Stephan Endlicher

Stephan Endlicher
	Stephan Endlicher, Lithografie door Joseph Kriehuber 1848
Volledige naam	Stephan Friedrich Ladislaus Endlicher
Geboren	24 juni 1804
Overleden	28 maart 1849
Geboorteland	Oostenrijk
Bekend van	natuurlijke classificatie van planten in Genera plantarum
Standaardafkorting	Endl.
Toelichting
	De bovenaangeduide standaardaanduiding, conform de database bij IPNI, kan gebruikt worden om Stephan Endlicher aan te duiden bij het citeren van een botanische naam. In de Index Kewensis is een lijst te vinden van door deze persoon (mede) gepubliceerde namen.
Portaal	Biologie

Stephan Friedrich Ladislaus Endlicher (Bratislava, 24 juni 1804 - Wenen, 28 maart 1849) was een Oostenrijks botanicus en sinoloog. Van 1839 tot 1849 was hij directeur van de botanische tuin en het botanisch museum van de Universiteit van Wenen.

Leven

Endlicher studeerde aanvankelijk filosofie in Pest en van 1823 tot 1826 theologie in Wenen. In 1826 ging hij, op aandringen van zijn vader natuurwetenschappen en met name botanie studeren. In 1828 kreeg hij een aanstelling als medewerker van de Hofbibliotheek, waar hij de verzameling handschriften reorganiseerde en opnieuw ordende. In zijn vrije tijd bleef hij botanie studeren, en daarnaast studeerde hij Oost-Aziatische talen. Lange tijd schreef hij aan een fundamentele Chinese grammatica. Zijn eerste botanische verhandeling, Flora Posoniensis, over de flora van Pressburg (Bratislava) publiceerde hij in 1830. In 1836 werd hij curator van de botanische afdeling van het Koninklijk Natuurhistorisch Museum van Wenen. Als curator van het botanisch departement bracht hij de afzonderlijke herbariumcollecties bijeen in één wetenschappelijk geordend algemeen herbarium, waar hij, als gift, zijn eigen collectie van 30.000 plantensoorten aan toevoegde. Vanaf 1839 was hij hoogleraar en directeur van de botanische tuin. In die functies was hij de opvolger van Jacquin. Hij stelde de voor zijn tijd omvangrijkste beschrijving van het plantenrijk op volgens een natuurlijk systeem.^[1] Samen met Franz Unger (1800-1870) gaf hij in 1843 een nieuwe druk van Grundzüge der Botanik uit, waarin op zijn aandringen voor het eerst afbeeldingen in de tekst werden opgenomen. Met Joseph von Hammer-Purgstall (1774-1856) slaagde hij er in 1846-47 in de Keizerlijke Akademie van Wetenschappen op te richten. Hij was een van de eerste veertig leden maar toen hij een jaar na de stichting een conflict kreeg met Hammer-Pugstall over het voorzitterschap, verliet hij de akademie weer.

In het revolutiejaar 1848 sloot Endlicher zich aan bij de liberale vrijheidsbeweging en werd in het Frankfurter parlement en in de Rijksdag van Kremsier (Kroměříž) gekozen. Door zijn pogingen een bemiddelende rol te spelen in de politieke conflicten van dat moment, werd hij door studenten belaagd en door de regering van hoogverraad beschuldigd, waarna hem niet veel anders overbleef dan te vluchten. Kort na zijn terugkomst stierf hij plotseling.

Endlichers grootste botanische verdienste ligt in de door hem opgestelde natuurlijke classificatie van planten, die hij publiceerde in zijn Genera plantarum secundum ordines naturales disposita (1836-1850), en enige tijd na aan dat werk begonnen te zijn, in Enchiridion botanicum (1841). Dat werk is tot vrij recent een standaardwerk van de botanie gebleven.

Naast deze publicaties werkte Endlicher ook nog mee aan een aantal andere, waarvan Nova genera ac species plantarum van Eduard Friedrich Poeppig (1798-1868), en Flora brasiliensis, met Carl Friedrich Philipp von Martius (1794-1868), de belangrijkste zijn.

Endlicher beschreef veel nieuwe plantengeslachten, waarvan Sequoia waarschijnlijk het bekendste is.

Endlicher's botanische manuscripten en correspondentie bevinden zich nu het botanisch departement van het Koninklijk Museum in Wenen.

In 1932 werd in de Weense wijk Favoriten de "Endlichergasse" naar hem vernoemd.

Werk

Een onvolledig overzicht van Endlichers belangrijkste werk, waarvan een groot deel online is in te zien:

