Marvel Cinematic Universe

Het Marvel Cinematic Universe (afgekort MCU, te vertalen als "Marvels cinematisch universum") is de overkoepelende term voor een groeiend aantal live-action-verfilmingen en -series van strips van Marvel Comics, die zich allemaal afspelen binnen hetzelfde fictieve universum. De filmreeks bracht ruim 30 miljard Amerikaanse dollar op en staat daarmee op de eerste plaats in de lijst van succesvolste filmreeksen.^[1] Dit was de eerste filmreeks die, in 2016, meer dan 10 miljard Amerikaanse dollar opbracht.^[2] In mei 2019 werd de mijlpaal verlegd door als eerste filmreeks meer dan 20 miljard Amerikaanse dollar op te halen en in juli 2024 was het de eerste filmreeks die de 30 miljard passeerde.^[3][4] Alle films en series zijn afkomstig van producent Kevin Feige.

De films binnen het Marvel Cinematic Universe zijn allemaal geproduceerd door Marvel Comics zelf via Marvel Studios en kennen, overeenkomstig aan de stripwereld van Marvel, een verbondenheid die voornamelijk tot uiting komt doordat gebeurtenissen in de ene film van invloed zijn op andere films. In 2009 refereerde Kevin Feige, president van Marvel Studios, voor het eerst naar dit gedeelde universum als "Marvel Cinema Universe".^[5][6] Later veranderde dit in "Marvel Cinematic Universe".^[7]

De eerste films in het Marvel Cinematic Universe werden uitgebracht door Paramount Pictures. Vanaf Captain America: The First Avenger nam Walt Disney Pictures deze rol op zich, als gevolg van de overname van Marvel door The Walt Disney Company. Gaandeweg, mede mogelijk gemaakt door het succes van de films, werd de mate van verbondenheid uitgebreid en na verloop van tijd kon er steeds meer gesproken worden van een groter geheel waar de afzonderlijke films deel van uitmaken. Naast de diverse verhaallijnen van de films kwam er dienovereenkomstig ook een overkoepelende verhaallijn waar alle films, series en strips deel van uitmaken.

Zoals in alle Marvelfilms, verscheen ook in het Marvel Cinematic Universe Stan Lee in iedere film. Zijn cameo's waren lange tijd onderwerp van speculatie over de mogelijkheid dat hij een Marvelpersonage zou vertolken binnen het Marvel Cinematic Universe. Met name Uatu werd gezien als een mogelijkheid. Lee ontkende dit echter in september 2014 op een stripconventie in San Antonio, (Texas).^[8] Zijn laatste cameo, opgenomen voor Lee's overlijden in 2018, was te zien in Avengers: Endgame.

Iron Man werd de eerste zelfstandig geproduceerde film van Marvel Studios en de start van fase 1 (2008-2012). De films in de fases zijn met elkaar verbonden. Zo eindigt de eerste film met een bonusscène na de aftiteling met daarin Samuel L. Jackson als Nick Fury. Volgens regisseur Jon Favreau werd dit gedaan als extraatje voor kijkers die goed op zaten te letten.^[9] Captain America’s schild was eveneens zichtbaar in de film.^[10] Dit was een grapje van de medewerkers van Industrial Light and Magic, maar de producers besloten het erin te laten. Robert Downey jr., die de rol van Iron Man vertolkte, maakte vervolgens een cameo in de volgende film, The Incredible Hulk.^[11] Captain America is zelf even te zien in deze film, bevroren in ijs. Deze scène staat echter alleen op de dvd van de film.^[12]

Daarmee was de trend gezet en werd besloten om de films van Marvel Studios nauwer met elkaar te verbinden om zo een groot fictief universum te maken op dezelfde manier als in de stripverhalen; via losse verhalen die elk op zichzelf bekeken kunnen worden, maar die via onderlinge connecties en referenties ook op elkaar aansluiten.^[13] Iron Man 2 ging dus verder op deze ingeslagen weg. In deze film werd wederom Captain America’s schild gezien, en in een bonusscène wordt vermeld dat Mjolnir, de hamer van Thor, is gevonden. Tevens komt Nick Fury weer in deze film voor; hij kijkt naar een reportage over de verwoestingen die de Hulk heeft aangericht. Clark Gregg, die in Iron Man een kleine rol heeft als agent Coulson, vertolkte deze rol ook in Thor en The Avengers. Jackson vertolkte opnieuw de rol van Nick Fury in Captain America: The First Avenger. In 2012 kwamen Iron Man, de Hulk, Thor, Captain America, Black Widow en Hawkeye vervolgens allemaal samen in een verfilming van The Avengers.

