Bureau Bijzondere Opdrachten

Kofferset 3 MK II draagbare zend/ontvanger, in gebruik bij de agenten van het BBO

Het Bureau Bijzondere Opdrachten (BBO) was een Nederlandse geheime dienst die tijdens de Tweede Wereldoorlog werd opgericht door de Nederlandse regering in Londen. De dienst regelde de uitzending van Nederlandse geheim agenten en speciale eenheden naar bezet gebied die zich daar vooral bezighielden met de ondersteuning van verzetsactiviteiten.[1]

Het bureau werkte nauw samen met de Britse geheime dienst Special Operations Executive, dat een leidende rol had in de geallieerde sabotage-activiteiten achter vijandelijke linies. Tot de taken van het BBO behoorde het aanzetten tot opstand en guerrilla-acties in door de Duitsers bezette gebied, het hinderen van de vijand via sabotage-acties (zoals het opblazen van spoorwegen) en het organiseren en steunen van het plaatselijk verzet, onder meer door voorzieningen van wapens en ammunitie te leveren en het steunen van de illegale pers.[2][3]

In het CRASH Luchtoorlog- en Verzetsmuseum '40-'45, gevestigd in het Fort bij Aalsmeer in Aalsmeerderbrug, is een permanente tentoonstelling gewijd aan de Nederlandse agenten die tijdens de Tweede Wereldoorlog werkten voor het Bureau Bijzondere Opdrachten. Centraal in de tentoonstelling staat de BBO-agent Jos Gemmeke.[3]

Het Bureau Bijzondere Opdrachten werd opgericht door de Nederlandse regering in Londen in het voorjaar van 1944 als nieuwe geheime dienst, na het debacle van het Englandspiel, waarbij de Duitsers het verzet wisten te infiltreren, wat 54 geheim agenten en honderden verzetsstrijders het leven kostte.[3]

Het BBO was de opvolger van het Bureau Militaire Voorbereiding Terugkeer (BMVT), dat op haar beurt in 1942 het Bureau Voorbereiding van de Terugkeer naar Nederland en het Herstel van het Wettig Gezag Aldaar (BVT) had vervangen. Het bestond naast het Bureau Inlichtingen (BI), dat geheim agenten uitstuurde met de opdracht in het bezette Nederland inlichtingen te verzamelen en naar Londen te zenden.[4]

Op 13 maart 1944 benoemde de regering de gepensioneerde generaal-majoor Johan Willem van Oorschot tot hoofd van het BBO. De dagelijkse leiding van het BBO was in handen van Kas de Graaf en Karel Klijzing.[5] Tussen 31 maart 1944 en 23 april 1945 landden in totaal 70 geheim agenten per parachute in Nederland, waarvan 17 om het leven kwamen. Op 86 verschillende afwerpterreinen werden 211 wapen- en andere goederendroppingen verzorgd.[3] Ook was het BBO betrokken bij speciale Jedburgh-operaties die zich vanaf september 1944 op Nederlands grondgebied afspeelden.[5]

Na de bevrijding werd in mei 1945 een kantoor van het BBO in Utrecht gevestigd, onder leiding van Kas de Graaf, dat onder meer belast werd met onderzoek naar Duitse infiltratie in het BBO. Op 3 december 1945 werd het BBO onder bevel van de chef van de generale staf geplaatst. Op 1 maart 1946 werd het kantoor in Utrecht opgeheven, gevolgd door het hoofdkantoor in Londen op 1 juni van dat jaar.[2]

Hernieuwd onderzoek

[bewerken | brontekst bewerken]

Na afloop van de Parlementaire Enquête Regeringsbeleid 1940-1945 raakte het BBO in de vergetelheid. Tot begin jaren tachtig zou het stil blijven rond het BBO. Eddy de Roever, wiens ouders bevriend waren met Kas de Graaf, schreef vanaf de tweede helft van de jaren tachtig verscheidene boeken over het BBO. De meest uitgebreide publicatie van De Roever over het BBO is Zij sprongen bij maanlicht: de geschiedenis van het Bureau Bijzondere Opdrachten en de agenten te Londen. Dit boek beschrijft kort het ontstaan van het BBO en gaat beknopt in op verschillende BBO-operaties. Volgens de Nederlandse historicus Peter Romijn is het werk van De Roever echter niet het ‘definitieve boek’ over dit onderwerp. De Roever leunt volgens Romijn te zeer op de (omstreden) visies van Kas de Graaf.[6] Ook de bundeling van het verzet - een van de kerntaken van het BBO - komt nauwelijks aan bod in het werk van De Roever. Met de publicatie van het boek Operatie Jedburgh: Geheime Geallieerde Missies in Nederland 1944-1945 werd door auteur Jelle Hooiveld in het voorjaar van 2014 het onderzoek naar het BBO nieuw leven ingeblazen. Momenteel werkt Jelle Hooiveld als promovendus aan de Universiteit Leiden aan een proefschrift over het BBO.

