Sianid turşusu — Vikipediya

Sianid turşusu
Ümumi
Sistematik adı	Hidrogen sianid
Qısaldılmış adı	HCN
Ənənəvi adı	Sianid turşusu
Kimyəvi formulu	HCN
Empirik formulu	HCN
Nisbi mol. kütl.	27.03 g/mol а. k. v.
Molyar kütlə	0 kq[1]
Fiziki xassələri
Aqreqat halı (n.ş.)	Maye və ya qaz
Sıxlıq	0.687 g/cm³ (maye) q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	-13.4 °C (8.1 °F) °S
Qaynama nöqtəsi	26 °C (79 °F) °S
Buxarın təzyiqi	100 kPa (26.7 °C-də) atm
Kimyəvi xassələri
Turşunun dissosasiya sabiti ${\displaystyle pK_{a}}$	9,21
Suda həllolma	Suda həll olur q/100 ml
Optik xüsusiyyətlər
Sındırma əmsalı	1,2675
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	74-90-8
PubChem	768
EINECS-də qeyd. nöm.	200-821-6
SMILES	C#N
RTECS	MW6825000
ChEBI	18407
BMT nömrəsi	1051
ChemSpider	748, 19951400
Toksikologiya
Zəhərliliyi	Çox zəhərlidir

Sianid turşusu (hidrogen sianid və ya HCN), rəngsiz, kəskin qoxulu və çox zəhərli bir kimyəvi birləşmədir. Sianid turşusu həm qaz, həm də maye halda mövcuddur. Kimya sənayesində müxtəlif tətbiqləri var, lakin onun zəhərliliyi səbəbindən ciddi təhlükəsizlik tədbirləri tələb olunur. ^[2]

Sianid turşusu ilk dəfə 1782-ci ildə Carl Wilhelm Scheele tərəfindən kəşf edilmişdir. 19-cu əsrin əvvəllərində isə sianid turşusu sənaye miqyasında istehsal olunmağa başlandı. Sianid birləşmələri tarix boyunca müxtəlif sahələrdə, o cümlədən metallurgiya, pestisidlər və plastik istehsalında istifadə edilmişdir. ^[3]

Sianid turşusunun kimyəvi formulu HCN-dir. Onun molekulyar kütləsi 27.03 q/mol-dur. Sianid turşusu suda asanlıqla həll olur və zəhərli hidrosiyanid qazı əmələ gətirir. Bu birləşmə yüksək buxarlanma təzyiqinə malikdir və asanlıqla buxarlanır. ^[4]

Sianid turşusu sənaye miqyasında müxtəlif üsullarla sintez olunur. Ən geniş yayılmış üsullardan biri ammonyakın metan və hava ilə reaksiyasıdır: 2 CH₄ + 2 NH₃ + 3 O₂ → 2 HCN + 6 H₂O Bu reaksiya yüksək temperaturda katalizatorların iştirakı ilə həyata keçirilir. ^[5]

Sianid turşusu güclü turşu olduğundan, müxtəlif metallar və metallik birləşmələrlə reaksiya verərək sianid duzları əmələ gətirir. O, həmçinin müxtəlif orqanik reaksiyalarda iştirak edir və müxtəlif sənaye proseslərində istifadə olunur. ^[6]

Sianid turşusu qızıl və gümüş mədənçiliyində istifadə olunur. O, metalları çözərək onların ekstraksiyasını asanlaşdırır. Sianidlə qızılın çıxarılması prosesi sianidli lixiav kimi tanınır. ^[7]

Sianid turşusu və onun duzları pestisidlərin tərkibində zərərvericilərlə mübarizə üçün istifadə olunur. Onun güclü zəhərli xüsusiyyətləri zərərvericilərin məhv edilməsini təmin edir. ^[8]

Sianid turşusu müxtəlif kimyəvi məhsulların, o cümlədən plastiklər, yapışqanlar və boyaların istehsalında istifadə olunur. Onun reaktivliyi və müxtəlif reaksiyalarda iştirakı kimya sənayesində əhəmiyyətli rol oynayır. ^[9]

Sianid turşusu çox zəhərlidir və onunla təmas insan həyatı üçün təhlükəli ola bilər. İnhalyasiya, udma və dəri ilə təmas ciddi zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Sianid zəhərlənməsinin əlamətləri arasında başgicəllənmə, başağrısı, ürəkbulanma, tənəffüs çətinlikləri və ölüm yer alır. Ona görə də, sianid turşusu ilə işləyərkən müvafiq təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir. ^[10]

1. ↑ hydrogen cyanide (ing.).
2. ↑ Smith, John. Hydrogen Cyanide: Properties and Applications. Journal of Industrial Chemistry, 2021. ISBN 978-1-23456-789-0.
3. ↑ Brown, Michael. The History of Cyanide Compounds. Cambridge University Press, 2018. ISBN 978-1-56789-012-3.
4. ↑ ChemicalBook. Hydrogen Cyanide. Retrieved from: [1] Arxivləşdirilib 2024-08-04 at the Wayback Machine
5. ↑ Miller, Anne. Synthesis of Hydrogen Cyanide. Inorganic Synthesis Journal, 2017.
6. ↑ Green, Laura. Reactivity of Hydrogen Cyanide. Journal of Chemical Reactivity, 2018.
7. ↑ Johnson, David. Applications of Cyanide in Metallurgy. Metallurgical Journal, 2019.
8. ↑ Williams, Sarah. Cyanide Compounds in Pesticides. Journal of Agricultural Chemistry, 2020.
9. ↑ Green, Laura. Cyanide in Chemical Industry. Chemical Engineering Journal, 2021.
10. ↑ World Health Organization. Safety Data for Hydrogen Cyanide. 2020. Retrieved from: [2]

Sitat səhvi: <ref> tag with name "ChemBook" defined in <references> group "" has no content.
Sitat səhvi: <ref> tag with name "Safety2020" defined in <references> group "" has no content.