Birillik günəbaxan — Vikipediya

Birillik günəbaxan
Birillik günəbaxan
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superasteridlər Klad: Asteridlər Klad: Kampanulidlər Dəstə: Astraçiçəklilər Fəsilə: Mürəkkəbçiçəklilər Cins: Günəbaxan Növ: Birillik günəbaxan
Beynəlxalq elmi adı
	Helianthus annuus L., 1753;
ITIS	36616
NCBI	4232
EOL	468106

Birillik günəbaxan (lat. Helianthus annuus) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin günəbaxan cinsinə aid bitki növü.

Botaniki xarakteristikası

Hündürlüyü 1–2 metrə qədər olan birillik ot bitkisidir. Növbə ilə yerləşən iri, üçkünc-ürəkvarı yarpaqları vardır. Gövdəsinin yuxarısındakı yarpaqları ellipsvarıdır. İri səbət şəklində qızılı-sarı rəngli çiçəkləri və bərk qabıqlı dənəcik meyvəsi olur. Meyvələrinin toxumu yağlıdır, xoş ətirlidir.

Bitki iyul-avqust aylarında çiçəkləyir, meyvələri sentyabr-oktyabr aylarında yetişir.

Adi günəbaxan Azərbaycanın əksər rayonlarında becərilir. Yerarmudu günəbaxan isə ancaq Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Botanika İnstitunun ərazisində becərilir.

Yeyinti sənayesində, eləcə də təbabətdə günəbaxanın toxumlarından istifadə edilir. Günəbaxan çox qiymətli bitkidir. Onun əsil vətəni Amerikadır. Hazırda o, dünyanın çox ölkələrində becərilir.

Günəbaxanın toxumlarında 40–50 %-ə qədər əla keyfiyyətli piyli yağ vardır. Bu yağı onun toxumlarını xüsusi press altında saxlamaqla alırlar. Həmin məqsəd üçün bitkinin meyvələri tamam yetişəndə toplanır, qabıq hissələrdən toxumları çıxarılıb təmizlənir, sonra press altında sıxılaraq yağı çıxarırlar. Bu qayda üzrə alınmış günəbaxan yağı açıq-sarı rəngdə, maye halda, xaşagələn ətirli iyə və dada malik olur.

Günəbaxan yağından əsasən yeyinti sənayesində istifadə edilir. Bundan başqa, o təbabətdə bir çox məlməh dərmanlarının tərkibinə qatılır, xüsusilə revmatizm əleyhinə işlənən məlhəmlərin, o cümlədən onlardan daha geniş istifadə olunan bat-bat məlhəminin tərkibində işlədilir.

Sinonimləri

Homotipik sinonimləri

Helianthus platycephalus Cass.

Heterotipik sinonimləri

Helianthus annuus var. apicalis Cockerell
Helianthus annuus var. aridus Cockerell
Helianthus annuus var. basalis Cockerell
Helianthus annuus var. californicus (T.Moore) Bushell
Helianthus annuus californicus T.Moore
Helianthus annuus var. chrysanthemoides Cockerell
Helianthus annuus var. convolutus Cockerell
Helianthus annuus var. coronatus Cockerell
Helianthus annuus var. dilutus Cockerell
Helianthus annuus f. fallax B.Boivin
Helianthus annuus var. flavobasis Cockerell
Helianthus annuus var. indicus (L.) DC.
Helianthus annuus mut. inornatus Cockerell
Helianthus annuus subsp. jaegeri (Heiser) Heiser
Helianthus annuus var. latibasis Cockerell
Helianthus annuus var. lenticularis (Douglas ex Lindl.) Steyerm.
Helianthus annuus f. lenticularis (Douglas ex Lindl.) B.Boivin
Helianthus annuus subsp. lenticularis (Douglas ex Lindl.) Cockerell
Helianthus annuus lenticularis (Douglas ex Lindl.) Cockerell
Helianthus annuus var. macrocarpus (DC.) Cockerell
Helianthus annuus var. niger Cockerell
Helianthus annuus var. pallescens Cockerell
Helianthus annuus var. passiflora Cockerell
Helianthus annuus var. primulinus Cockerell
Helianthus annuus var. pumilus DC.
Helianthus annuus var. reversus Cockerell
Helianthus annuus var. revolutus Cockerell
Helianthus annuus var. ruberrimus Cockerell
Helianthus annuus var. selene Cockerell
Helianthus annuus var. semivinosus Cockerell
Helianthus annuus f. silvester Thell.
Helianthus annuus subsp. texanus Heiser
Helianthus annuus var. texanus (Heiser) Shinners
Helianthus annuus var. tortuosus Cockerell
Helianthus annuus var. trizonatus Cockerell
Helianthus annuus var. vinosissimus Cockerell
Helianthus annuus var. vinosus Cockerell
Helianthus aridus Rydb.
Helianthus aridus var. citrinus Cockerell
Helianthus erythrocarpus Bartl.
Helianthus grandiflorus Wender. ex Steud.
Helianthus indicus L.
Helianthus jaegeri Heiser
Helianthus lenticularis Douglas ex Lindl.
Helianthus lenticularis var. angustus Cockerell
Helianthus lenticularis var. aridus Cockerell
Helianthus lenticularis var. primulinus Cockerell
Helianthus lindheimerianus Scheele
Helianthus macrocarpus DC.
Helianthus ovatus Lehm.
Helianthus petiolaris DC.
Helianthus pumilus Pers.
Helianthus ultiflorus L.

İstinadlar

↑ Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 904.

Həmçinin bax

[_92dd9b5af1b5befe-1] Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 904.

[1]