French
DeutschCompositie VIII (De koe)
| Compositie VIII (De koe) | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Kunstenaar | Theo van Doesburg | |||
| Jaar | 1918 (?) | |||
| Techniek | Olieverf op doek | |||
| Afmetingen | 37,5 × 63,5 cm | |||
| Verblijfplaats | Museum of Modern Art | |||
| Locatie | New York | |||
| RKD-gegevens | ||||
| ||||
Compositie VIII (De koe) (Engels: Composition VIII (The Cow), Frans: Composition VIII (La Vache)) is een schilderij van de De Stijl-voorman Theo van Doesburg in het Museum of Modern Art in New York.
Titel
[bewerken | brontekst bewerken]De titel van Compositie VIII (De koe) stamt van na Van Doesburgs dood. De herkomst is onbekend. Vanaf 1916 gaf Van Doesburg zijn schilderijen een nummer met daarachter het motief waarop het schilderij gebaseerd is. In dit geval zou het dus gaan om Van Doesburgs achtste compositie. Stilistisch en historisch onderzoek heeft echter aangetoond dat dit niet waarschijnlijk is. Van Doesburg hield een portfolio bij met daarin foto's en beschrijvingen van zijn werk. In deze portfolio komt het voor als Comp. XII.[1]
Studies
[bewerken | brontekst bewerken]Aan het werk gingen een 13-tal schetsen en voorbereidende studies vooraf: van natuurgetrouw tot vrijwel geheel abstract. Van Doesburg noemde deze stadia van natuur naar abstractie ‘beeldingsmomenten’ en het proces als geheel ‘ombeelding’. Het grootste deel van deze tekeningen en studies is in het bezit van het Museum of Modern Art in New York.
-
2. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 11,5 × 16 cm. Utrecht, Centraal Museum. -
3. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 11,5 × 16 cm. Utrecht, Centraal Museum. -
4. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 11,5 × 16 cm. New York, Museum of Modern Art. -
5. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 16 × 11,5 cm. New York, Museum of Modern Art. -
6. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 11,5 × 16 cm. New York, Museum of Modern Art. -
7. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 16 × 11,5 cm. New York, Museum of Modern Art. -
8. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 11,5 × 16 cm. New York, Museum of Modern Art. -
9. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 10,5 × 14 cm. New York, Museum of Modern Art. -
10. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 11,5 × 16 cm. New York, Museum of Modern Art. -
11. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 11,5 × 16 cm. New York, Museum of Modern Art. -
