Kerkelijk jaar

Het kerkelijk of liturgisch jaar van de katholieke kerken is een periode die niet gelijk loopt met het kalenderjaar. Dit jaar wordt ingedeeld in twee kringen rond de grote feestdagen van Kerstmis en Pasen. Het kerkelijk jaar start met de kerstkring. Deze vangt aan met de eerste zondag van de advent (eigenlijk met het avondgebed voorafgaand aan deze zondag) en gaat over naar Kerstmis tot aan de vierde zondag na Epifanie (Driekoningen). Daarna start de paaskring die, naargelang de gebruikte liturgische kalender, aanvangt met septuagesima (de negende zondag voor Pasen) of Aswoensdag. De paaskring eindigt 49 dagen na Pasen met Pinksteren. De zondag daarop volgt Trinitatis (Drievuldigheidsfeest) met daarna de 27 zondagen na Trinitatis. Deze periode wordt ook nog onderverdeeld in de zomerkring (Trinitatis en 12 zondagen erna) en de herfstkring (van de 13e tot en met de 27e en laatste zondag na Trinitatis). Daarmee is de kring van het kerkelijk jaar gesloten.

Het kerkelijk jaar werd ook door de Lutherse kerk gehandhaafd. Zodoende komt dit sinds de fusie met de Nederlandse Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in Nederland nog terug in sommige gemeenten van de Protestantse Kerk in Nederland. Het overzicht hieronder gebruikt echter de katholieke benamingen.

De kerstkring is de eerste periode van het kerkelijk jaar. Deze gaat van de eerste zondag van de Advent tot aan het feest van het doopsel van Jezus.

De advent begint op de eerste zondag (Levavi) na 26 november. Dit is ook de zondag die het dichtst bij het feest van de Heilige Andreas (30 november) valt. Deze zondag valt in de periode van 27 november tot en met 3 december.

Van 17 december tot 24 december wordt de jaarlijkse kerstnoveen gehouden. Er worden in die dagen geen heiligen herdacht en het dragen van gewaden in de paarse kleur is verplicht voorgeschreven.

Hiermee eindigt de kersttijd.

In die periode kan het feest van Maria Lichtmis op een zondag vallen. Dan heeft dit feest voorrang op de gewone zondagsliturgie. Het feest sluit de vele kerstfeesten af maar is al een verwijzing naar Pasen.

In de liturgische kalender die gebruikt wordt bij de gewone vorm van de Romeinse ritus begint de paaskring met Aswoensdag en eindigt met het hoogfeest van Pinksteren. In de kalender die gebruikt wordt bij de buitengewone vorm vangt deze kring aan met septuagesima (de negende zondag voor Pasen) en eindigt vóór de eerste zondag van de advent.

Deze periode start op Aswoensdag, eindigt met het Alleluia in de paasnacht en staat voor de vastentijd. De vroegere benaming van de 5de zondag was Passiezondag. De zesde zondag in de Veertigdagentijd heet nu Palmzondag-Passie van de Heer, en luidt tevens de Goede Week in.

De Paastijd is de tijd die loopt vanaf de vooravond van Pasen (paasavond en -nacht) tot en met Pinksteren (49 dagen na Pasen).

De eerste acht dagen van Pasen vormen het paasoctaaf, waarbij elke dag hierin wordt gevierd als een Hoogfeest van de Heer, en er dus het Gloria en Credo wordt gezongen. De zondag waarmee het octaaf eindigt, wordt Beloken Pasen of Zondag van de Goddelijke Barmhartigheid genoemd.

Tussen Hemelvaart en Pinksteren wordt de jaarlijkse Pinksternoveen gehouden.

Tijdens het kerkelijk jaar worden verschillende liturgische kleuren gebruikt. Iedere kleur, o.a. voor het kazuifel (zie aldaar) heeft zijn eigen periode in het kerkelijk jaar en zijn eigen betekenis.

• Roze betekent vreugde voor het komende kerstfeest en paasfeest.
• Periode: Wordt gedragen op de derde zondag van de Advent (zondag Gaudete) en de vierde zondag in de Veertigdagentijd (Laetare).

• Paars is de kleur van boete en soberheid.
• Periode: Het wordt gedragen in de advent de tijd vóór Kerstmis en de Veertigdagentijd de tijd vóór Pasen en bij de diensten van de uitvaart en op Allerzielen. Alleen bij de uitvaart van kinderen die hun zevende levensjaar nog niet bereikt hebben ('engelenmis'), wordt een wit kazuifel gebruikt. Men draagt ook een paars kazuifel bij de Kruisdagen (de drie dagen vóór OLH Hemelvaart) en de Quatertemperdagen.

