Sesamstraat

Sesamstraat
Presentatie van twee boeken over Sesamstraat (1981)
Genre	Educatief Jeugd Sketchprogramma
Bedenker	Joan Ganz Cooney Lloyd Morrisett
Land van oorsprong	België Nederland
Taal	Nederlands
Gerelateerd	Sesame Street
Uitzendingen
Start	4 januari 1976
Einde	2019
Seizoenen	41
Netwerk of omroep	BRT (1976–1983) NOS (1976–1995) NPS (1995–2010) NTR (2010–2018)
Zender	NPO Zappelin NPO Zappelin Extra
Prijzen
Gouden Televizier-Ring	2010 (Gouden Stuiver)
Officiële website
(en) IMDb-profiel
(mul) TMDb-profiel
Portaal    Televisie

Sesamstraat is de Nederlandstalige bewerking van het Amerikaanse kinderprogramma Sesame Street. Sesamstraat werd sinds 4 januari 1976 gezamenlijk door de Nederlandse publieke omroep (NOS) en de Belgische Radio- en Televisieomroep (BRT)^[1] uitgezonden en vanaf 1984 tot 2018 alleen door de Nederlandse publieke omroep. In het programma spelen, gericht op kinderen van twee tot zes jaar, vooral Muppets mee, naast een aantal echte mensen.

Lloyd Morrisset (1929-2023), een Amerikaans psycholoog, bedacht samen met Joan Ganz Cooney (1929) in 1968 een educatief programma dat kinderen in achterstandswijken spelenderwijs van hun leerachterstand wilde afhelpen.^[2] Het wordt in de Verenigde Staten sinds 10 november 1969 uitgezonden onder de titel Sesame Street. De naam is gebaseerd op de uitspraak "sesam open u" uit het verhaal Ali Baba en de veertig rovers.

Dolph Kohnstamm publiceerde in maart 1970 een artikel in Vrij Nederland over de effecten die Sesame Street ook in Nederland zou kunnen hebben.^[3] Op 11 juni 1972 werd er als proef een aflevering van de Amerikaanse versie in Nederland uitgezonden, voorzien van commentaar door onder anderen Dick Bruna en Thijs Chanowski.^[4]

In 1974 werd door de VARA een proefaflevering gemaakt van de Nederlandse versie, die de (werk)titel Sesamplein meekreeg, met een echt plein als decor. Sesamplein ging uiteindelijk niet door, omdat de NOS en de toenmalige BRT besloten hadden het programma samen te maken. Op 4 januari 1976 werd de eerste reguliere Nederlands-Vlaamse versie van Sesamstraat uitgezonden. De proefaflevering werd op 3 januari 1996 uiteindelijk toch nog uitgezonden, en wel ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van Sesamstraat.^[5] Dat jaar werd ook een speciale verjaardagsaflevering gemaakt.^[6]

Sesamstraat was gedurende de eerste paar jaar een samenwerkingsproject van de NOS en de BRT, omdat het maken van het programma voor alleen de NOS of de BRT te duur was, mede door de rechten die afgedragen moesten worden aan Children's Television Workshop in New York. De afleveringen bestonden in die tijd voor de ene helft uit nagesynchroniseerd materiaal uit het oorspronkelijke Amerikaanse programma, voor de andere helft uit origineel Nederlandstalig materiaal.^[7] De BRT zette de samenwerking stop in 1983, op het ogenblik dat zij Het Liegebeest begon uit te zenden.^[8]

In 1984 vonden er voor het eerst enkele verregaande veranderingen plaats in de bezetting. Piet Hendriks, die vanaf het begin de rol van "opafiguur" had gehad, verliet de serie. Hij werd opgevolgd door Lex Goudsmit. Ook Aart Staartjes trad in dat jaar toe tot de serie. De eerste jaren speelde hij vooral de rol van zuurpruim, maar later veranderde zijn karakter.

In oktober 2007 werd bekendgemaakt dat Sesamstraat er in september 2008^[9] twee nieuwe bewoners bij zou krijgen: Angsthaas en Stuntkip. Er was ruimte voor meer bewoners, doordat de duur van het programma werd verlengd van 15 naar 25 minuten. Het zou een jaar duren voor Angsthaas en Stuntkip daadwerkelijk op de buis te zien waren, omdat het tijd vergde om de types te ontwikkelen. Het tweetal werd bedacht door de Nederlandse schrijvers van Sesamstraat, maar de poppen die worden gebruikt komen uit de stal van Jim Henson.

