H.M. van Randwijk

Henk van Randwijk
H. M. van Randwijk in 1965
Volledige naam	Hendrik Mattheus van Randwijk
Geboren	9 november 1909, Gorinchem
Overleden	13 mei 1966, Purmerend
Groep	Vrij Nederland

Hendrik Mattheüs (Henk) van Randwijk (meestal aangeduid als H.M. van Randwijk) (Gorinchem, 9 november 1909 – Purmerend, 13 mei 1966) was een Nederlandse verzetsman, journalist, schrijver en dichter. Hij was een verzetsleider en mede-oprichter van Vrij Nederland en de eerste hoofdredacteur daarvan, ook na de oorlog.

Van Randwijk groeide op in een gereformeerd tuindersgezin met zes kinderen. Hij werkte bij zijn vader in het bedrijf en studeerde voor onderwijzer. In de crisisjaren ontwikkelde hij linkse opvattingen, waardoor hij moeite had een school te vinden - dat lukte door bemiddeling van Jan Buskes uiteindelijk in de Jordaan in Amsterdam. De ellende van de crisis greep Van Randwijk aan; hierover schreef hij in 1936 het boek Burgers in Nood. Van 1937 tot 1940 was Van Randwijk hoofd van de Eben-Haëzer school, een van de lagere scholen verbonden aan de organisatie Tot Heil des Volks.^[1]

Zijn werkgever Tot Heil des Volks stuurde Van Randwijk zogenaamd met ziekteverlof zodat hij zich volledig kon wijden aan het verzetswerk.^[2] In de oorlog raakte Van Randwijk snel betrokken bij de illegaliteit. Zijn schuilnaam was Sjoerd van Vliet. Hij was een van de oprichters van Vrij Nederland en fungeerde als hoofdredacteur. Na de oorlog zou hij ook hoofdredacteur van het blad blijven. In 1942 werd hij door de Duitsers gearresteerd en zes weken lang verhoord; hij ontkende stug en hield vol dat iemand met zijn theologische opvattingen geen verzetsblad kon uitgeven. Hij werd vrijgelaten met de uitroep: "U bent óf onschuldig, óf de grootste leugenaar die er bestaat."

In 1943 leidde de linkse koers van Vrij Nederland tot een schisma. Een groep onder wie Sieuwert Bruins Slot, Gesina van der Molen en Wim Speelman scheidde zich af en ging verder met het protestants-christelijke blad Trouw.

Na de Tweede Wereldoorlog onderscheidde Van Randwijk zich door in Vrij Nederland te pleiten voor onafhankelijkheid van Nederlands-Indië. Het is een misvatting dat dit het blad veel abonnees kostte, zo tonen Gerard Mulder en Paul Koedijk aan in hun biografie van Van Randwijk. Van Randwijk zag zich in 1948 genoodzaakt af te treden als hoofdredacteur. In de jaren daarna trad hij veel op als commentator, onder andere op de televisie. Als journalist leverde hij bijdragen aan De Groene Amsterdammer. De armoede in de wereld was een belangrijk thema.

Van Randwijk overleed op 56-jarige leeftijd aan een hartaanval. Zijn uitvaart werd geleid door zijn oude verzetsvriend Jan Buskes. Van Randwijks weduwe Ada van Randwijk-Henstra, met wie hij in 1935 trouwde, overleed op 15 oktober 2013 op 101-jarige leeftijd.^[3][4][5]

• Van Randwijk werd onderscheiden met de Britse onderscheiding King's Medal for Courage in the Cause of Freedom
• in 1945 werd de Verzetsprijs voor letterkundigen aan hem toegekend.
• Een deel van het Weteringplantsoen in Amsterdam, dat tijdens de oorlog een fusilladeplaats was waar onder andere op 12 maart 1945 dertig verzetsstrijders werden geëxecuteerd, is hernoemd tot H.M. van Randwijkplantsoen. Er is een monument opgericht met daarop de bekende dichtregels die oorspronkelijk door Van Randwijk voor de Eerebegraafplaats Bloemendaal werden geschreven:

Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht... 

• In zijn geboorteplaats Gorinchem is een singel naar Van Randwijk vernoemd en staat sinds 2013 een monument te zijner gedachtenis in het park Buiten de Waterpoort.
• Er zijn in Leiden en Leidschendam Van Randwijkstraten.
• In Werkendam, Middenbeemster en Coevorden blijft hij in herinnering door de Van Randwijklaan.
• In Ilpendam is er een H.M. van Randwijkschool.
• In het Rotterdamse stadsdeel Hoogvliet bevindt zich een H.M. van Randwijkpad.

Sinds 1993 wordt in Vlissingen de Van Randwijklezing gehouden. In de lezing staan de begrippen vrijheid en verdraagzaamheid meestal centraal. De serie lezingen werd in 1993 geopend door Ed van Thijn, en daarna volgden sprekers als (onder meer) Carl Niehaus (1998), Kees Schuyt (2000), Mabel Wisse Smit (2007), Leona Detiège (2009), Inez Weski (2012), Ernst Hirsch Ballin (2016) en Sigrid Kaag^[6] (2020). De lezing wordt sinds 2005 gehouden in mei als onderdeel van het Bevrijdingsfestival Zeeland.^[7]

• Op verbeurd gebied (dichtbundel, debuut 1934)
• Burgers in nood (roman, 1936)
• Een zoon begraaft zijn vader (roman, 1938)
• Celdroom (gedicht, 1943) (illegaal verschenen)
• In de schaduw van gisteren (nagelaten, 1967)

• Biografisch Woordenboek van Nederland - biografie
• Pim de Bie: Biografie met foto van graf

Wikiquote heeft een of meer citaten van of over H.M. van Randwijk.