Spoorlijn Hannover - Würzburg

DB 1733 Hannover Hbf - Würzburg Hbf
Totale lengte	327,4 km
Spoorwijdte	normaalspoor 1435 mm
Aangelegd door	Deutsche Bundesbahn
Begin aanleg	10 augustus 1973
Geopend	2 juni 1991
Huidige status	in gebruik
Type spoorweg	Hogesnelheidslijn
Type trein	ICE, IC, goederentrein
Helling in stijgingspercentage	max. 12,5 ‰
Hoogste punt	386 meter NN
Laagste punt	50 meter NN
Geëlektrificeerd	bij aanleg
Aantal sporen	2
Baanvaksnelheid Hannover Hbf - Rethen: 200 km/h Rethen - Gehrenrode: 250 km/h Gehrenrode - Bovenden: 280 km/h Bovenden - Göttingen: 160 km/h Göttingen - Hedemünde: 280 km/h Hedemünden - Fuldatal-Ihringshausen: 250 km/h Fuldatal-Ihringshausen - Kassel-Oberzwehren: 140 km/h Kassel-Oberzwehren - Fulda-Nord: 250 km/h Fulda-Nord - Fluda-Bronnzell: 100 km/h Fulda-Bronnzell - Fliededalbruggen: 200 km/h Fliededalbruggen - Leinach: 280 km/h Leinach - Würzburg: 230 km/h
Beladingsklasse	D4
Treindienst door	Deutsche Bahn
Traject
DB 1705 van Seelze DB 1710 van Celle DB 1700 van Hamm 0,0 Hannover Hbf Stadtbahn lijn  1   2   3   7   9  DB 1734 naar Lehrte Stadtbahn lijn  4   5   6   11   16  DB 1730 naar Braunschweig Hbf Hannover Süd DB 1760 naar Soest tot 1909 3,1 Hannover Bismarckstraße 3,6 aansluiting Bismarckstraße DB 1760 naar Soest vanaf 1909 DB 1750, Wunstorf - Lehrte DB 1753 van aansluiting Waldhausen DB 1753 van aansluiting Waldhausen DB 1755 naar Hannover Messebahnhof 7,0 Hannover-Wülfel DB 1754 van aansluiting Waldheim Hannover Messebahnhof 8,0 Hannover Messe/Laatzen 11,9 Rethen (Leine) Innerste DB 1732 naar Kassel Hbf 25,3 dienststation Escherde inhaalsporen 25,7 DB 1770, Nordstemmen - Hildesheim 28,2 1 29,5 aansl. Sorsum, DB 1774 van aansl. Himmelsthür 29,5 Escherbergtunnel 3.687m 34,9 Eichenbergtunnel 1.157m 36,8 Eggebergtunnel 332m DB 1821, Elze (Han) - Bodenburg 42,9 dienststation Almstedt inhaalsporen 45,8 Kasselmühle dalbrug 690m DB 1822 van Groß Düngen opgebroken 48,5 Riesbergtunnel 1.322m DB 1822 naar Bad Gandersheim opgebroken 56,2 Ohlenrode dalbrug 968m 58,0 Hellebergtunnel 1.641m 60,0 Mahmilch dalbrug 200m 60,6 Wadenbergtunnel 420m DB 1940 Holzminden - Helmstedt 62,1 dienststation Orxhausen inhaalsporen 63,4 Hopfenbergtunnel 761m 64,3 Auetalbrücke 1.056m lijn Kreiensen - Osterode 66,6 Sohlbergtunnel 1.729m 69,5 Kriebergtunnel 2.994m 74,7 DB 1732 van Hannover Hbf 7E45 W106 aansl. Edesheim, DB 1816 van aansl. Edesheim Nord W110 aansl. Edesheim, DB 1817 naar aansl. Edesheim Süd 78,4 Rhume Rhumebrug 554m DB 1810 van Nordhausen Northeim (Han) 81,7 DB 2975 naar Ottbergen 89,2 Nörten-Hardenberg Kalischacht Reyershausen Bovenden 93,7 Tunnel Bovenden 