Het karakter van de hoofdrolspelers Pino en Ieniemienie is in de loop der jaren veranderd. Aanvankelijk gedroegen ze zich nog als echte dieren. Zo wordt in een van de eerste leaders Pino bijvoorbeeld wakker in een nest. Ieniemienie houdt aanvankelijk erg van kaas en is bang voor katten. Later is dit helemaal verdwenen en zijn ze zich puur als mensenkinderen – maar dan met een dierenuiterlijk – gaan gedragen.

De herkenningsmuziek bij de leader was oorspronkelijk voor Sesame Street geschreven door Joe Raposo.^[10] De Nederlandse tekst is vanaf het begin meerdere malen gewijzigd. Ook het introfilmpje is elke paar jaar vernieuwd.^[11]

Op 28 juni 2019 maakte omroep NTR bekend dat ze in ieder geval de komende twee jaar geen nieuwe afleveringen meer zouden maken van het programma, omdat ze naar eigen zeggen 'toch al genoeg afleveringen hebben om het jonge publiek, dat zich ongeveer elke drie jaar vernieuwt, te kunnen bedienen'.^[12]

Sinds 1 oktober 1978 wordt Sesamstraat dagelijks uitgezonden.^[13] Aanvankelijk begon het programma om 18.30 uur. In 1979 was de uitzending van maandag tot en met zaterdag via Nederland 1. Op zondag begon het programma op Nederland 2, doorgaans om 18.40 uur, als onderdeel van een langere NOS-programmering waarin naast Sesamstraat de programma's Studio Sport en Sprekershoek te zien waren. In 1982 was Sesamstraat de hele week door op Nederland 2 te zien, zij het dat op zondag nog steeds een afwijkende aanvangstijd gold, namelijk 18.45 uur. Begin 1983 werden de programmaschema's van Nederland 1 en Nederland 2 gewisseld, waardoor Sesamstraat op de zondag naar Nederland 1 verhuisde, met een afwijkende begintijd van 18.15 uur, en op de overige dagen via Nederland 2 te zien was. In 1984 werd de zondaguitzending overgeheveld naar Nederland 2, zodat het programma iedere dag via dezelfde zender te zien was. Toen Nederland 3 in 1988 van start ging, werd Sesamstraat om 17.45 uur via deze zender uitgezonden. In 1992 verhuisde Sesamstraat weer terug naar Nederland 1 en begon daar om 18.15 uur. In september 1994 ging het opnieuw terug naar Nederland 3. Op 1 januari 1995 ging het programma mee over naar de NPS, een afsplitsing van de NOS.

Vanaf 2000 was het programma te zien op Z@ppelin, waar het een kwartier eerder (om 18.00 uur) begon. In 2004 werd de begintijd vijf minuten vervroegd. In september 2005 kreeg Z@ppelin tussen 17.10 en 17.55 uur zendtijd op Nederland 3 en was Sesamstraat om 17.35 uur te zien. In 2006 ging Sesamstraat terug naar Nederland 1, dat op dat moment werd gezien als het brede familienet, met een nieuwe begintijd van 17.25 uur.^[14] Sinds 1 september 2010 wordt Sesamstraat uitgezonden door de nieuwe omroep NTR, een fusie-omroep tussen de NPS, Teleac en RVU.

In 2009 werd het tijdstip opnieuw vervroegd, nu naar 17.00 uur.^[15] Dit was aanleiding tot een 'rel'. Er ontstond in april 2009 enig protest tegen.^[16] Zo werd een speciale website opgezet en dreigde Aart Staartjes op te stappen als het tijdstip niet gewijzigd zou worden. Toen Staartjes besefte dat er niets zou veranderen, besloot hij om toch te blijven.