Flora Posoniensis, exhibens plantas circa Posonium sponte crescentes aut frequentius cultas, methodo naturali dispositas, Bratislava, (1830)
Meletemata botanica, Wenen, (1832) (samen met Heinrich Wilhelm Schott) online op Biodiversity Heritage Library
Prodromus florae norfolkicae, Wenen, (1833) online op Biodiversity Heritage Library
Atakta botanica: nova genera et species plantarum descripta et iconibus illustrata, Wenen, (1833–1835)
Nova genera ac species plantarum quas in regno chilensi, peruviano et in terra amazonica [...] legit, Leipzig, (1835–1845) (samen met Eduard Friedrich Poeppig) online op Biodiversity Heritage Library
Bemerkungen über die Flora der Südseeinseln 1 in: Ann. Mus. Wien 1: 129-190, Wenen, (1836) online op Biodiversity Heritage Library
Genera plantarum secundum ordines naturales disposita, Wenen, (1836–1850) online op Biodiversity Heritage Library en Real Jardín Botánico, Madrid
Iconographia generum plantarum, Wenen, (1837–1841)
Grundzüge einer neuen Theorie der Pflanzenzeugung, Wenen, (1838)
Flora Brasiliensis, Leipzig, (1840-1915) online op Biodiversity Heritage Library
Enchiridion botanicum, Leipzig, (1841) online op Biodiversity Heritage Library
Grundzüge der Botanik, Wenen, (1843) (samen met Franz Unger)
Anfangsgründe der chinesischen Grammatik, (1843)
Synopsis Coniferarum, Sankt Gallen, (1847) online op Biodiversity Heritage Library

Eponiemie

Geslachten waarin Endlicher is vernoemd:

Endlicheria Nees, 1833, nom. cons. (Lauraceae)
Endlichera Presl, 1832, nom. rej. (Rubiaceae)

Enkele voorbeelden van plantensoorten met een epitheton waarin Endlicher is vernoemd:

Eryngium endlichii H.Wolff (Apiaceae)
Senecio endlicheri DC. (Asteraceae)
Carex endlichii Kük. (Cyperaceae)
Quercus endlichiana Trel. (Fagaceae)
Hibiscus endlicheri Walp. (Malvaceae)
Acacia endlicheri Meisn. (Mimosaceae)
Pinus endlicheriana Roezl (Pinaceae)
Limonium endlichianum S.F.Blake (Plumbaginaceae)
Rubus endlicheri Gayer (Rosaceae)
Salix endlichii Seemen (Salicaceae)
Solanum endlicheri Dunal (Solanaceae)
Daphne endlicheriana Halda (Thymelaeaceae)

Bronnen

Stephan Endlicher op IPNI
Stephan Ladislaus Endlicher in de Catholic Encyclopedia 1913 (en)
Stearn, W.T. (1947). Endlichers Genera plantarum, Iconographia generum plantarum and Atakta botanika. Journal of the Arnold Arboretum 28: 424–429 online op BHL (en)
Biografie in Österreichisches Biographisches Lexicon 1815–1950, Wenen, 1957 (de)
Dolezal, H. (1959). korte biografie van Stephan Endlicher in Allgemeine deutsche Biographie & Neue deutsche Biographie band 4: 496 en 497 (de)
Endlicher, Stephan in Allgemeine Deutsche Biografie op de Duitse Wikisource (de)
Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Stephan Ladislaus Endlicher op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

Noten en referenties

↑ Bij gebrek aan een artikel dat hierover handelt (onder Taxonomie staat wel iets): Er werd al lang geprobeerd planten in een classificatiesysteem onder te brengen, wat vooral als doel had ze te kunnen ordenen in herbaria en in literatuur, en ze op die manier ook snel terug te kunnen vinden. Boccone was in de tweede helft van de zestiende eeuw een van de eersten die een classificatie opstelde. Magnol had planten bijeen geplaatst in families, gebaseerd op een totaal aan kenmerken. Tournefort had een eenvoudiger systeem bedacht gebaseerd op slechts een deel van de kenmerken van de planten. Linnaeus had een nog veel rigoureuzere versimpeling doorgevoerd en een bij uitstek kunstmatig systeem gehanteerd, gebruikmakend van niet meer dan de meeldraden en stempels in de bloemen, wat daarna door de eenvoudige en snelwerkende methode (en Linnaeus' autoriteit als taxonoom) door veel botanici was toegepast. Een natuurlijke indeling geldt als het tegenovergestelde van een kunstmatige, en is bedoeld om verwantschappen weer te geven. In een kunstmatig systeem heeft de plaats van een taxon in de classificatie geen betekenis, in een natuurlijk systeem wél.

[1] Bij gebrek aan een artikel dat hierover handelt (onder Taxonomie staat wel iets): Er werd al lang geprobeerd planten in een classificatiesysteem onder te brengen, wat vooral als doel had ze te kunnen ordenen in herbaria en in literatuur, en ze op die manier ook snel terug te kunnen vinden. Boccone was in de tweede helft van de zestiende eeuw een van de eersten die een classificatie opstelde. Magnol had planten bijeen geplaatst in families, gebaseerd op een totaal aan kenmerken. Tournefort had een eenvoudiger systeem bedacht gebaseerd op slechts een deel van de kenmerken van de planten. Linnaeus had een nog veel rigoureuzere versimpeling doorgevoerd en een bij uitstek kunstmatig systeem gehanteerd, gebruikmakend van niet meer dan de meeldraden en stempels in de bloemen, wat daarna door de eenvoudige en snelwerkende methode (en Linnaeus' autoriteit als taxonoom) door veel botanici was toegepast. Een natuurlijke indeling geldt als het tegenovergestelde van een kunstmatige, en is bedoeld om verwantschappen weer te geven. In een kunstmatig systeem heeft de plaats van een taxon in de classificatie geen betekenis, in een natuurlijk systeem wél.

[1]