402m DB 1801 van Bodenfelde Göttingen-Weende Bernd Rathmann GmbH Göttingen Gbf 99,4 Göttingen lijn naar Duderstadt opgebroken DB 3600 naar Frankfurt (Main) Hbf tot 1922 Leine DB 1732 naar Kassel Hbf opgebroken aansl. Siekweg, DB 1803 van Göttingen DB 3600 naar Frankfurt (Main) Hbf vanaf 1922 103,6 7E45 105,1 Grundbach dalbrug 450m 108,4 Leinebuschtunnel 1.740m 110,7 Endelskamptunnel 673m 112,0 dienststation Jühnde inhaalsporen 112,7 Mackenrodttunnel 849m 114,4 Rauhebergtunnel 5.210m 120,5 Hedemünden dalbrug 415m Werra DB 6343 Hann. Münden - Halle (Saale) Hbf 121,0 Mündener tunnel 10.525m 7E45 7E45 131,5 DB 1732 van Hann. Münden 133,2 Fulda grens Nedersaksen-Hessen Lohbergtunnel 1039m 135,5 Fuldatal-Ihringshausen Vellmar-Niedervellmar aansl. Niedervellmar, DB 3918 naar Kassel Rbf tram  1   5  DB 3914 van aansluiting Berg DB 3913 van Obervellmar W215 DB 3925 van aansluiting Berg DB 3918 van aansluiting Niedervellmar W270 W278 DB 3926 W 1228 DB 3915 naar Kassel Rbf W90 W83 DB 3916 naar Kassel Slachthof W8 W9 DB 3912 naar Kassel Rbf W891 W90 DB 3915 van Kassel Rbf W1228 Kassel Rbf DB 1732 naar Kassel Hbf DB 3910 naar Kassel Hbf DB 3900 van Kassel Hbf DB 2550, Aachen Hbf - Kassel Hbf tram  8  DB 3901 van Kassel Hbf opgebroken tram  1   3   4   7  144,2 Kassel-Wilhelmshöhe Kassel-Wilhelmhöhe West DB 3901 naar Waldkappel Kassel-Wilhelmshöhe Süd 147,7 DB 9390 naar Naumburg (Bz Kassel) aansluiting Kassel Oberwehren tram  5   6  148,2 Oberzwehrener tunnel 1.147m 49 150,0 Rengershausener tunnel 1.592m 44E331 DB 3900 naar Frankfurt (Main) Hbf 151,7 Fuldabrug 422m Fulda 154,0 Dörnhagentunnel 739m 7E45 156,2 Schwarzenbach dalbrug 660m 157,1 Kehrenbergtunnel 2.400m 159,7 Trockene-Mülmisch dalbrug (320 m) 160,5 dienststation Körle Ost inhaalsporen 161,7 Mülmisch dalbrug 870m 162,8 Erbelbergtunnel 200m 163,1 Breitenbach dalbrug 440m 163,6 Hainbuchtunnel 1.520m 165,2 Kaiserautunnel 1.861m 167,1 Kehrenback dalbrug 306m 167,5 Weltkugeltunnel 1.641m 169,2 Pfieffe dalbrug 812m DB 6710, Treysa - Silberhausen 170,8 Wildsbergtunnel 2.708m 173,8 Morschen dalbrug 1.450m DB 6340, Guntershausen - Halle (Saale) Hbf Fulda 175,3 Sengebergtunnel 2.807m 178,2 Heidelbach dalbrug 390m 179,6 dienststation Licherode inhaalsporen 180,7 Schalkenbergtunnel 2.834m 183,7 Hainrodetunnel 5.370m 189,8 Mühlbachtunnel 1.697m 191,6 Schmittebergtunnel 321m 192,4 Erzebach dalbrug 308m 7E45 192,9 Kalter-Sand-Tunnel 1.043m 7E45 194,0 Eckerteroder dalbrug 75m 194,3 Schickebergtunnel 1.517m 7E45 196,5 dienststation Kirchheim inhaalsporen 197,2 Krämerskuppetunnel 838m 7E45 198,2 Wälsebach dalbrug 721m 199,0 Kirchheimtunnel 3.820m 4E40 202,9 Aula dalbrug 880m DB 3810, Treysa - Bad Hersfeld 203,9 Hattenbergtunnel 444m 204,4 Hattenbach dalbrug 308m 204,9 Warteküppeltunnel 835m 206,1 Solms dalbrug 1.628m DB 3811, Alsfeld - Niederaula Fulda 208,1 Richthoftunnel 3.510m 7E45 211,7 Schwarzbach dalbrug 748m 212,8 Dornbuschtunnel 557m 214,3 dienststation Langenschwarz inhaalsp. 