Gedropte BBO-agenten

[bewerken | brontekst bewerken]
Naam Dropping Plaats Info
1944
Tobias Biallosterski 1920 1945
01-04
Etten MWO
Jan Steman 1920 1995
01-04
Etten Bronzen Leeuw 1946, Military Cross 1945, OHK, VHK
Nicolaas Celosse 1917 1944
01-04
Wieringermeer † 5 september 1944 in Kamp Vught
Tony Cnoops 1907 1972
01-04
Wieringermeer Bronzen Leeuw 1946
Huub Sanders 1923 1944
01-04
Wieringermeer
Johan 'Harry' Seyben 1919 1989
01-04
Wieringermeer Bronzen Kruis 1946
Cees Dekkers 1919 1944
31-05
Gilze-Rijen neergestort
Jan Kuenen 1918 1944
31-05
Gilze-Rijen neergestort
Pieter Jacob Kwint 1922 1944
05-07
Makkum zijn Hudson FK790 van het 161 Special Duties Squadron werd neergeschoten
Pleun Verhoef 1919 1944
05-07
Makkum zijn Hudson FK790 van het 161 Special Duties Squadron werd neergeschoten
Johannes Albertus Walter 1922 1944
05-07
Makkum zijn Hudson FK790 van het 161 Special Duties Squadron werd neergeschoten
Jan Bockma 1921 1944
05-07
Makkum zijn Hudson FK790 van het 161 Special Duties Squadron werd neergeschoten
Louk Mulholland 1920
05-07
Epe 11 november 1944 gearresteerd, terug in Engeland in april 1945
Bert de Goede 1920 1989
05-07
Epe terug in Engeland op 24 februari 1945
Arie van Duyn 1916 1988
05-07
Epe marconist van de Goede en Mulholland
uitgepeild en gearresteerd op 19 december 1944
vrijgelaten in april 1945 met Van Alebeek
Seerp Postma 1921 1944
07-08
Wieringermeer gearresteerd op 22 november 1944, † 2 december '44
Gerrit Reisiger 1917 1945
07-08
Wieringermeer uitgepeild en gearresteerd op 27 december 1944
Frank Hamilton 1913 1990
09-08
Abbekerk broer van Frankie
Frankie Hamilton 1910 1996
09-08
Abbekerk brak haar been bij landing
Jaap Beekman 1919 2010
28-08
Voorthuizen terug in Engeland op 5 april 1945
Jaap Hinderink 1923 2020
28-08
Voorthuizen terug in Engeland op 15 april 1945, BL 29-3-1946
Joop Luykenaar 1918 1996
28-08
Voorthuizen terug in Engeland midden maart 1945, BL 27-7-1945
Krijn Buitendijk 1921 1998
28-08
Hedel noodlanding bij Engelen met de Halifax MkV MA-W LL388 van het 161 Special Duties Squadron
Gerrit Kroon 1909 1945
28-08
Hedel na noodlanding gearresteerd.
Jacky van der Meer 1922 1987
28-08
Hedel na noodlanding gearresteerd, † 12 december 1987
Tobias Biallosterski 1920 1945
09-09
Spanbroek 2de uitzending, 10-2-1945 gearresteerd
Pieter de Vos 1924
09-09
Spanbroek
Henk Brinkgreve 1915 1945
11-09
Stegerenveld Jedburgh-team bestond uit Brinkgreve, de Amerikaanse majoor John Malcolm Olmsted en de Britse sergeant John Patrick Austin;
bij arrestatie op 5 maart 1945 neergeschoten, MWO[7]
Maarten Cieremans 1922 2014
21-09
Berkel BL, KV, King's Medal
Wim Hoogewerff 1921 1945
21-09
Berkel gefusilleerd op 8 maart 1945 op de Waalsdorpervlakte
Paul Peters 1924 2003
21-09
Berkel ook Paul Petit [1]
Gerard de Stoppelaar 1917 1989
21-09
Berkel geëmigreerd naar de Verenigde Staten
Bram du Bois 1916 1945
16-10
Garderen dit was zijn 2de missiem eerste missie was met Jedburgh-team<be> geëxecuteerd 8 maart 1945 op de Woeste Hoeve
Peter Tazelaar 1920 1993
01-11
Haskerhorne MWO
Lykele Faber 1919
01-11
Haskerhorne marconist van Tazelaar
Richard Barmé 1924 1945
01-11
Benthuizen jongste agent, gefusilleerd op 8 maart 1945 op de Waalsdorpervlakte
Piet de Beer 1919 2002
10-11
Zevenhoven
Henk van Loenen 1915 1997
28-12
Lunteren broer van Herman Lucas van Loenen
1945
Sjoerd Sjoerdsma 1921 1987
05-01
Stegerenveld marconist voor Brinkgreve
Marinus van der Stoep 1917 1945
27-02
Berkel-Rodenrijs gewond, overleden in ziekenhuis
Rein Bangma 1921 2005
02-03
Lunteren
Jan Lodewijk van der Weyden 1920
02-03
Lunteren
Jos Gemmeke 1922 2010
10-03
Nieuwkoop MWO
Anton Gehrels 1925
17-03
Achterhoek
Wouter Pleijsier 1922 2005
17-03
Achterhoek
Peter Borghouts 1910 1966
17-03
Benthuizen MWO
Bobby ten Broek 1924 2011
17-03
Benthuizen Bronzen Kruis 1946, VHK
Johan Weve 1918 1992
30-03
Lekkerkerk
Johannes Maria Christiaansen 1920 1988
03-04
Stegerenveld
Cornelis den Dekker 1921
03-04
Stegerenveld
Frans Dekker 1920 1990
11-04
Loosdrecht landde als eerste, verloor zijn uitrusting
daarna werden een lading containers vol wapens en munitie afgeworpen
Johan Greidanus 1916 1945
11-04
Loosdrecht Greidanus's afworp werd niet waargenomen. Later bleek dat hij in de Loosdrechtse plassen was verdronken.
Edward Willem Janzen 1920 1945
11-04
Loosdrecht Janzen werd een dag later gevonden, ook verdronken.
Wijtze Bisschop 1918 2006
11-04
Lekkerkerk
Hendrik Geysen 1921 1944
11-04
Lekkerkerk BL 8-6-1946, VHK
Sjoerd Sjoerdsma 1921 1987
12-04
Ter Aar 2de uitzending
A M J Gehrels 1925
23-04
Alphen 2de uitzending
F T Stuvel 1919
23-04
Alphen
B P Nijdam 1920
23-04
Nieuwkoop zwaar gewond bij landing
Floris van der Putt 1921
23-04
Nieuwkoop marconist van Borghouts
Willem Dinger 1916 1989
23-04
Nieuwkoop
Willem Bouma 1920
23-04
Spanbroek missie geslaagd, Bronzen Kruis 1946
Wouter Pleijsier 1922 2005
23-04
Spanbroek