• Wit staat voor zuiverheid en geluk.
• Periode: Wit is de kleur die men draagt op de dagen van de kersttijd (vanaf het hoogfeest van Kerstmis, 25 december, tot en met het feest van het Doopsel van de Heer, de zondag na 6 januari). Het wordt gedragen in de gehele paastijd, op Hemelvaartsdag, en op de feesten van de Heer die niet in verband staan met Zijn lijden. Verder ook op de feesten van Maria, op het hoogfeest van de geboorte van de heilige Johannes de Doper (24 juni), evenals op de feestdag van de heiligen die geen martelaar zijn, zoals op 27 december, de feestdag van de heilige Johannes, apostel en evangelist en op Trinitatis (de zondag na Pinksteren). Het wordt ook gedragen bij de uitvaart van kleine kinderen.

• Symbool voor verwachting en hoop.
• Periode: Het wordt gedragen in de kleine en de grote groene tijd door het jaar, op de zondagen en weekdagen buiten de kerst- en paastijd, advent en veertigdagentijd waar geen verplichte gedachtenis van een heilige of feest wordt gevierd.

• Symbool van de liefde en van de Heilige Geest.
• Periode: Pinksteren, in vieringen van de apostelen en evangelisten en martelaren.
• Bij de viering van het Vormsel.
• Op het feest van Kruisverheffing (14 september).
• Op Palmzondag en Goede Vrijdag en in de votiefmis van het lijden van Christus.
• Bij de begrafenis van de paus of van kardinalen wordt ook rood gedragen.

1. Dagen van het Paastriduüm, het lijden, sterven en verrijzen van de Heer. Het Paastriduüm begint op de avond van Witte Donderdag en gaat door tot en met de avond van Paaszondag.
2. Hoogfeesten De geboorte van de Heer, Epifanie van de Heer, Hemelvaart van de Heer en Pinksteren

   Zondagen van de advent, Veertigdagentijd en de paastijd en de tweede zondag van Kerstmis

   Aswoensdag

   Weekdagen van de goede week van maandag tot en met donderdag tot de avond.

   Dagen in het octaaf van Pasen.

3. Hoogfeesten van de Heer, de Heilige maagd Maria en alle Heiligen die in de generale kalender staan.

   Allerzielen.

4. Alle hoogfeesten uit een land waarmee een heilige wordt herdacht van een bisdom, parochie of instantie of de wijding van een kerk.

1. Andere zondagen in de kersttijd^[2] en alle zondagen in de Veertigdagentijd.
2. Feesten van de Heilige maagd Maria en anderen Heiligen in de generale kalender.
3. Feesten uit een land waarmee een Heilige wordt herdacht van een bisdom, parochie of instantie of de wijding van een kerk.
4. Weekdagen van de advent van 17 december tot en met 24 december en de weekdagen in het octaaf van Kerstmis.^[2] Weekdagen in de Veertigdagentijd.
5. De gewone zondagen in de Tijd door het jaar.

1. Verplichte gedachtenissen uit een land waarmee een Heilige wordt herdacht van een bisdom, parochie of instantie of de wijding van een kerk.
2. Vrije gedachtenissen. In de Veertigdagentijd worden de verplichte gedachtenissen vrije gedachtenissen.
3. Weekdagen in de advent tot en met 16 december.
4. Weekdagen in de Kersttijd van 2 januari tot en met de zaterdag na 6 januari.
5. Weekdagen in de paastijd: van de maandag na het Paasoctaaf tot en met de zaterdag voor Pinksteren.
6. Weekdagen in de Tijd door het jaar.

In de loop van de tijd zijn er in protestantse kringen óók speciale zon- en feestdagen opgekomen. Denk bijvoorbeeld aan:

• Biddag voor gewas en arbeid (tweede woensdag van maart)
• Dankdag voor gewas en arbeid (eerste woensdag van november)
• Eeuwigheidszondag (laatste zondag van het kerkelijkjaar)
• Hervormingsdag (31 oktober)
• Israëlzondag (eerste zondag in oktober)
• Kerkproeverij
• Michazondag (de zondag die het dichtst bij 17 oktober ligt, de Internationale dag voor de uitroeiing van armoede, Wereldarmoedezondag)
• Startzondag (begin kerkelijk seizoen eind augustus of begin september)

• Heiligenkalender
• Hoogfeest
• Feest (Katholieke Kerk)
• Lijst van kerkelijke en wereldlijke cantates van Johann Sebastian Bach

• Liturgische kalender - op www.katholieknederland.nl
• Liturgische kalender 2022-2023