215,4 Witzelhöhetunnel 796m 216,7 Eichbergtunnel 976m 218,5 Rombach dalbrug 986m 220,2 Ganzbergtunnel 387m 223,7 Dietershantunnel 7.375m 7E45 7E45 DB 3600 van Göttingen 232,8 aansl. Fulda SFS Nord DB 3700 van Gießen 234,1 Fulda Fulda Gbf DB 3822 van Fulda opg. DB 3823 van Fulda 238,4 Fulda-Bronnzell DB 3824 naar Gersfeld (Rhön) Fulda 240,4 Fliededalbrug 240m Fliede 241,2 Sulzhoftunnel 714m 242,7 Noord. Fliededalbrug 880m Fliede 243,8 DB 3600 naar Frankfurt (Main) Hbf Zuid. Fliededalbrug 628m 66 246,5 Hartbergtunnel 773m 247,9 Kalbachtunnel 1.287m 249,8 Bornhecketunnel 773m 250,8 Kalbach dalbrug 364m 251,3 Landrückentunnel 10.779m 262,2 Mottgers dalbrug 427m 262,8 Schwarzenfelstunnel 2.120m 266,2 dienststation Mottgers inhaalsporen grens Hessen - Beieren 267,4 Zeitlofs dalbrug 704m DB 5211, Jossa - Wildflecken opgebroken 268,1 Altengronauer Forst tunnel 2.353m grens Beieren - Hessen 270,7 Roßbacher-Forst-Tunnel 255m grens Hessen - Beieren 271,9 Dittenbrunn dalbrug 396m 272,3 Dittenbrunntunnel 822m 273,5 Obersinn dalbrug 178m 274,9 Mittelsinn dalbrug 152m 281,8 Burgsinntunnel 729m DB 3825 van Flieden DB 5214 van Burgsinn W625 283,9 dienststation Burgsinn inhaalsporen DB 5215 naar aansluiting Sinnberg 285,5 Sinnbergtunnel 2.159m 289,0 Schaippach dalbrug 442m Sinn 289,4 Einmalbergtunnel 1.141m Gemünden dalbrug 794m DB 3825 naar Gemünden (Main) DB 5212 naar Langenprozelten 291,1 DB 5200, Aschaffenburg Hbf - Würzburg Hbf Main 291,9 Mühlbergtunnel 5.528m 294 DB 5216 van aansluiting Nantenbach Harrbach tunnel 526m Ständelberg tunnel 618m Rammersberg tunnel 1.361m 302,5 dienststation Rohrbach inhaalsporen 308,0 Hanfgartentunnel 400m 308,8 Hohe-Wart-Tunnel 872m 311,8 Bartelsgraben dalburg 1.160m 313,3 Leinach dalbrug 1.232m 314,7 Espenlohtunnel 2.235m 317,1 Eichelbergtunnel 1.869m 319,0 Bärntal dalbrug 71m 319,1 Neubergtunnel 1.946m 321,3 Veitshöchheim dalbrug 1.280m Main DB 5200, Wurzburg Hbf - Aschaffenburg DB 5201, Wurzburg Hbf - Veitshöchheim 322,6 Roßbergtunnel (2.164 m) 324,8 Dürrbach dalbrug 128m 325,0 Steinbergtunnel 579m DB 5201 van Veitshöchheim 325,6 DB 5200 van Aschaffenburg Hbf DB 5202 van Würzburg Neuer Hafen Onderhoudscentrum DB Regio Bayern 327,4 Würzburg Hbf DB 5209 naar Rottendorf DB 5910 naar Fürth (Bay) Hbf DB 5321 naar Treuchtlingen