In 2007 werd de laatste reünie gehouden door de voormalige agenten [2][dode link].

Geëxecuteerde BBO-agenten

[bewerken | brontekst bewerken]

Onderstaande agenten zijn niet allen BBO-agenten. Het grootste deel van de agenten die hieronder worden genoemd werden slachtoffer van het Englandspiel, dat zich afspeelde voorafgaand aan de oprichting van het BBO.

Op 6 september 1944 in Mauthausen:

Op 7 september 1944 in Mauthausen:

Op 31 december 1944 in Mauthausen:

Op 8 maart 1945 op de Waalsdorpervlakte:

Gesneuvelde BBO-agenten

[bewerken | brontekst bewerken]
Staart van de neergestorte FK790 bij Stelling Kornwerderzand ter nagedachtenis aan de inzittende

In de nacht van 5 op 6 juli 1944 vertrok het vliegtuig Lockheed Hudson FK790 vanaf vliegbasis Tempsford, bij Londen, naar Nederland. Aan boord waren 8 personen, 4 Engelse vliegers en 4 Nederlandse geheimagenten: Pieter Jacob Kwint, Pleun Verhoef, Johannes Albertus Walter en Jan Bockma. De in Engeland opgeleide agenten zouden boven de Appelsche Heide, bij Nijkerk, uit het toestel springen en het verzet ondersteunen tegen de Duitsers. Boven de Waddenzee is het toestel mogelijk getroffen door een Duitse jager en 4 km ten westen van Kornwerderzand neergestort in het IJsselmeer. Alle 8 inzittenden zijn omgekomen en 7 lichamen zijn indertijd drijvend aangetroffen. In 1997 zijn de overblijfselen van de gezagvoerder uit de wrakstukken geborgen.[8]


In ander dienstverband gesneuveld, onder anderen: