Joris Ivens

Joris Ivens
Joris Ivens op de set van De Onvergetelijken in 1971
Volledige naam	George Henri Anton
Geboren	Nijmegen, 18 november 1898
Overleden	Parijs, 28 juni 1989
Geboorteland	Nederland
Beroep	Filmregisseur
Films	o.m. De Brug, Regen, The Spanish earth, The 400 million, Indonesia calling
Onderscheidingen
Gouden Kalf cultuurprijs	1985
(en) IMDb-profiel
(nl) Moviemeter-profiel
(mul) TMDB-profiel
Portaal    Film

George Henri Anton (Joris) Ivens (Nijmegen, 18 november 1898 – Parijs, 28 juni 1989) was een Nederlands filmregisseur en filmmaker, met name gericht op documentaires. Hij behoort naast Paul Verhoeven, Johan van der Keuken en Bert Haanstra tot de internationaal bekende Nederlandse filmmakers. In eigen land raakte hij onder meer omstreden vanwege zijn film ter ondersteuning van de Indonesische onafhankelijkheidsbeweging.

Ivens was de zoon van Kees Ivens en kleinzoon van Wilhelm Ivens. Toen de fotohandel van zijn grootvader en vader in 1927 werd omgezet in een NV onder de naam Capi, werd hij adjunct-directeur. Met een studie handelseconomie en fototechniek in Berlijn achter de rug had hij er de papieren voor, maar de zaak interesseerde hem alleen om er geld aan te onttrekken voor zijn linkse projecten. Zijn teleurgestelde vader schreef in zijn dagboek:"Capi genoeg door Georges methodes geplukt en geplunderd. Door het filmondernemen is Capi aan de rand van de afgrond gebracht. (…) Door zijn maatschappelijke instelling Capi zwaar geschaad… Een bonk nonchalant, naief egoisme, slordigheid, egocentrisme, asociaal.’ Vader Ivens fuseerde daarom zijn bedrijf met de firma Lux van Willy Breuer en Joris vertrok naar Amerika om er met Ernest Hemingway de film The Spanish Earth te maken, ook weer met geld uit de kas van Capi.^[1]

Ivens werd bekend met avant-garde documentaires als De brug (1928) (over De Hef in Rotterdam), Regen (1929) en Zuiderzee (1930), waarin hij experimenteerde met bewegingen en ritmes. Hij behoorde tot de voormannen van de internationale filmavant-garde van die jaren. Later raakte hij steeds meer geïnteresseerd in sociale kwesties en werd hij overtuigd communist. Zo was Ivens onder andere betrokken bij de Vereeniging van Arbeiders-Fotografen, waarvoor hij arbeiders schoolde in de fotografie, om zo misstanden te kunnen vastleggen ten behoeve van de strijd tegen het kapitalisme. Ook kon hij fotomateriaal ter beschikking stellen, afkomstig uit de fotozaak van zijn vader. Ivens maakte onder meer films over een mijnwerkersstaking in België (Borinage, 1934), over de Spaanse Burgeroorlog (The Spanish Earth, 1937) en over de strijd die China voerde tegen de Japanse bezetting (De vierhonderd miljoen, 1939). Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakte hij diverse films in de Verenigde Staten, waaronder Power and the Land (1941) voor het Amerikaanse ministerie van landbouw en Action Stations! (1943) voor de Canadese marine.

Ivens heeft zijn talent meerdere malen in dienst gesteld van communistische dictaturen. In 1931 vertrok hij naar de Sovjet-Unie om voor het bewind van Stalin de propagandafilm Het lied van de helden te maken, over de bouw van de nieuwe stad Magnitogorsk in de Oeral. Deze stad werd voor een belangrijk deel gebouwd door Goelag dwangarbeiders, veelal slachtoffers van Stalins collectivisering van de landbouw (die gericht was tegen de boeren). Ivens richtte zijn camera liever selectief op de duizenden Komsomol-vrijwilligers en partijleden die eveneens in Magnitogorsk werkten. De dwangarbeiders zou hij later vergelijken met 'onkruid'.^[2][3] Ook het maoïstische China heeft Ivens gediend; in 1976 voltooide hij Hoe Yukong de bergen verzette, een film waarin Mao's Culturele Revolutie wordt verheerlijkt.

Ivens kreeg een conflict met de regering van Nederland, toen hij in Australië een film maakte ter ondersteuning van de onafhankelijkheidsbeweging in het toenmalige Nederlands-Indië. Bij terugkeer uit Australië in februari 1947 kreeg Ivens diverse aanbiedingen, waaronder een aanbod van het ministerie van Kunsten en Wetenschappen om de Nederlandse filmindustrie weer op te zetten. Ivens wees deze aanbiedingen af en vertrok in 1947 naar het toen nog niet communistische Praag.^[4] Het was Den Haag daarnaast een doorn in het oog dat Ivens van 1947 tot 1956 onafgebroken voor Oost-Europese dictaturen werkte. Dit en zijn aanvaring met de koloniale autoriteiten bij het maken van de film Indonesia calling leidde ertoe dat hij van 1948 tot 1957 verplicht werd elke drie of vier maanden zijn paspoort opnieuw te laten verlengen. Daarvoor heeft de Nederlandse staat in 1985 zijn verontschuldigingen aangeboden.

Joris Ivens. Autobiografie van een filmmaker (Amsterdam: Born, 1970)

• Joris Ivens was getrouwd met Marceline Loridan-Ivens, een Frans filmmaker.^[6]
• In 1968 ontving Ivens de Internationale Lenin-Vredesprijs, toegekend door de Sovjet-Unie.
• In 1969 ontving hij de Penning van de Leuve van de Rotterdamse Kunststichting.
• In 1974 kreeg hij de Pim en Wim prijs. Het duo Pim de la Parra en Wim Verstappen eerden hem hiermee met de woorden dat "als je op je 70ste nog met je poten in de klei gaat staan, verdien je hem". In de klei van Vietnam draaide Ivens Loin du Vietnam, een anti-oorlogsfilm.
• In 1988 werd Ivens het ereburgerschap van de gemeente Nijmegen toegekend en werd een plein in zijn geboorteplaats naar hem vernoemd; het Joris Ivensplein waarop in 1990 het Joris Ivensmonument van Bas Maters onthuld werd.
• Tot 2009 werd jaarlijks op het documentairefestival IDFA de Joris Ivens Award uitgereikt. Daarna veranderde de naam van de prijs in VPRO IDFA Award
• In 2007 schreef Oscar van Dillen muziek bij de film De Hef, het String Quartet 2.
• In mei 2010 is in het westen van Parijs een twaalf meter hoog standbeeld voor Ivens onthuld. Het beeld van Bryan McCormack toont een naakte man met een wereldbol in zijn handen en twee bewegende lange vleugels.

• Rijksmuseum Amsterdam^[7]

• Europese stichting Joris Ivens
• Website Hans Schoots - bevat een aantal artikelen over Joris Ivens
• Hans Schoots, Gevaarlijk leven. Een biografie van Joris Ivens (1995), complete download in PDF op DBNL
• Aan welke kant en in welk heelal, De geschiedenis van een leven, Joris Ivens en Robert Destanque, DBNL (2008), boek bevat Ivens' memoires
• Biografische gegevens bij het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis

Zie de categorie Joris Ivens van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.