De spoorlijn Hannover - Würzburg is een Duitse hogesnelheidslijn (HSL) tussen Hannover en Würzburg geschikt voor een maximumsnelheid van 280 km/h. De lijn is de eerste hogesnelheidslijn in Duitsland die werd aangelegd en geopend.

Voor de bouw van de spoorlijn verliep het langeafstandsverkeer tussen Hannover en Würzburg via Alfeld, Kreiensen en Northeim tot Göttingen (spoorlijn Hannover - Kassel, verder via Eichenberg, Eschwege West, Bebra, Bad Hersfeld, Fulda en Gemünden am Main naar Würzburg (Noord-Zuidlijn).

Het hoogteverloop van de spoorlijn ligt op een hoogte tussen 55 meter NN en 386 meter NN.^[1] De nieuwe spoorlijn is tussen Hannover en Würzburg 35 kilometer korter dan de bestaande spoorlijnen.^[2] Over een lengte van 55 kilometer loopt de HSL parallel naast bestaande spoorlijnen.^[1]

Tijdens de Duitse deling verliep 70 procent van de lijn door het zonerandgebied (gebied van 40 kilometer rond de Duits-Duitse grens).^[1]

Over de gehele lengte van de spoorlijn loopt ook de snelweg A7 parallel, daarnaast volgt ook de B27 grotendeels de spoorlijn.

De 327,4 kilometer lange HSL begint bij kilometer 0,0 in Hannover Hauptbahnhof. In de zuidelijke richting lopende lijn volgt het over het stadsgebied van Hannover richting het beursterrein (Messe). Bij een aantal evenementen stoppen ook de ICE/IC-treinen op het station Hannover Messe/Laatzen, tot Rethen volgt de spoorlijn bij km 8 nog de spoorlijn Hannover - Kassel. De beide HSL-sporen liggen tussen Hannover Bismarckstraße en de aansluiting Rethen tussen de sporen van de oude lijn.^[3] De HSL kruist kruisingsvrij de parallelsporen en takt in zuidwestelijke richting van de oude spoorlijn af. De HSL kruist tussen Rethen en Barnten elf bruggen van samen 1,1 kilometer lang en op een 8 meter hoge spoordijk van 6,9 kilometer door het overloopgebied van de Leine en de Innerste.^[4] Bij Sorsum (km 29) takt via de Hildesheimer Schleife een enkelsporige verbindingsboog richting de spoorlijn Lehrte - Nordstemmen. Deze worden gebruikt door treinen van en naar Berlijn via Wolfsburg, Braunschweig en Hildesheim.

Via de Escherbergtunnel en twee andere buizen verlaat de spoorlijn de Noord-Duitse Laagvlakte en passeert het Hildesheimer Wald. Tussen Sibbese en Bad Gandersheim verloopt de lijn door een dal zonder grote kunstwerken, wordt via zes tunnels en vijf dalbruggen de Leinegraben bereikt. Hier wordt de HSL bij Edesheim in een nieuwe spoorlijn met de Noord-Zuidlijn verenigd. Bij km 77 bestaat de mogelijk om tussen beide spoorlijnen te wisselen. Northeim wordt ten westen gepasseerd, in station Nörten-Hardenberg bij km 89 bestaat nog een mogelijk om van spoorlijn te wisselen. Bij km 99 wordt station Göttingen bereikt.

Het trajectdeel tussen de stations Göttingen en Kassel-Wilhelmshöhe loopt nagenoeg hemelsbreed tussen beide steden. Ongeveer 21 kilometer van de 44 kilometer lange trajectdeel bevindt zich in een tunnel, daaronder de 10.525 meter lange Mündener Tunnel, de een na langste tunnel van Duitsland.

Ter hoogte van de Fuldadalbrug Kragenhof (km 133) bereikt de HSL het paralleltracé met de Noord-Zuidlijn, dat deze spoorlijn 9 kilometer volgt tot de zuidrand van de stad Kassel.^[5] De lijn passeert het rangeerstation van Kassel aan de westkant en bereikt bij km 144 station Kassel-Wilhelmshöhe. Dit station is speciaal gebouwd voor de HSL omdat Kassel Hauptbahnhof een kopstation is waarvan de passage veel tijd kost.

Voor het dun bevolkte, maar geografisch zeer afwisselend landschap had het trajectdeel tussen Göttingen en de deelstaatgrens de hoogste kosten per kilometer.^[5] De HSL loopt in dit trajectdeel op een afstand van 700 tot 1.000 meter van de dorpen, wanneer de lijn niet in een tunnel bevindt wat grotendeels voor dit deel het geval is. Behalve voor de Göttingense stadsdelen Grone en Groß Ellershausen, hier werden geluidsreducerende maatregelen genomen.^[6]

Na station Kassel-Wilhelmshöhe volgt het 89,96 kilometer^[7] lange trajectdeel naar station Fulda.

Het tracé volgt in grote lijn de loop van de rivier de Fulda, welke drie keer overbrugd wordt. In het gebied tussen Bebra en Bad Hersfeld verloopt de lijn ruim ten westen van de Fulda, deels dicht langs de A7. Doordat het Fuldadal voor een HSL te bochtig en dichtbebouwd is, moeten de zijdalen doorkruist worden waardoor vele kunstwerken nodig zijn. Ongeveer twee derde van de ongeveer 90 kilometer lange trajectdeel bevindt zich op 18 dalbruggen en in 25 tunnels.^[8] De opvallendste kunstwerken zij de Fuldadalbrug Solms (km 206), die met ongeveer 1600 meter de langste brug van de lijn is en de Rombachdalbrug (km 218), met een hoogte van 95 meter de een na hoogste spoorbrug van Duitsland. Na de 7.345 meter lange Dietershantunnel wordt het station Fulda (km 234) bereikt.

De HSL verloopt op dit trajectdeel, afgezien van de steden Fulda en Kassel, nagenoeg door onbewoond gebied. De afstand tot het dichtstbijzijnde dorp ligt in de regel op 400 meter.^[9]

Zuidelijk van het station van Fulda volgt de HSL de spoorlijn Frankfurt - Göttingen voor 8 kilometer tot Bronnzell, waarbij deze spoorlijn in zuidwestelijke richting naar Frankfurt am Main de HSL verlaat. Van deze spoorlijn takt bij Flieden de spoorlijn Flieden - Gemünden naar Würzburg af. Na een serie korte tunnels volgt de 10.779 meter lange Landrückentunnel (km 251), de langste tunnel van Duitsland. Bij de noordingang van de tunnel bereikt de HSL het hoogste punt op 386 m NN.^[10] Nadat de lijn bij de Maindalbrug Gemünden daalt, stijgt het nogmaals richting het zuiden. Bij dienststation Burgsinn (km 283) bestaat de mogelijkheid, om te wisselen met de spoorlijn Flieden - Gemünden, die via de spoorlijn Würzburg - Hanau aansluiting heeft van en naar Würzburg.

Bij dienststation Rohrbach (km 302) takt de uit Frankfurt am Main komende spoorlijn via de Nantenbacher Kurve op de HSL aan.

Na de Maindalburg Veitshöchheim (km 321) verloopt de lijn door twee verdere tunnels, maakt de laatste bocht naar links en sluit via een fly-over op de spoorlijn Würzburg - Aschaffenburg aan. Hierna wordt het Würzburg Hauptbahnhof (km 327) bereikt.

De eerste plannen voor de HSL tussen Hannover - Würzburg waren er al in de jaren '60. In 1973 ging de eerste schop in de grond van de 327 kilometer lange lijn. De planning was dat de lijn in 1985 geopend kon worden, maar door vele rechtszaken en bezwaren werd de bouw soms stilgelegd wat de bouw veel vertraagde.

Het toestaan van goederentreinen had veel invloed op het ontwerp. Zo mogen de hellingen niet te steil zijn en de verkanting niet te groot. In totaal zijn er 61 tunnels met een gezamenlijke lengte van 120 kilometer (wat er op neer komt dat 37% van de lijn in een tunnel ligt). De langste tunnel is de Landrücken Tunnel met een lengte van 10,7 km. Daarnaast zijn er ook 294 (dal)bruggen en viaducten met een gezamenlijke lengte van 30 km. De hoogste dalbrug is de Rombach dalbrug met het hoogste punt op 95 meter boven maaiveld. Tevens werd voor dit gemengd bedrijf om de 20 kilometer inhaalsporen aangelegd. Uiteindelijk werd besloten om overdag reizigerstreinen te laten rijden met maximaal 280 km/h en 's nachts goederentreinen met een maximumsnelheid van 160 km/h.

