırlar. Lakin quru öskürək və zəiflik bir müddət davam edə bilər.

• Göbələk. Bir sıra göbələk növləri pnevmoniyaya səbəb ola bilər. Bəzi insanlar bunu kəskin pnevmoniya şəklində keçirir, bəzilərində isə simptomlar çox zəif nəzərə çarpır və xronik pnevmoniyaya keçərək aylarla davam edir.
• Pneumocystis carinii. Bu tip pnevmoniyalar AİDS-li xəstələrdə daha çox rast gəlinir. İmmun sistemi orqan transplantasiyası, kimyəvi terapiya, kortikosteroidlərlə müalicə, və ya digər immun zəiflədici dərmanlarla zədələnmiş xəstələr də risk altındadırlar. Əlamətləri kəsilməyən öskürək, qızdırma və qısalmış tənəffüsdür.

Sizin ağciyərləriniz membranla əhatə olunmuşdur ki, bu da plevra adlanır. Hər ağciyər paylara bölünüb: sağ 3 paya, sol isə 2 paya. Nəfəs alarkən hava traxeya vasitəsilə ağciyərlərə dolur. Ağciyərləriniz daxilində bronx adlanan havaaparıcı yollar var. Bronxlar özləri də alveollarla bitən bronxiollara bölünür.

Sizin orqanizminiz ağciyərlərinizi qorumaq funksiyası ilə təchiz olunub. Adətən insanlar tez-tez müxtəlif infeksiyalara yoluxurlar, lakin orqanizmimizin müdafiə funksiyası xəstəliyin əmələ gəlməsinin qarşısını alır. Məsələn burun seliyi özü bir çox mikroorqanizmləri ağciyərlərə keçməkdən saxlayır.

Hətta mikroorqanizm daxilə keçəndən sonra belə ağ qan hüceyrələri, yəni leykositlər bu mikroorqanizmi məhv edirlər. Lakin yığılıb qalmış patogen mikroorqanizmlər, ağ qan hüceyrələri alveollarda iltihab törədir. Bu da tənəffüsdə olan çətinliyə gətirib çıxarır. Pnevmoniyaların təsnifatı:

Çox vaxt törədiciyə görə təsnif olunur:

• Cəmiyyət pnevmoniyası. Bura gündəlik həyatda- məktəbdə, iş yerində yoluxa biləcəyiniz pnevmoniyalar aiddir.
• Xəstəxana (nosocomial) pnevmoniyaları. Xəstəxana pnevmoniyaları süni tənəffüsdə olan, intensiv terapiyada müalicə alan xəstələr üçün təhlükəli ola bilər. Bu tip pnevmoniyalar xüsusən də yaşlılar, AİDS xəstələri, uşaqlar, xronik xəstələr üçün çox ciddi ola bilər.

Belə xəstələr üçün səbəblərdən biri də qastroezofageal reflux ola bilər. Bu mədənizin möhtəviyyatının nefes borusuna düşdüyü zaman baş verir. Və bu da pnevmoniyaya səbəb ola bilər.

• Aspirasiom pnevmoniya. Bu o zaman baş verir ki, yad cisimlər sizin ağciyərlərinizə nəfəs vasitəsilə düşür. Məsələn sizin mədənizdə olan qida qalıqları, adətən qusmadan sonra baş verir. Bu adətən beyin zədələnmələri və s. refleksləri zədələyəndə əmələ gəlir.

Digər səbəb çox alkohol içmək ola bilər. Huşsuz adam görsəniz, nəfəs borusuna yemək qalıqlarının aspirasiyası ola biləcəyini ehtimal edin. Opportunistik organizmlər tərəfindən törənən pnevmoniyalar. Bu tip pnevmoniyalar immun sistemi zədəli olan xəstələr üçün təhlükəlidir. Belə ki, bu tip pnevmoniyalarda sağlam insanlar üçün təhlükəli olmayan mikroorqanizmlər, AİDS-li xəstələrdə, transplantasiya olunan xəstələrdə çox təhlükəli ola bilər.

Müxtəlif patogenlər. Quş qripi və bir sıra kəskin respirator sindrom yaradan viruslar bəzən sağlam insanlar üçün də ölümcül təhlükə yarada bilər. Risk faktorları

• 65 və daha çox yaşı olanlar və kiçik uşaqlar risk qrupudurlar. Eyni zamanda risk qrupuna daxildir:
• Müəyyən xəstəliyi olanlar. AİDS, xronik ürək-ağciyər, emfizema, diabet və s. Eyni zamanda əgər dalağınız çıxarılıbsa, immun sisteminiz kimyəvi terapiya ilə zədəlidirsə, bu da xəstəliyə həssas olmanıza səbəb ola bilər.
• Siqaret və alkohol.
• Hospitalizasiya olunmuş intensiv terapiya xəstələri.
• Kimyəvi maddələrlə və zəhərlərlə kontakda olan müəssisələrin işçiləri.
• Cərrahi əməliyyata məruz qalmış xəstələr.