12. Theo van Doesburg. Koe. Potlood op papier. 11,5 × 16 cm. New York, Museum of Modern Art. -
13. Theo van Doesburg. Koe. Gouache, olieverf en houtskool op papier. 39,7 × 57,5 cm. New York, Museum of Modern Art. -
14. Theo van Doesburg. Koe. Gouache op transparant papier. Afmetingen en huidige verblijfplaats onbekend.
Datering
[bewerken | brontekst bewerken]Het schilderij is niet gesigneerd of gedateerd. Twee voorstudies zijn wel gedateerd, te weten studie 9 (1917) en studie 13 (1916). In de literatuur wordt het schilderij dan ook meestal in 1916 en/of 1917 geplaatst. De datering op de potlood-studie is echter later aangebracht, vermoedelijk door Van Doesburgs derde vrouw, Nelly van Doesburg, en de datering op de gouache-studie kan door Van Doesburg geantedateerd zijn om zo indruk te maken op collega-avantgardisten. In de Oeuvrecatalogus van Van Doesburg uit 2000 worden twee argumenten genoemd om het werk in 1918 te plaatsen. Ten eerste maakte Van Doesburg in 1918 gebruik van losse kleurvlakken op een effen, witte achtergrond (zie bijvoorbeeld Compositie XI) en ten tweede is er een brief bekend van Georges Vantongerloo aan Michel Seuphor, gedateerd 3 november 1950, waarin hij schrijft: ‘Lui [Van Doesburg] faisait alors sa Vache [Compositie VIII (De koe)], la Danse Russe [Ritme van een Russische dans] et avait déjà fait les Joueurs de carte d'après Cézanne [De kaartspelers]’. Van Doesburg ontmoette Vantongerloo voor het eerst pas begin 1918, wat betekent dat Van Doesburg Compositie VIII (De koe) in de loop van het jaar 1918 voltooide.[1]
Betekenis
[bewerken | brontekst bewerken]
In 1925 gebruikt Van Doesburg dit schilderij ter illustratie bij de 'esthetische ervaring' (van de werkelijkheid) in zijn Grundbegriffe der neuen gestaltenden Kunst, uitgegeven als zesde deel in de serie Bauhausbücher. Over deze 'esthetische ervaring' schrijft hij: "Bij de esthetische ervaring is de zintuigelijke waarneming (...) het middel tot de ervaring zelve. Het zintuig veroorzaakt het onmiddellijk contact met de realiteit. Daarna heeft er 'n proces plaats in de ziel van de kunstenaar. Het opgevangen beeld wordt verwerkt, omgebeeld, om daarna in de geest op een andere wijze dan volgens de natuur, namelijk volgens de kunst te verschijnen. Vanaf de zintuigelijke waarneming tot de esthetische ervaring, heeft er dus een zekere innerlijke cultuur van het waarnemingsobject plaat. Het natuurlijke waarnemingsobject wordt gereconstrueerd tot de, dat object inderdaad beeldende, accenten".[2] Even verder merkt hij nog op: "Op de vraag, hoe de kunstenaar aan deze esthetische accenten komt kan geantwoord worden: door een wisselwerking van subject (de kunstenaarsgeest) en object (de realiteit)."[3]
Deze ombeelding illustreert Van Doesburg vervolgens aan de hand van vier (zwart-wit) afbeeldingen: linksboven een foto van een koe, rechtsboven een voorstudie van Compositie VIII (nu in het Museum of Modern Art), linksonder een tweede voorstudie van Compositie VIII (verblijfplaats onbekend) en rechtsonder het uiteindelijke schilderij.
Herkomst
[bewerken | brontekst bewerken]Na de dood van Van Doesburg, in 1931, kwam het werk in bezit van zijn weduwe Nelly van Doesburg. Deze verkocht het in 1948 aan het Museum of Modern Art.[4] Met het schilderij kocht het museum ook negen voorstudies van Nelly van Doesburg (studie 4-8 en 10-13). In 1969 schonk Van Doesburg een tiende studie (studie 9) aan het museum. Drie overige studies (studie 1-3) bleven in Van Doesburgs bezit en werden in 1981 door haar nicht Wies van Moorsel nagelaten aan de Nederlandse staat en bevinden zich tegenwoordig in het Centraal Museum in Utrecht.
Zie ook
[bewerken | brontekst bewerken]Externe links
Bronnen
- Fabre, Gladys, en Doris Wintgens Hötte (redactie; 2009) Van Doesburg & the international avant-garde. Constructing a new world, [London]: Tate Publishing, ISBN 978-1-85437-872-9, p. 247.
- Hoek, Els (redactie; 2000). Theo van Doesburg. Oeuvrecatalogus. Bussum: Uitgeverij Thot (ISBN 9068682555): cat.nr. 567, pp. 215-219.
Tentoonstellingen
- Retrospektiv Theo van Doesburg, Landesmuseum, Weimar, 16 december 1923-23 januari 1924 (vermoedelijk; als Offene Komposition), inclusief studie 13 (vermoedelijk; als Skizze für offene Komposition).
- Theo van Doesburg. Retrospective exhibition, Art of this Century Gallery, New York, 29 april-31 mei 1947 (als Composition 13, 1916), inclusief studie 4-8 en 10-13.
- Walt Kuhn, Lyonel Feininger and Theo van Doesburg, County Museum of Art, Los Angeles, juni-15 juli 1947, inclusief studie 4-8 en 10-13 (vermoedelijk).
- Theo van Doesburg, San Francisco Museum of Modern Art, San Francisco, 29 juli-24 augustus 1947, inclusief studie 4-8 en 10-13 (vermoedelijk).
- Theo van Doesburg (?), Henry Art Gallery, Seattle, september 1947, inclusief studie 4-8 en 10-13 (vermoedelijk).
- Theo van Doesburg. Paintings, drawings, photographs and architectural drawings, The Renaissance Society of the University of Chicago, Chicago, 15 oktober-8 november 1947 (als Composition 12 (the Cow), 1916), inclusief studie 4-8 en 10-13.
- Theo van Doesburg, Cincinnati Art Museum, Cincinnati, 20 november-12 december 1947, inclusief studie 4-8 en 10-13.
- Exhibition Van Doesburg, Robinson Hall, Harvard University, Cambridge, Massachusetts, 5-23 januari 1948 (als Composition Thirteen, 1916) inclusief studie 13 (als Color sketch for ‘The Cow’) en studie 4-8 en 10-12 (als Pencil Studies for ‘The Cow’).
- Isms in art since 1800 (?), Museum of Art, Rhode Island School of Design, Providence, 3 februari-9 maart 1949 (vermoedelijk).
- The arts from 1900-1925, Cincinnati Art Museum, Cincinnati, 2 februari-4 maart 1951 (als Composition (The Cow) 1916).
- Canadian National Exhibition, Canadian National Exhibition, Toronto, 22 augustus-6 september 1952 (als Composition (The Cow), 1916-17).
- De Stijl 1917-1928, Museum of Modern Art, New York, 16 december 1952-15 februari 1953, Virginia Museum of Fine Arts, Richmond, 15 maart-19 april 1953.
- Formal organization in modern painting, Munson-Williams-Proctor Institute, Utica, 1-29 november 1953 (als Composition (The Cow) 1916-17).
- Construction and geometry in painting. From Malevitch to ‘tomorrow’, Galerie Chalette, New York, 31 maart-4 juni 1960, Cincinnati Art Museum, The Contemporary Art Center, Cincinnati, 5 juli-9 oktober 1960, The Arts Club of Chicago, Chicago, 11 november-30 december 1960, Walter Art Center, Minneapolis, 14 januari-25 februari 1961, cat.nr. 7 (als Composition (The Cow) 1916-17).
- Theo van Doesburg, Van Abbemuseum, Eindhoven, 13 december 1968-26 januari 1969, Gemeentemuseum Den Haag, 17 februari-23 maart 1969 (als 1917), inclusief studie 4-13.
- De Stijl, 1917-1931. Visions of Utopia, Walker Art Center, Minneapolis, 31 januari-28 maart 1982, The Hirshhorn Museum and Sculpture Garden, Smithsonian Institution, Washington, 20 april-27 juni 1982, (als Composition (The Cow), 1916-17).
- De Stijl, 1917-1931, Stedelijk Museum, Amsterdam, Kröller-Müller Museum, Otterlo, 6 augustus 1982-4 oktober 1982 (als Compositie VIII (Koe), 1917).
- Contrasts of form. Geometric abstract art 1910-1980. From the collection of The Museum of Modern Art, including the Riklis Collection of McCrory Corporation, The Museum of Modern Art, New York, 2 oktober 1985-7 januari 1986 (als 1916-1917).
- Van Doesburg and the International Avant-Garde, Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden, 20 oktober 2009-3 januari 2010, Tate Modern, Londen, 4 februari-16 mei 2010, p. 248, plaat 16 in kleur op p. 90 (als Composition VIII (The Cow), ca. 1918), inclusief studie 12 en 13 (als Composition (The Cow), ca. 1917).