In 2015 werd het programma ook uitgezonden op het digitale kanaal van Zappelin, op de oude uitzendtijd van 18.30 uur. In november 2015 gaf NPO 1 (voorheen Nederland 1) aan plaats te willen maken voor de talkshow Tijd voor MAX en daarom helemaal te zullen stoppen met Sesamstraat, dat voortaan alleen nog via NPO Zappelin Extra en NPO 3 te zien zou zijn.^[17] Dit leidde tot veel tegenstand, ook vanuit de politiek, onder meer van D66 en de SP.^[18]

Tot en met 1982 kende Sesamstraat een zomerstop; in de vakantietijd werd het programma niet uitgezonden. De NOS zond in plaats daarvan allerlei vervangingsprogramma's uit, zoals herhalingen van De Fabeltjeskrant in 1979 en in de zomermaanden van 1981 en 1982 van maandag tot en met zaterdag herhalingen van het eerste seizoen van De Bereboot uit 1976, terwijl op de zondag een half uur durende herhaling van TiTa Tovenaar was te zien. Nieuw in die periode waren de uitzendingen van Emilie en van Musti (1980).

Nadat in 1983 de programmaschema's van Nederland 1 en 2 op de schop gingen, bleef Sesamstraat ook in de zomermaanden op de buis.

Het programma begint met een scène in de straat met het fantasiebeest^[19] Tommie (stem en spel: Bert Plagman), de muis Ieniemienie (stem en spel: Catherine van Woerden), de vogel Pino (stem en spel: Renée Menschaar) en/of het biggetje Purk (stem en spel: Judith Broersen) aangevuld met menselijke personages. In deze beginscène komen zaken als sociale omgang aan bod, bijvoorbeeld eerlijk delen, ruzie, vriendschap en verdriet.

De Nederlandse filmpjes worden afgewisseld met nagesynchroniseerde Amerikaanse tekenfilmpjes waarin letters en cijfers geleerd worden en filmpjes met poppen van Jim Henson, beter bekend als de Muppets. Belangrijk onderdeel is ook de belevenissen van Amerikaanse Muppets zoals Bert en Ernie. Het programma bestaat voor 40% uit Amerikaanse items en 60% uit Nederlandse. Er zijn ruim 30 Nederlandse schrijvers die hun bijdrage leveren aan het programma in de vorm van scenario's voor straatscènes, gedichten, liedteksten en voorleesverhalen. De liedjes gezongen door de Nederlandse personages worden gecomponeerd door Henny Vrienten; tot 1999 was Harry Bannink hiervoor verantwoordelijk. Het programma wordt meestal afgesloten door een van de Sesamstraat-acteurs die een verhaaltje (bijvoorbeeld over Dikkie Dik en Isabel & Sverre) voorleest voor een klein groepje kinderen. Het wordt voor de kijkers geïllustreerd met plaatjes die het verhaal uitbeelden, zodat ook voor hen duidelijk wordt waar het over gaat. Dit verhaaltje wordt vaak door een van de kinderen "uitgeblazen" met een toeter.

In de jaren tachtig was er ook met enige regelmaat een optreden van een Nederlandse band in Sesamstraat, die kinderliedjes ten gehore bracht. Onder meer Klein Orkest en Circus Custers gaven acte de présence.

Sesamstraat heeft een aantal onderdelen die vaker terugkeren:

• Sesamstraat nieuws met Kermit de Kikker
• Theater van het mysterie met Daniel Dubbel
• Het Monsterstuktheater met Koekiemonster

• Ben ik het?
• Ieniemienies knutselclub
• De vraag van vandaag
• Letter vermist

• Koken met Rik
• Het wiel van geluk
• Alle cijfers zwemmen in het water

In ongeveer zes weken per jaar wordt al het materiaal voor 120 afleveringen opgenomen in studio 2 van het Mediapark in Hilversum. Daarna wordt het decor weer opgeborgen om de studio voor andere programma's te gebruiken. Vaak vragen bezoekers (met kinderen) of ze de straat kunnen bezichtigen, maar aan zo'n verzoek kan dus niet worden voldaan.

De afleveringen worden gedurende het jaar driemaal bij Z@ppelin vertoond. Dit geldt niet voor de afleveringen rond een bepaald tijdgebonden thema, zoals Sinterklaas in Sesamstraat; deze komen slechts één keer per jaar op televisie.

De meeste acteurs spelen onder hun eigen voornaam. Zo speelt Lot Lohr de rol van Lot en Frank Groothof die van Frank.

