Hüquqi pozitivizm — Vikipediya

Hüquqi pozitivizm, qanuni pozitivizm — hüququn ədalətli olub-olmamasına fikir vermədən yalnız müsbət hüquq normalarını hüquqi kimi tanımaqdan və hər hansı bir qanunu müəyyən dövrdə və müəyyən cəmiyyətdə qüvvədə olan normalara endirməkdən ibarətdir.^[1]

Tədqiqatçılar hüquqi pozitivizmin üç əsas versiyasını müəyyən edirlər: statist, sosioloji və normativist.^[2]

Hüquqi pozitivizmin mənşəyini Roma hüququnun ən inkişaf etmiş sistemlərindən birinin yaradıldığı Qədim Romada tapmaq olar. Qərbi Avropa böyük ölçüdə Roma mədəniyyətini miras qoyduğundan, burada da ilkin olaraq hüquq elmində pozitivist yanaşma üstünlük təşkil edirdi. Bununla belə, orta əsrlərdə təbii hüquq doktrinası fəal şəkildə inkişaf etdi, ona görə pozitivistdən fərqli olaraq, hüquq normalarının müəyyən bir dairəsi insana doğulması faktı ilə xas olan müəyyən bir verilmişlik kimi başa düşülür. Burada, məsələn, bir çox mütəfəkkirlər öz təbəələrinin təbii hüquqlarını alçaldan bir hökmdara qarşı xalq üsyanı ideyasını alqışladılar.^[3][4]

Hüquq elmində hüquqi pozitivizmin mövqeyi müasir dövrün gəlişi ilə dəyişdi. Dünyəvi dövlətin fəal şəkildə formalaşması və ona uyğun dünyagörüşünün başlanmasından sonra suveren hüququn əsas mənbəyi kimi tanınmağa, hüquq isə müəyyən nizama malik olan konkret dövlətin iradəsi kimi başa düşülməyə başladı. Dünyagörüşünün bu transformasiyası hüquqi pozitivizmin inkişafını əvvəlcədən müəyyən etdi.

Hüquqi pozitivizm XIX əsrdə, bütün Qərbi Avropanı Böyük Fransız İnqilabının təkan verdiyi inqilablar dalğası bürüdüyü zaman öz inkişafında ciddi bir irəliləyiş əldə etdi.^[5] Əsas, liberal, demokratik ideyaların mövqelərinin görünməmiş güclənməsinə səbəb oldu. Belə bir şəraitdə dövlətlərin bütövlüyünü qorumaq üçün dövlətlə insanların elan edilmiş hüquq və azadlıqları arasında əlaqəni əsaslandırmaq lazım idi, ona görə də pozitivist məktəbin nümayəndələri dövlətin lehinə arqumentlər və müddəalar sistemi hazırladılar.^[6]

Məhz XIX əsrdə Con Ostinin “Hüquqşünaslıq və ya pozitiv hüququn fəlsəfəsi üzrə mühazirələr” əsəri nəşr olundu, hansı ki, hüquq normaları suverenin, yəni dövlətin iradəsi kimi müəyyən edilir. Qanun yaradıcılığının müstəsna dövlət yurisdiksiyasının sferası kimi tanınmasına əsaslanaraq, hüquq normalarına əsasən utilitar yanaşma tətbiq edilməyə başlandı, onlar konkret cəmiyyət üçün məqsədəuyğunluq baxımından qiymətləndirilməyə başlandı; Bununla əlaqədar hüquq sferası ilə əxlaq qanunlarının fəaliyyət məkanı arasında gərginlik yarandı və əxlaqla hüququn ayrılması ilə bağlı müzakirələr kəskinləşdi.^[7]