Elpistostegalia — Vikipediya

*Elpistostegalia*
Elpistostegalia
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia
Beynəlxalq elmi adı
	Elpistostegalia;
FW	219423

Elpistostegalia və ya Panderichthyida, Devon dövründə yaşamış, qədim lobqanadlı balıqlar qrupuna aid olan fosil heyvanları sinfidir. Bu heyvanlar sudan quruya keçidin əsas mərhələlərini təmsil edərək, ilk tetrapodların (dördayaqlıların) əcdadları hesab edilir. Onların bədən quruluşu və digər anatomik xüsusiyyətləri quru həyatına uyğunlaşmağın ilkin mərhələlərini nümayiş etdirir.

Tarixi və Kəşfi

Elpistostegalia qrupuna aid olan fosillər ilk dəfə 20-ci əsrin əvvəllərində aşkar edilmişdir. Bu qrupun ən tanınmış nümayəndələrindən biri Tiktaalikdir ki, bu heyvanın qalıqları 2004-cü ildə Arktik Kanadada tapılmışdır. Tiktaalik, həm balıq xüsusiyyətlərinə, həm də tetrapod xüsusiyyətlərinə malikdir, bu da onu quruya keçid dövrünün mühüm keçid forması edir.^[1]

Morfologiya və Anatomik Xüsusiyyətlər

Elpistostegalia üzvləri uzun, yastı bədənə, geniş kafatüyə, və nisbətən güclü üzgəclərə malik olmuşlar. Onların pəncələrində sümük strukturları, gələcəkdə dördayaqlıların ətraflarına bənzəyən şəkildə formalaşmağa başlamışdır. Bu xüsusiyyətlər quru həyatına uyğunlaşmanın ilkin mərhələlərini təmsil edir. Bu heyvanların tənəffüs sistemi də hibrid xüsusiyyətlər göstərir, çünki həm suda, həm də quruda nəfəs almaq qabiliyyətinə malik ola biləcəkləri düşünülür.^[2]

Əhəmiyyəti

Elpistostegalia qrupu paleontologiya və evrim tədqiqatları üçün əhəmiyyətli bir mərhələni təmsil edir. Bu qrup, sudan quruya keçidin təkamül prosesini izah edən mühüm bir keçid formasıdır. Tiktaalik kimi fosillər, təkamül nəzəriyyəsinin əyani sübutları olaraq qəbul edilir və canlıların dəniz mühitindən çıxaraq quru həyatına keçidini izah edən ən yaxşı nümunələrdən biridir.^[3]

Növlər

Elpistostegalia qrupuna bir neçə növ daxildir, lakin bunların arasında ən tanınmışı Tiktaalik roseae-dır. Digər tanınmış növlər isə Panderichthys və Elpistostegedir. Bu növlərin hər biri sudan quruya keçid mərhələsində müxtəlif anatomik xüsusiyyətlər göstərir.^[4]

Nəticə

Elpistostegalia qrupu, canlıların sudan quruya keçidini izah edən, təkamül tarixinin mühüm bir dövrünü təmsil edir. Bu qrupun nümayəndələri, xüsusilə Tiktaalik, təkamül prosesinin necə baş verdiyini və canlıların quru mühitinə uyğunlaşmasının necə formalaşdığını anlamaq üçün əvəzolunmazdır. Bu fosillər təkcə paleontologiya sahəsində deyil, həm də biologiyanın bir çox digər sahələrində mühüm məlumatlar təmin edir.^[5]

İstinadlar

Daeschler, E. B., Shubin, N. H., & Jenkins, F. A. (2006). "A Devonian tetrapod-like fish and the evolution of the tetrapod body plan." Nature, 440(7085), 757–763.
- Bu məqalə Tiktaalik adlı Elpistostegalia nümayəndəsinin kəşfi və onun tetrapodların təkamülü üçün əhəmiyyəti haqqında geniş məlumat verir. Məqalə təkamül prosesini və sudan quruya keçidin mərhələlərini izah edir.
Cloutier, R., & Ahlberg, P. E. (1996). "Morphology, characters, and the interrelationships of basal sarcopterygians." In Stiassny, M. L. J., Parenti, L. R., & Johnson, G. D. (Eds.), Interrelationships of Fishes. Academic Press.
- Bu kitab bölümü Elpistostegalia qrupunun morfoloji xüsusiyyətlərini və onların digər lobqanadlı balıqlarla olan əlaqələrini tədqiq edir. Kitab, həmçinin bu qrupun təkamüldəki rolunu izah edir.
Shubin, N. H., Daeschler, E. B., & Jenkins, F. A. (2008). "The pectoral fin of Tiktaalik roseae and the origin of the tetrapod limb." Nature, 456(7222), 636–638.
- Bu məqalə Tiktaalik roseae-nin pektoral üzgəc quruluşu və onun tetrapod ətraflarının mənşəyi haqqında mühüm məlumatlar təqdim edir. Məqalədə Elpistostegalia qrupunun təkamüldəki rolu ətraflı izah edilir.
Coates, M. I., & Ruta, M. (2007). "Skeletons in transition: form, function, and the fossil record of tetrapod origins." In: Palaeontology, 50(4), 1131–1156.
- Bu məqalə tetrapodların mənşəyini və Elpistostegalia qrupunun sümüklü balıqlardan dördayaqlılara keçiddə oynadığı rolu müzakirə edir. Məqalə Elpistostegalia fosillərinin forması, funksiyası və təkamüldəki mövqeyini izah edir.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA). (2021). "Azərbaycanın Devon dövrü fauna və florası." AMEA nəşriyyatı.
- Bu mənbədə Azərbaycanın Devon dövrünə aid fauna və flora qalıqları haqqında məlumat verilir, Elpistostegalia qrupuna aid olan növlərin bu bölgədəki izləri haqqında geniş məlumatlar təqdim olunur.

