Moïse Tshombe

Moïse Kapenda Tshombe
Tshombe in Frankrijk, 1963.
Geboren	18 november 1919 Musumba
Overleden	29 juni 1969 El-Biar
Politieke partij	CONAKAT
President van Katanga
Aangetreden	11 juli 1960
Einde termijn	12 januari 1963
Premier van de Democratische Republiek Congo
Aangetreden	10 juli 1964
Einde termijn	13 oktober 1965
Voorganger	Cyrille Adoula
Opvolger	Évariste Kimba
Portaal    Politiek

Moïse Kapenda Tshombe (Musumba, 18 november 1919 - El-Biar, 29 juni 1969) was een Congolese zakenman en politicus. Hij diende als president van de afscheidingsstaat Katanga van 1960 tot 1963 en als premier van de Democratische Republiek Congo van 1964 tot 1965.

Moïse Tshombe is geboren in Musumba (Katanga), als de zoon van een welgesteld zakenman en hoorde bij het volk van de Lunda. Tshombe genoot een hogere opleiding voordat hij begon met het beheer van de winkelketen van zijn vader. Als zakenman was hij niet succesvol. Hij liep zelfs gevangenisstraf op wegens wanbetaling.

Zie CONAKAT voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Hij kwam reeds vroeg in aanraking met de politiek en in de jaren vijftig raakt hij ook begeesterd door het idee van een onafhankelijk Congo. In dit kader sticht hij de CONAKAT, een sterk regionalistische partij die nagenoeg uitsluitend aanhangers had in de rijke koperprovincie Katanga.

In oktober 1958 stichtte Patrice Lumumba het Mouvement National Congolais (kortweg MNC genoemd). Lumumba predikte echter het unitarisme waardoor de rijkdommen van de welstellende provincies ook de rest van Congo ten goede zouden kunnen komen.

Zie Belgo-Congolese rondetafelconferentie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Na de Belgo-Congolese rondetafelconferentie over de Congolese onafhankelijkheid won het MNC van Lumumba de verkiezingen. Na de onafhankelijkheid op 30 juni 1960 kreeg Lumumba de functie van eerste minister, terwijl Joseph Kasavubu, leider van de ABAKO-partij, president werd.

Zie Congocrisis voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Zie Force Publique-muiterijen (1960) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Nauwelijks 4 dagen na de onafhankelijkheid begon de zogenaamde Congocrisis: een muiterij van militairen leidde tot de massale uittocht van de in Congo gebleven Belgen, die zich bedreigd voelden. De Belgische regering stuurde militairen naar de ex-kolonie om de Europese inwoners daar te beschermen.

Zie Katanga (land) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Op 11 juli 1960 riep Tshombe, hierin gesteund door de Union Minière du Haut Katanga, de onafhankelijkheid van Katanga uit. Belgische legereenheden speelden een vitale rol in het ontwapenen van Congolese soldaten die trouw bleven aan Lumumba.

Lumumba riep de hulp in van de Verenigde Naties die troepen met een beperkt mandaat naar Congo stuurden. Lumumba werd gearresteerd door de militaire leider Joseph-Désiré Mobutu en aan Katanga uitgeleverd waar hij door het leger onder Munongo om het leven werd gebracht.

In september 1961 begonnen er vijandelijkheden tussen de VN-veiligheidsmacht en het legertje van Katanga, de Gendarmerie. De Katangezen wonnen een eerste ronde, waarop VN-secretaris-generaal Dag Hammarskjöld naar Rhodesië vloog om Tshombe te ontmoeten. Zijn vliegtuig stortte echter neer.

Geen enkel land erkende de afgescheurde koperprovincie als staat, maar toch kon Tshombe tot begin 1963 standhouden, o.a. dankzij verdoken Belgische algemene steun en openlijke financiële steun van de Union Minière. Na het opdoeken van de secessie bleef Tshombe nog een tijdje in Katanga en bedong amnestie.

