Kapittelkerk

Collegiale kerk van Santa María del Campo in A Coruña (Spanje)

Een kapittelkerk of collegiale kerk is een rooms-katholieke of anglicaanse kerk waaraan een kapittel van seculiere kanunniken is verbonden. In Nederland en België hebben tegenwoordig alleen nog enkele kathedralen een kapittel.

Kenmerken

[bewerken | brontekst bewerken]
Maastrichtse "kerkentweeling". Links de (vm.) parochiekerk, rechts de kapittelkerk

Bouwkundig verschilt een kapittelkerk van een niet-collegiale parochiekerk doordat er zitplaatsen voor de kanunniken in het priesterkoor van de kerk gereserveerd moeten zijn, bij grotere kapittels wel 60 of 70. Een kapittelkerk heeft om die reden, net als een kloosterkerk, meestal een ruim priesterkoor waar aan weerszijden plaats is voor het koorgestoelte. Omdat de meeste kapittelkerken in het verleden tevens dienstdeden als bisschopskerk, parochiekerk of bedevaartkerk, is het kerkschip over het algemeen groter dan bij een kloosterkerk. Terwijl kloosterkerken in principe geen kerktoren(s) mochten hebben, hebben kapittelkerken die doorgaans wel. Vaak werden de kanunniken in de kapittelkerk begraven; in enkele gevallen alleen de proosten. Soms is in het kerkgebouw een kapittelzaal aanwezig, soms bevindt zich deze elders.

In de omgeving van de kapittelkerk kunnen kanunnikenhuizen, een proosdijgebouw, een laathof, een gasthuis, een brouwerij, voorraadschuren en stallen van het kapittel worden aangetroffen. Sommige grotere kapittels konden het zich veroorloven om naast de kapittelkerk een aparte doop- of parochiekerk te bouwen. Dergelijke "kerkentweelingen" zijn vooral in Duitsland te vinden; in Nederland is het Maastrichtse Vrijthof hiervan het duidelijkste voorbeeld.

Geschiedenis

[bewerken | brontekst bewerken]

De kanunniken die tegenwoordig verbonden zijn aan een kathedraal kapittel zijn altijd geestelijken, maar tijdens het ancien régime was het niet altijd nodig om de hogere priesterwijdingen te hebben ontvangen. Een kapittel was destijds een machtige instelling en bestuurde naast de kapittelkerk vaak ook andere kerkgebouwen en landerijen, soms complete dorpen.

Sommige kerken zijn slechts korte tijd kapittelkerk geweest, doordat het seculier kapittel na enige tijd werd omgezet in een regulier kapittel (bijvoorbeeld van augustijner koorheren) of in een abdij of klooster. De kerk werd dan niet langer aangeduid als kapittelkerk.

De meeste kapittels werden in de 16e eeuw, tijdens de Reformatie, of tegen het einde van de 18e eeuw, met de komst van de Franse revolutionaire legers, opgeheven. Sommige kapittelkerken werden afgebroken, maar de meeste gingen na een periode van leegstand of profanisering, verder als protestants kerkgebouw, parochiekerk of kathedraal. In enkele gevallen werd het kapittel na het vertrek van de Fransen heropgericht.

Kapittelkerken in Nederland

[bewerken | brontekst bewerken]
Sint-Gertrudiskerk, Bergen op Zoom

Sint-Gertrudiskerk, Bergen op Zoom

Sint-Catharijnekerk, Brielle

Sint-Catharijnekerk, Brielle

Lebuïnuskerk, Deventer

Lebuïnuskerk, Deventer

Sint-Plechelmuskerk, Oldenzaal

Sint-Plechelmuskerk, Oldenzaal

Pieterskerk, Utrecht

Pieterskerk, Utrecht

Onze Lieve Vrouwekerk, Veere

Onze Lieve Vrouwekerk, Veere

Sint-Maartenskerk, Zaltbommel

Sint-Maartenskerk, Zaltbommel

Binnen de huidige grenzen van Nederland hebben zo'n 60 tot 70 kapittelkerken bestaan, waarvan sommige slechts zeer korte tijd kapittelkerk waren; andere vele eeuwen. De meeste kapittelkerken werden tijdens de reformatie herbestemd voor de protestantse eredienst. In het zuiden bleven enkele kapittels tot het einde van de 18e eeuw bestaan. Utrecht telde tot de 16e eeuw vijf kapittelkerken; Veere, Middelburg en Maastricht hadden er elk twee.

Kapittelkerken in België

[bewerken | brontekst bewerken]
Sint-Martinuskerk, Aalst

Sint-Martinuskerk, Aalst

Sint-Salvatorskathedraal, Brugge

Sint-Salvatorskathedraal, Brugge

Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Doornik

Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Doornik

Sint-Gummaruskerk, Lier

Sint-Gummaruskerk, Lier

Sint-Bartolomeüskerk, Luik

Sint-Bartolomeüskerk, Luik

Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk, Ninove

Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk, Ninove

Sint-Pieterskerk, Turnhout

Sint-Pieterskerk, Turnhout

Sint-Walburgakerk, Veurne

Sint-Walburgakerk, Veurne

In België zijn de meeste kapittelkerken in de Franse tijd opgeheven. Enkele kathedrale kapittels werden in de 19e of 20e eeuw heropgericht. De stad Luik had ooit acht kapittelkerken (inclusief de Sint-Lambertuskathedraal met het grootste kapittel in de Nederlanden). Daarvan zijn er nog zes over, maar slechts één (de Sint-Pauluskathedraal) beschikt nog over een kapittel.

Zie ook

[bewerken | brontekst bewerken]
[bewerken | brontekst bewerken]
Zie de categorie Collegiate churches van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kapittelkerk&oldid=66691662"