Ciddi pnevmoniya həyati təhlükəli ola bilər. Odur ki, həkimə müraciət etməkdən çəkinməyin. Əgər öskürək, təngnəfəslik, sinədə ağrı, qızdırmanız varsa, mütləq həkimə müraciət edin. Xüsusən də əgər sizin 60-dan çox yaşınız varsa, orqanizminiz alkohol, siqaret, kimyəvi terapiya ilə zədəlidirsə, həkimə müraciət etməyə yubanmayın.

Həkim sizin ağciyərlərinizə qulaq asacaq. Sonra çox ehtimal ki, döş qəfəsinizi rentgen etməyi təklif edəcək. Siz həm də qan testləri edəsi olacaqsınız.

Pnevmoniyanın sizin üçün nə dərəcədə ağır olub-olmaması sizin ümumi sağlamlığınızdan və pnevmoniyanın tipindən asılıdır. Əgər siz cavan və sağlamsınızsa, pnevmoniyanız asanlıqla müalicə oluna bilər. Amma, əgər ürək və ağciyər problemləriniz varsa, xüsusən də siqaret çəkirsinizsə, onda xəstəliyin müalicəsi uzun çəkə bilər. Bə'zi hallarda isə ağırlaşmalarla üzləşə bilərsiniz ki, bu da həyati təhlükəli ola bilər.

• Bə'zi hallarda xəstəlik elə ağırlaşır ki, bakteriyalar qana keçir və bakteremiya yaradır. Bundan sonra mikroblar digər orqanlara keçir və orada da iltihab yaradır.
• Ağciyərlər ətrafında maye toplanması və iltihablanma.

Bəzən maye plevranın ağciyərləri və döş qəfəsini örtən hissələri arasında normadan artıq yığılaraq plevrit əmələ gətirir. Bu adətən pnevmoniyalar zamanı baş verir ki, həmin maye iltihablanır və normadan artıq toplanır. Bu halda həmin mayeni xaric etmək üçün qabırğalar arası boru yerləşdirilir. Ağciyər absesi. İrin ilə dolu boşluqdur. Adətən pnevmoniya olan sahənin ətrafında əmələ gəlir. Antibiotiklərlə müalicə olunur, lakin bəzən cərrahi əməliyyata ehtiyac olur.

Əgər hər iki ağciyər prosesə qoşulubsa bəzən süni tənəffüsə ehtiyac olur.

Müalicə pnevmoniyanın növündən asılıdır:

• Bakterial. əsasən antibiotiklərlə müalicə olunur. Lakin müalicə müddəti düzgün seçilməlidir.
• Viral. Antibiotiklər effektiv deyil. Müalicə çox həcmdə maye qəbul etmək və dincəlməkdən ibarətdir.
• Mycoplasma. Antibiotiklə müalicə olunur. Lakin sağalma bir qədər uzun çəkə bilər.
• Fungal. Müalicə göbələk əleyhinə dərmanlarla gedir.

Əlavə olaraq temperatur salan dərmanlar, ağrını azaldan dərmanlar, öskürək əleyhinə dərmanlar verilə bilər. Lakin öskürək əleyhinə dərmanları çox vermək olmaz, çünki öskürək özü bəlğəmi təmizləmək üçün mühüm vasitədir.

Əgər sizdə kəskin pnevmoniyadırsa xəstəxanada yerləşdirilib tənəffüsünüz rahatlaşması üçün sizə oksigen verilə bilər. Oksigenə ehtiyac yoxsa evdə də müalicə ala bilərsiniz.

Müalicədən bir müddət sonra tam müalicə olunanadək bir neçə dəfə müayinəyə getməyiniz məsləhətdir.

Adətən xəstəlik sizin immun sisteminizin zəifliyindən əmələ gəlir. Və xəstəlik adətən başqalarından sizə yoluxmur. Bunu qarşısını almaq üçün:

• Vaksinasiya olunmaq
• Əlləri yumaq.
• Siqaret çəkməmək.
• Düzgün qidalanmaq.
• Digərlərini qorumaq. Öskürərkən dəsmalla ağızı tutmaq.

• Çoxlu dincəlmək
• Çoxlu maye qəbul etmək
• Dərmanları qəbul etmək
• Həkimlə vaxtı-vaxtında görüşmək

• Murray and Nadel's textbook of respiratory medicine (5th). Philadelphia, PA: Saunders/Elsevier. 2010. ISBN 1416047107. (#first_missing_last)
• Edited by Burke A. Cunha. Pneumonia essentials (3rd). Sudbury, MA: Physicians' Press. 2010. ISBN 0763772208. ([[:Category:|link]])[[Category:]]

1. ↑ ^{1 2 3 4} Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
2. ↑ "Quru öskürəyin səbəbləri". 2021-05-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-06.