Pas in juni 1963 vertrok hij naar Spanje, waar hij als banneling verbleef tot in juli 1964, wanneer hij de post aanvaardt van Congolees eerste minister. Zijn partij won de democratische parlementsverkiezingen van 1965 met glans. Tshombe werd daarmee een bedreiging voor president Kasavubu. Op basis van juridisch geredekavel werd hij afgezet. Daarop volgde een zeer verwarde periode, die eindigde met een nieuwe staatsgreep van kolonel Mobutu. Tshombe vluchtte opnieuw naar Spanje. Mobutu liet hem bij verstek ter dood veroordelen door een militaire rechtbank. Vanuit Spanje bleef Tshombe ageren tegen Mobutu, o.a. door een huurlingenleger op de been te brengen.

In juni 1967 werd een vliegtuigje waarin Tshombe zich verplaatste gekaapt door Francis Bodenan, een huurling van wie nooit duidelijk werd voor wiens rekening hij precies werkte, die de piloten dwong koers te zetten naar Algiers. Alle inzittenden, ook Tshombe, werden daar gearresteerd, en Tshombe werd in Algerije onder huisarrest geplaatst. Mobutu's afgevaardigde Bernadin Mungul-Diaka eiste daarop zijn uitlevering, die het Algerijnse hooggerechtshof toekende op 21 juli 1967.

Tshombe werd echter nooit uitgeleverd en overleed twee jaar later nabij Algiers. Volgens 11 wetenschappers stierf hij aan een hartaanval, hetgeen een dag later werd bevestigd door een autopsie op 30 juni. Tshombe werd daarop overgevlogen naar Brussel, waar hij op 5 juli 1969 werd begraven op de begraafplaats van Etterbeek.

• Dictionary of African Biography. Oxford University Press USA, New York (2012). ISBN 978-0-19-538207-5.
• Burke, Kyle (2018). Revolutionaries for the Right Anticommunist Internationalism and Paramilitary Warfare in the Cold War. University of North Carolina Press, Chapel Hill. ISBN 9781469640747.
• Remembering Julius Nyerere in Tanzania: History, Memory, Legacy, illustrated, reprint. Mkuki na Nyota Publishers (2015). ISBN 9789987753260.
• Gérard-Libois, Jules (1966). Katanga Secession, translated. University of Wisconsin Press, Madison, WI.
• Gonze, Colin (September 1964). Tshombe in Wonderland, 4–6.
• Hoskyns, Catherine (1965). The Congo Since Independence: January 1960 – December 1961. Oxford University Press, London.
• Kanza, Thomas R. (1994). The Rise and Fall of Patrice Lumumba: Conflict in the Congo, expanded. Schenkman Books, Inc., Rochester, VT. ISBN 0-87073-901-8.
• Kennes, Erik, Larmer, Miles (2016). The Katangese Gendarmes and War in Central Africa. Indiana University Press, Bloomington. ISBN 9780253021502.
• Larmer, Miles (2013). Transnational Soldiers Foreign Military Enlistment in the Modern Era. Palgrave Macmillan, London, "Of Local Identities and Transnational Conflict: The Katangese Gendarmes and Central-Southern Africa's Forty-Years War, 1960-1999", 160–180. ISBN 9780230319684.
• Meriwether, James H. (2009). Proudly We Can Be Africans Black Americans and Africa, 1935-1961. University of North Carolina Press, Chapel Hill. ISBN 9780807860410.
• O'Ballance, Edgar (1999). The Congo-Zaire Experience, 1960–98. Palgrave Macmillan, Basingstoke, England. ISBN 978-0-230-28648-1.
• Othen, Christopher (2015). Katanga 1960-63: Mercenaries, Spies and the African Nation that Waged War on the World. The History Press, Cheltenham. ISBN 978-0750989169.
• Semonin, Paul (January 1968). Mobutu and the Congolese, 20–29.
• Sibanda, Eliakim M. (2005). The Zimbabwe African People's Union, 1961-87: A Political History of Insurgency in Southern Rhodesia, illustrated. Africa World Press. ISBN 9781592212767.
• Tuck, Stephen (2014). The Night Malcolm X Spoke at the Oxford Union A Transatlantic Story of Antiracist Protest. University of California Press, Los Angeles. ISBN 9780520279339.

• De Historie van Moïse Tshombe (Canvas Histories Documentaire)
• Moïse Tshombe, Deel 2: Het Eindspel (Canvas Histories Documentaire)

Zie de categorie Moise Tshombe van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.