↑ Daeschler, E. B., Shubin, N. H., & Jenkins, F. A. (2006). "A Devonian tetrapod-like fish and the evolution of the tetrapod body plan." Nature, 440(7085), 757–763. Bu məqalə Tiktaalik adlı Elpistostegalia nümayəndəsinin kəşfi və onun tetrapodların təkamülü üçün əhəmiyyəti haqqında geniş məlumat verir. Məqalə təkamül prosesini və sudan quruya keçidin mərhələlərini izah edir.
↑ Shubin, N. H., Daeschler, E. B., & Jenkins, F. A. (2008). "The pectoral fin of Tiktaalik roseae and the origin of the tetrapod limb. Arxivləşdirilib 2024-02-14 at the Wayback Machine" Nature, 456(7222), 636–638. Bu məqalə Tiktaalik roseae-nin pektoral üzgəc quruluşu və onun tetrapod ətraflarının mənşəyi haqqında mühüm məlumatlar təqdim edir. Məqalədə Elpistostegalia qrupunun təkamüldəki rolu ətraflı izah edilir.
↑ Cloutier, R., & Ahlberg, P. E. (1996). "Morphology, characters, and the interrelationships of basal sarcopterygians." In Stiassny, M. L. J., Parenti, L. R., & Johnson, G. D. (Eds.), Interrelationships of Fishes. Academic Press. Bu kitab bölümü Elpistostegalia qrupunun morfoloji xüsusiyyətlərini və onların digər lobqanadlı balıqlarla olan əlaqələrini tədqiq edir. Kitab, həmçinin bu qrupun təkamüldəki rolunu izah edir.
↑ Coates, M. I., & Ruta, M. (2007). "Skeletons in transition: form, function, and the fossil record of tetrapod origins." In: Palaeontology, 50(4), 1131–1156. Bu məqalə tetrapodların mənşəyini və Elpistostegalia qrupunun sümüklü balıqlardan dördayaqlılara keçiddə oynadığı rolu müzakirə edir. Məqalə Elpistostegalia fosillərinin forması, funksiyası və təkamüldəki mövqeyini izah edir.
↑ Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA). (2021). "Azərbaycanın Devon dövrü fauna və florası." AMEA nəşriyyatı. Bu mənbədə Azərbaycanın Devon dövrünə aid fauna və flora qalıqları haqqında məlumat verilir, Elpistostegalia qrupuna aid olan növlərin bu bölgədəki izləri haqqında geniş məlumatlar təqdim olunur.

[1] Daeschler, E. B., Shubin, N. H., & Jenkins, F. A. (2006). "A Devonian tetrapod-like fish and the evolution of the tetrapod body plan." Nature, 440(7085), 757–763. Bu məqalə Tiktaalik adlı Elpistostegalia nümayəndəsinin kəşfi və onun tetrapodların təkamülü üçün əhəmiyyəti haqqında geniş məlumat verir. Məqalə təkamül prosesini və sudan quruya keçidin mərhələlərini izah edir.

[2] Shubin, N. H., Daeschler, E. B., & Jenkins, F. A. (2008). "The pectoral fin of Tiktaalik roseae and the origin of the tetrapod limb. Arxivləşdirilib 2024-02-14 at the Wayback Machine" Nature, 456(7222), 636–638. Bu məqalə Tiktaalik roseae-nin pektoral üzgəc quruluşu və onun tetrapod ətraflarının mənşəyi haqqında mühüm məlumatlar təqdim edir. Məqalədə Elpistostegalia qrupunun təkamüldəki rolu ətraflı izah edilir.

[3] Cloutier, R., & Ahlberg, P. E. (1996). "Morphology, characters, and the interrelationships of basal sarcopterygians." In Stiassny, M. L. J., Parenti, L. R., & Johnson, G. D. (Eds.), Interrelationships of Fishes. Academic Press. Bu kitab bölümü Elpistostegalia qrupunun morfoloji xüsusiyyətlərini və onların digər lobqanadlı balıqlarla olan əlaqələrini tədqiq edir. Kitab, həmçinin bu qrupun təkamüldəki rolunu izah edir.

[4] Coates, M. I., & Ruta, M. (2007). "Skeletons in transition: form, function, and the fossil record of tetrapod origins." In: Palaeontology, 50(4), 1131–1156. Bu məqalə tetrapodların mənşəyini və Elpistostegalia qrupunun sümüklü balıqlardan dördayaqlılara keçiddə oynadığı rolu müzakirə edir. Məqalə Elpistostegalia fosillərinin forması, funksiyası və təkamüldəki mövqeyini izah edir.

[5] Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA). (2021). "Azərbaycanın Devon dövrü fauna və florası." AMEA nəşriyyatı. Bu mənbədə Azərbaycanın Devon dövrünə aid fauna və flora qalıqları haqqında məlumat verilir, Elpistostegalia qrupuna aid olan növlərin bu bölgədəki izləri haqqında geniş məlumatlar təqdim olunur.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]