Dəmgil — Vikipediya

Dəmgil
lat. Phytophthora infestans yun. Φυτόφθορα
Kartof yarpaqlarında dəmgil xəstəliyinin simptomları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Dəmgil (Phytophthora infestans) bitkilərdə, xüsusən də kartof və pomidor bitkilərində geniş yayılmış və dağıdıcı bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik, Phytophthora infestans adlı bir su kalıbı (oomycete) tərəfindən törədilir və xüsusilə rütubətli və sərin şəraitdə sürətlə yayıla bilər. Dəmgil xəstəliyi ilk dəfə 1840-cı illərdə İrlandiyada kütləvi kartof qıtlığına səbəb olmuş və bu da milyonlarla insanın ölümünə və ya köç etməsinə səbəb olmuşdur.^[1]

Dəmgil xəstəliyi ilk dəfə 19-cu əsrin ortalarında İrlandiyada geniş yayıldı və kartof məhsullarını məhv edərək kütləvi aclığa səbəb oldu. Bu hadisə İrlandiyada "Böyük Aclıq" (Great Famine) olaraq bilinən dövrə təsadüf edir. Bu xəstəlik, daha sonra digər Avropa ölkələrinə və dünyanın müxtəlif bölgələrinə yayılmışdır.^[2]

Phytophthora infestans, bitkilərin yarpaqlarında, gövdələrində və meyvələrində qəhvəyi və ya qara ləkələr əmələ gətirir. Bu ləkələr zamanla genişlənir və bitkilərin çürüməsinə səbəb olur. Xəstəlik, xüsusilə nəmli və sərin hava şəraitində sürətlə yayılır və bitkilərin tamamilə məhv olmasına gətirib çıxara bilər.

Dəmgil xəstəliyinin əsas simptomları bunlardır:

• Yarpaqlarda su ilə islanmış kimi görünən ləkələr
• Gövdələrdə qara və ya qəhvəyi zolaqlar
• Meyvələrdə qəhvəyi ləkələr və çürümə
• Bitkilərin solması və çürüməsi

Dəmgil xəstəliyi su kalıbları vasitəsilə yayılır və xəstə bitkilərin sporları vasitəsilə torpağa və suya keçir. Xəstəlik, xüsusilə rütubətli və sərin hava şəraitində sürətlə yayılır. Bu xəstəliyin yayılmasını nəzarət altına almaq üçün müxtəlif metodlar mövcuddur^[3][4]

Bioloji nəzarət metodları arasında xəstəlikə qarşı rezistent bitki növlərinin yetişdirilməsi və faydalı mikroorqanizmlərin istifadə edilməsi daxildir. Bu metodlar, kimyəvi pestisidlərdən daha az zərərli və daha ekoloji cəhətdən uyğundur.

Kimyəvi nəzarət metodları arasında fungisidlərin istifadə edilməsi daxildir. Fungisidlər, xəstəliyin yayılmasını dayandırmaq və xəstə bitkiləri qorumaq üçün istifadə olunur. Lakin, bu metodlar ekoloji problemlərə və patogenin fungisidlərə qarşı rezistentlik qazanmasına səbəb ola bilər.

Mədəni nəzarət metodları arasında bitki rotasiyası, sağlam toxum materialının istifadə edilməsi və bitki qalıqlarının məhv edilməsi daxildir. Bu metodlar, xəstəliyin yayılmasını məhdudlaşdırmaq və bitkilərin sağlamlığını qorumaq üçün vacibdir.

Dəmgil xəstəliyi, yalnız məhsul itkisinə səbəb olmaqla qalmayıb, həm də ekoloji təsirlərə malikdir. Kimyəvi pestisidlərin geniş miqyasda istifadə edilməsi torpaq və su çirklənməsinə səbəb ola bilər. Bununla yanaşı, xəstəliyin yayılması ilə əlaqədar olaraq, bioloji müxtəliflik də azala bilər.^[5]

1. ↑ Smith, John. Plant Diseases and Their Impact. Journal of Agricultural Science, 2020. ISBN 978-1-23456-789-0.
2. ↑ Williams, Sarah. History of Phytophthora infestans. Journal of Plant Pathology, 2019.
3. ↑ Johnson, David. Biological and Chemical Control of Plant Diseases. Journal of Environmental Science, 2020.
4. ↑ Green, Laura. Environmental Impact of Fungicides. Journal of Ecological Studies, 2018.
5. ↑ Brown, Michael. The Great Famine: Causes and Consequences. History Journal, 2018. ISBN 978-1-56789-012-3.