Marvel kondigde aan na The Avengers door te gaan met fase 2 (2013-2015) van de filmsaga. Hierin kwamen zowel Iron Man, Thor en Captain America opnieuw aan bod, waarna ze weer samen kwamen in Avengers: Age of Ultron. Er werden ook films gemaakt van Guardians of the Galaxy en Ant-Man.

In de derde fase (2016-2019) werden Doctor Strange, Black Panther en Captain Marvel geïntroduceerd. Ook kroop Hope van Dyne in het pak van The Wasp. Na lang speculeren door fans over plannen om Spider-Man ook deel te laten uitmaken van de films, kondigde Marvel op 10 februari 2015 aan dat zij een akkoord hadden bereikt met Sony Pictures. Spider-Man werd geïntroduceerd in de MCU in Captain America: Civil War, en kreeg vervolgens zijn eigen MCU-films.^[14] De grootste overkoepelende verhaallijn gedurende de eerste drie fases is die van Thanos. In Avengers: Infinity War en Avengers: Endgame probeert hij de zes "Infinity Stones" te verzamelen en zo de helft van het leven in het universum uit te roeien. De 23 films uit fase 1 tot en met 3 vormen samen de "Infinity Saga".

Fase 4 (2021-2022) bestond uit zowel films als een reeks televisieseries op het nieuwe streamingplatform Disney+. In de films keerden onder andere Thor, Black Widow, Spider-Man en Doctor Strange terug en werden nieuwe helden geïntroduceerd, zoals Shang-Chi en de Eternals. In de Disney+ series zien we meer van onder andere Hawkeye, Vision, Scarlet Witch, Loki, Falcon en Winter Soldier terug. Daarnaast kregen de nieuwe personages Ms. Marvel, Moon Knight en She-Hulk een eigen serie, waarna zij ook in de filmreeks zullen verschijnen. Fase 4 is de eerste fase in de "Multiverse Saga".

In 2023 startte de vijfde fase met de film Ant-Man and the Wasp: Quantumania. Ook deze fase bestaat uit zowel films als televisieseries, waarin onder andere de Guardians of the Galaxy, Captain Marvel en Nick Fury terugkeren. Echo, Ironheart en Daredevil krijgen eigen series, na hun introductie in fase vier van de MCU. De Thunderbolts zullen samenkomen in een eigen film, dat als slot van de vijfde fase zal dienen.

In de zesde fase zal de Fantastic Four geïntroduceerd worden en keren de Avengers terug in een nieuwe film: Avengers: Doomsday. Uiteindelijk zal het verhaal van de Multiverse Saga tot zijn eind komen in Avengers: Secret Wars, dat gepland staat voor een release in mei 2027.

Gedurende deze saga werd het personage Kang The Conqueror geïntroduceerd, voor het eerst in Loki Seizoen 1 en later in Loki Seizoen 2 en Ant-Man and the Wasp: Quantumania. Kang moest normaal gezien de volgende grote slechterik zijn van de MCU, als opvolger van Thanos. Echter, vanwege controversie rondom acteur Jonathan Majors^[bron?], die Kang speelde, besloot Marvel om Majors te ontslaan^[bron?] en Kang te schrappen uit te plannen voor de rest van de Multiverse Saga.

Tijdens San Diego Comic-Con 2024 maakte Kevin Feige bekend dat Doctor Doom de nieuwe schurk van deze saga wordt en gespeeld zal worden door Robert Downey Jr. , die eerder al de rol van Iron Man vertolkte in de Infinity Saga. Ook werd Avengers: The Kang Dynasty definitief geschrapt en vervangen door een film rondom Doctor Doom.

Hieronder een lijst met series die speciaal voor Disney+ zijn gemaakt. In tegenstelling tot de series van Marvel Television (2010 - 2019), werden deze series door filmdivisie Marvel Studios zelf ontwikkeld, waardoor het mogelijk werd om de series veel directer te verbinden met de filmwereld. De eerste serie, WandaVision, diende als start van fase 4 in het Marvel Cinematic Universe.

In augustus 2021 werd bekend dat Marvel Studios een Halloween special zou gaan maken voor Disney+ met het personage Werewolf by Night in de hoofdrol, waarbij Gael García Bernal en Laura Donnelly de hoofdrollen vertolken. De toekomstige Halloween special zou geregisseerd gaan worden door componist Michael Giacchino.^[15] Deze special, 'Werewolf by Night, verscheen op 7 oktober op Disney+.

In december 2020 werd aangekondigd dat een kerstmis special over de Guardians of the Galaxy voor Disney+ geregisseerd door James Gunn in productie was gegaan. De special heeft de naam The Guardians of the Galaxy Holiday Special.^[16] De specials werden uitgebracht onder de noemer "Marvel Studios Special Presentations".

In augustus 2011 maakte Marvel de productie van enkele direct-naar-video-korte films bekend genaamd de "Marvel One-Shots": The Consultant, A Funny Thing Happened on the Way to Thor's Hammer, Item 47, Agent Carter en All Hail the King. De eerste, Marvel One-Shot: The Consultant, werd uitgebracht als bonus op de dvd-uitgaven van Thor. Deze One-Shot overlapt met de after-credit scene van The Incredible Hulk. Een tweede Marvel One-Shot, A Funny Thing Happened on the Way to Thor’s Hammer, werd uitgebracht tezamen met Captain America: The First Avenger. Deze eerste twee korte films focussen op het personage Phil Coulson.^[17] Item 47, zit als bonus bij de blu-ray uitgave van The Avengers. Deze short gaat over een crimineel koppel dat hun handen weten te krijgen op een buitenaards wapen na de gebeurtenissen van de invasie in de film The Avengers. Agent Carter zit als bonus bij de blu-ray uitgave van Iron Man 3 en beschrijft een deel van het leven van Peggy Carter, de vrouw waar Captain America gevoelens voor heeft tijdens de gebeurtenissen in Captain America: The First Avenger. Deze One-Shot werd later uitgebreid tot een gehele serie onder dezelfde naam: Agent Carter. All Hail the King gaat over de slechterik Mandarin na de gebeurtenissen van Iron Man 3. Aangezien een groot deel van de stripboekliefhebbers niet blij waren met de vertoning van de Manderin in de film, heeft Marvel Studios geprobeerd ze voldoening te geven met deze One-Shot, die de Mandarin zoals hij in de stripboeken wordt weergegeven een mogelijke introductie geven in de Cinematic Universe.

In 2019 maakte Marvel voor het eerst in lange tijd weer een korte film, Peter's To-Do List, over Peter Parker/Spider-Man die zich klaarmaakt voor zijn trip naar Europa in Spider-Man: Far From Home. Het gaat om scènes die uit de bioscoopversie van de film geknipt waren. In augustus 2022 verscheen op de streamingdienst Disney+ een nieuwe reeks korte films over het personage Baby Groot, genaamd I Am Groot.

Hieronder een lijst met series die speciaal voor verschillende zenders en online platformen zijn ontwikkeld in de periode dat Marvel Television nog een aparte divisie was binnen Marvel (2010 - 2019). Hoewel de series zich allen in dezelfde wereld afspelen als de films, was er amper een overlapping tussen deze series met de filmreeks.

Zie Lijst van acteurs in het Marvel Cinematic Universe voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

• In deze lijst zijn enkel acteurs van personages opgenomen die in meerdere fases en/of reeksen binnen het MCU terugkeren. Animatie-projecten zijn niet inbegrepen. Nog niet uitgebrachte films of series zijn niet inbegrepen.

Zie de categorie Marvel Cinematic Universe van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.