Zie de lijst van Muppets voor een uitgebreider overzicht

Personage	Originele stemacteur/actrice	Nederlandse naam	Nederlandse stemacteur/actrice
Abby Cadabby	Leslie Carrara	Abby	Peggy Vrijens
Baby Bear	David Rudman	Baby Beer	Bram Bart
Bert	Frank Oz (1969–2006)	Bert	Paul Haenen
	Eric Jacobson (1997–heden)
Ernie	Jim Henson (1969–1990)	Ernie	Wim T. Schippers
	Steve Whitmire (1993–2014)
	John Tartaglia (2003)
	Billy Barkhurst (2014–2017)
	Peter Linz (2017–heden)
Biff	Jerry Nelson	Biff	Wim T. Schippers
Mr. Johnson (Fat Blue)	Jerry Nelson (1971–2012)	De Blauwe Meneer (Meneer Janssen)	Wim T. Schippers
	Matt Vogel (2014–heden)
Clementine	Brian Muehl (1980-1984)	Clementien (Clementine)	Bill van Dijk
	Kevin Clash (1985-1987)
	Camille Bonora (1987-1992)
Colambo	Joey Mazzarino	Colambo	Reinder van der Naalt
Vincent Twice	Martin P. Robinson	Daniel Dubbel (Theater van het mysterie)	?
Don Music	Richard Hunt (1974-1991)	Don Music	Paul Haenen
	Ryan Dillon (2019-heden)
Elmo	Kevin Clash (1985–2014)	Elmo	Hein Boele (tot 2015)
	Ryan Dillon (2013–heden)		Jogchem Jalink
Count Von Count	Jerry Nelson (1972–2012)	Graaf Tel	Wim T. Schippers
	Matt Vogel (2013–heden)
Grover	Frank Oz (1970–2012)	Grover	Paul Haenen
	Eric Jacobson (1998–heden)
Herry Monster	Jerry Nelson (1970–2003)	Harry Monster	Peter Piekos
	Tyler Bunch (2013)		Hero Muller
	Peter Linz (2017–heden)
Guy Smiley	Jim Henson (1969–1990)	Henk Glimlach	Wim T. Schippers
	Don Reardon (1995-1996)
	Eric Jacobson (2005–heden)
Yip Yips	Jim Henson	Jipjips	?
	Frank Oz
	Jerry Nelson
	Martin P. Robinson
	Kevin Clash
Julia	Stacey Gordon	Julia	?
Kermit the Frog	Jim Henson (1955–1990)	Kermit de Kikker	Wim T. Schippers
	Steve Whitmire (1990–2016)
	Matt Vogel (2017–heden)
Cookie Monster	Frank Oz (1969-2001, 2004)	Koekiemonster	Hero Muller
	David Rudman (2001-heden)
Prairie Dawn	Fran Brill (1971-2015)	Miesje Mooi	Hellen Huisman
	Stephanie D'Abruzzo (2016-heden)		Marlies Somers
The Amazing Mumford	Jerry Nelson	Mumford (Felix)	Wim T. Schippers
Big Bird	Caroll Spinney (1969–2018)	Neef Jan (Grote vogel)	Olaf Wijnants
	Matt Vogel (2002–heden)
Oscar the Grouch	Caroll Spinney (1969–2018)	Oscar Mopperkont (Oscar het Moppermonster) of Oscar	Hans Boskamp
	Eric Jacobson (2015–heden)		Hans Hoekman
			Sjef Poort (Stinkie Stankie (originele titel: Swamp Mushy Muddy)
Placido Flamingo	Richard Hunt	Placido Flamingo	Tom Meijer
Dr. Nobel Price	Brian Muehl 1980-1984	Professor Nobel Prijs (Dr. Nobel Prijs)	Paul Haenen
	Kevin Clash (1984-1988)
Roosevelt Franklin	Matt Robinson	Roosevelt Jopie	Bill van Dijk
	Jerry Nelson
Rosita	Carmen Osbahr	Rosita	Marjolein Algera
Roxie Marie	Fran Brill	Roxie Marie (nicht van Biff)	Lucie de Lange
Sherlock Hemlock	Jerry Nelson	Sherlock Humburg	Hein Boele
			Paul Haenen
Simon Soundman (Simon the Sound Man)	Jerry Nelson	Simon Sound	Wim T. Schippers
Sully	-	Sully	Fred Meijer
Mr. Snuffleupagus	Jerry Nelson (1971-1978)	Snuffy (Snuffleupagus)	Cees van Oyen
	Michael Earl Davis (1978-1981)
	Marty Robinson (1981-heden)
Television Monster (Telly Monster), (Telly)	Bob Payne (1979)	Teevee Monster (Téévéé Monster)	Alfred Lagarde
	Brian Muehl (1979-1984)		Fred Meijer
	Martin P. Robinson (1984-heden)
Honkers	Verschillende poppenspelers	Toeters	-
Hoots the Owl	Kevin Clash	Toets de uil	Dick Poons
Two-Headed Monster	Richard Hunt	Tweekoppig Monster	Hero Muller
	Jerry Nelson		Stan Limburg
	David Rudman		Fred Meijer
	Joey Mazzarino
Forgetful Jones	Michael Earl (1980-1981)	Vergeetachtige Jan	Sjef Poort
	Richard Hunt (1981-1992)
Zoe	Fran Brill (1993-2015)	Zoë	Lucie de Lange
	Jennifer Barnhart (2016–heden)

Sinds 2009 zingen de Sesamstraatbewoners af en toe samen met bekende Nederlanders. Deze speciale gastrollen zijn dan te zien op donderdag- of vrijdagavond.^[22] De meeste nummers komen van het originele Sesamstraatalbum Vriendjes Voor Altijd, andere nummers zijn niet te vinden op uitgebrachte albums of zijn speciaal voor het duet geschreven. Sinds november 2010 zijn er ook duetten te zien met Bekende Vlamingen.

Over het programma

• Tijdens de opnames met de poppen is er altijd een reservepop aanwezig, voor het geval er iets misgaat.
• De Sesamstraat bestaat echt, namelijk in Almere (in de buurt Kruidenwijk), in Nijmegen (in een wijk met straten genoemd naar kruiden en specerijen) en in Enschede (genoemd naar het bedrijf Sesam BV^[23] dat daar ligt). In Duitsland en Oostenrijk komt de naam Sesamstraße minstens acht keer voor.
• In 1987 nam Gerda Havertong in een uitzending van Sesamstraat openlijk stelling tegen Zwarte Piet in het Zwartepietendebat door haar uitspraak: "Het is elk jaar weer hetzelfde liedje. Sinterklaas is nog geen eens in het land of zwarte mensen, grote mensen en kinderen, worden voor Zwarte Piet uitgescholden."^[24][25]
• Madurodam organiseerde in 2008 en 2009 de expositie Sesamstraat in Madurodam.
• Op 19 september 2010 is de theatershow Het mooiste van Sesamstraat in première gegaan. De voorstelling toerde tot eind januari 2011 langs de theaters.
• De tweede theatervoorstelling, Elmo is Jarig!, ging op 21 oktober 2012 in première en was tot mei 2014 in Nederlandse en Belgische theaters te zien.^[26]
• In 2010 won Sesamstraat na twee keer eerder te zijn genomineerd de Gouden Stuiver voor beste kinderprogramma.
• In 2011 ontstond er ophef toen de jaarlijkse aflevering met Sinterklaas geschrapt werd door de NPO om de verklaringen van Wouter Bos over de bankencrisis uit te zenden.^[27]
• Een stereotiepe opvoedersuitspraak was "Eerst Sesamstraat, dan naar bed", toen de uitzending om 18.30 uur was. Later, toen de uitzending een uur werd vervroegd, zijn de kijkcijfers mede sterk gezakt doordat veel ouders niet meer met hun kind konden kijken.

Over de acteurs

• Aart Staartjes wordt ook "meneer Aart" genoemd. Hij draagt een bruin pak met een ridderorde, heeft vaak wat te klagen en kan slecht tegen zijn verlies.
• Martin van Waardenberg heet in de serie "Buurman Baasje", een bijnaam die Tommie de boze buurman uit de Maanzaadstraat gaf toen deze tegen hem zei: "Zeg baasje, kun jij even stoppen met dat lawaai?".
• Mieke Verstraete speelde Magda, de zuster van Piet (Hendriks).
• Gerda Havertong speelt tegenwoordig vaker de rol van Peetje, haar zus, die overduidelijk Surinaams is qua kleding en accent.
• Paula Sleyp heeft een tijdje de Barones gespeeld, een in het paars en grijs geklede dame met een Frans accent, ze noemde meneer Aart stoïcijns "monsieur Baart".
• Rik Hoogendoorn werd in 2007 uit de serie gezet vanwege een conflict met de NPS over de herhalingen en het geld dat de acteurs daarvoor krijgen.

• Officiële website
• (en)  Sesamstraat in de Internet Movie Database

Wikiquote heeft een of meer citaten van of over Sesamstraat.