De bruggen en tunnels waren de helft van de kosten van het gehele project. De kosten van het project waren in 1975 voor het trajectdeel Hannover - Kassel geraamd op 4,75 miljard Duitse mark (ongeveer €2,43 miljard) en in 1979 werd het trajectdeel Kassel-Würzburg geraamd op 5,06 miljard DM (ongeveer €2,59 miljard). De uiteindelijke komsten van het project bedroegen 11,874 miljard DM (ongeveer €6,07 miljard).

Het eerste trajectdeel tussen Burgsinn en Hoge Wart werd op 14 juli 1986 in gebruik genomen voor testritten. Zo haalden locomotieven van het type Baureihe 103 snelheden van 280 km/h op dit trajectdeel. Op het traject werden ook de voorloper van het huidige Intercity-Express-materieel getest, namelijk de InterCityExperimental. Deze trein reed op 17 november 1986 een presentatierit voor journalisten met een snelheid van 345 km/h.^[11]

Het volgende trajectdelen dat in gebruik genomen werd waren de delen Fulda - Würzburg en Edesheim - Nörten-Hardenberg op 29 mei 1988.^[12] Vanaf die dag volgden er testritten op de trajectdelen.

Pas drie jaar later op 2 juni 1991 werd de gehele lijn in de dienstregeling opgenomen, deze was samen met de HSL tussen Mannheim en Stuttgart de eerste HSL van Duitsland.

Op 1 mei 1988 werd er geprobeerd het wereldrecord voor treinen op conventioneel spoor te verbeteren. Dit werd gedaan met de testtrein InterCityExperimental. Deze trein en het spoor werden speciaal aangepast voor de recordrit. Op het trajectdeel tussen Würzburg en Fulda ten noorden van Einmalbergtunnel haalde de trein een snelheid van 406,9 km/h.^[13] Dit record hield maar een jaar stand want toen werd deze verbroken door de Franse TGV Atlantique welke 482,4 km/h haalde.^[13] Momenteel staat het record op naam van de TGV POS met 574,8 km/h van 3 april 2007.

• Op 3 september 1986, de dag van de eerste rit van de InterCityExperimental, ontspoorde motorrijtuig 410 001 bij het dienststation Burgsinn doordat een wissel onder de motorrijtuig werd omgezet.^[14]
• Op 29 juni 1991 reden twee goederentreinen in een tunnel bij Jühnde op elkaar. Doordat een goederentrein een storing had, had de machinist de treinbeveiliging uitgeschakeld en een rood sein gemist.^[15]
• Op 29 maart 1999 ontspoorde in de Leinebuschtunnel een wagen van een goederentrein en brandde uit.^[16][17]
• Op 28 april 1999 ontspoorde vier wagens van een goederentrein bij de ingang van de Schalkenbergtunnel door een warmloper bij een wagon.^[18]
• Op 13 mei 1999 ontspoorde een Italiaanse goederentrein, als de laatste wagon van de trein ICG 50710 van Kornwestheim naar Bremen, bij kilometer 58. De trein beschadigde over acht kilometer de betonnen dwarsliggers en seininrichtingen naast het spoor werden ook geraakt. De schade liep op in de miljoenen, het tegenspoor ging pas een dag later open en het beschadigde spoor bleef tot 23 mei buiten dienst. Nadat het voor de derde keer in korte tijd een schuifwandwagen van het type 245 oorzaak van een ongeval was, besloot de spoorinspectie dat deze wagons niet harder mogen dan 60 km/h.^[19]
• Op 26 april 2008 kwam op 21:05 uur de ICE 885 in de Landrückentunnel beschadigd tot stilstand, nadat het bij het binnenrijden van de tunnel op een kudde schapen was ingereden. Tien van de twaalf rijtuigen en beide motorwagens ontspoorden. 19 reizigers raakten gewond.^[20]

Op de HSL mogen reizigerstreinen tussen 5:30 en 23:00 uur rijden. Ze hebben voorrang op eventuele goederentreinen. Buiten deze tijden hebben goederentreinen voorrang en moeten reizigerstreinen omrijden via de oude spoorlijn. Op de spoorlijn rijden naast Intercity-Express-treinen ook Intercity's op de spoorlijn. Het gaat hierbij om de volgende treinseries: