Te land, ter zee en in de lucht

Te land, ter zee en in de lucht
Opnamen van Te land, ter zee en in de lucht in Veurne
Voormalige titel	Vlieg er eens uit (1973-1977)
Genre	amusement
Speelduur per afl.	50 minuten
Bedenker	René Stokvis
Presentatie	zie Presentatieteam
Redactie	Celine Cuijten (2024) Vera van Santvoort (2024)
Eindredactie	Richard Verburgh (2024)
Vaste gasten	Johan Vlemmix Puck Hulstaert
Voice-over	zie Commentatoren
Regie	Bas Peters (tot 2011) Michael Dijkstra (2024)
Camera	EMG Nederland (tot 2011) The Crew (2024)
Geluid	EMG Nederland (tot 2011) The Crew (2024)
Muziek	Edwin Schimscheimer
Land van oorsprong	Nederland
Taal	Nederlands
Productie
Producent	René Stokvis Producties (tot 2011) EndemolShine (2024)[1]
Uitvoerend producent	Els van den Hoven (2024)
Productie	Wieke Derks (2024) Roos Goorman (2024) Minke Zijlmans (2024)
Uitzendingen
Start	22 juni 1973
Seizoenen	41
Netwerk of omroep	TROS (1973-2011) RTL (2024) VTM (2010)
Zender	Nederland 1 (tot 2011) RTL 4 (2024)[1] VTM 2 (2024)
Streaming­dienst	Videoland (2024) NLZIET VTM GO[2]
Beeldformaat	1080i50/SDR (2024, televisie) 1080p25/SDR (streaming)
Audioformaat	Dolby Digital (enkel via RTL 4 op televisie, niet streaming) PCM 2.0 (stereo)
Opvolger(s)	Bommetje!
Officiële website
(en) IMDb-profiel
Portaal    Televisie

Te land, ter zee en in de lucht is een Nederlandse televisieprogramma op RTL 4. In dit programma staan mensen centraal die met zelfgemaakte auto's, boten, vliegtuigen en andere vervoermiddelen een poging doen om een parcours af te leggen, dat meestal ergens in Nederland opgebouwd staat. Tot 2011 was het een van de belangrijkste en bekendste programma's van de TROS en tevens het langstlopende amusementsprogramma van de Nederlandse televisie.

Op een dag zag René Stokvis een foto in een Engelse krant van een piloot die met een tuig van de Tower Bridge afsprong. Op dat moment wist hij het: hij wilde proberen mensen te laten vliegen door zo lang mogelijk in de lucht te blijven met zelfgebouwde 'vliegtuigen' en in 1973 werd dit werkelijkheid met het spelprogramma Vlieg er eens uit op tv. Kandidaten moesten met een zelfgemaakt 'vliegtuig' van een verhoging springen en zo lang mogelijk in de lucht blijven. De eerste uitzending werd opgenomen bij de Drommedaris in Enkhuizen. De eerste uitzending van het programma was op 22 juni 1973. Vlieg er eens uit was vervolgens eenmaal per jaar te zien in 1974, 1975, 1976 en 1977.

Het programma werd een groot succes. René Stokvis mocht nieuwe onderdelen bedenken met tot de verbeelding sprekende titels als Met Glans van de Schans, de Badkuiprace, Op Glad IJs en Loop Er Eens In, en het programma kreeg in 1978 de titel Te land, ter zee en in de lucht. Het groeide uit tot een van de bekendste TROS-programma's. De frase 'te land, ter zee en in de lucht' is afkomstig uit een vertaling van een bespiegeling van Winston Churchill over de geallieerde samenwerking tijdens de Eerste Wereldoorlog in zijn boek The World Crisis.

Tijdens de stunts die de deelnemers aan dat programma uitvoerden, was er altijd commentaar te horen. Soms ging dat live, maar meestal werd het commentaar later opgenomen. In de tijd dat André van Duin het presenteerde was dat ook noodzakelijk, omdat hij als presentator en commentator niet op twee plaatsen tegelijk kon zijn. Als de commentator meneer Vreugdevol deed Van Duin het voorkomen alsof hij in een hokje in het veld zat en ook rechtstreeks bij de uitzending betrokken was. Ook in de tijd dat Jack van Gelder zowel de presentatie als het commentaar verzorgde was er sprake van een latere opname voor dat commentaar. Verder werd ook het commentaar van Edwin Evers in 2024 achteraf opgenomen.

Het laatste seizoen van Te land, ter zee en in de lucht bij de publieke omroep werd in 2010 opgenomen. Dit was een samenwerkingsproject tussen de Vlaamse zender VTM en de TROS voor acht afleveringen in Nederland en Vlaanderen. VTM zond dit seizoen in 2010 uit en de TROS in 2011.

In de zomer van 2023 werd de vierdelige serie Het beste van 50 jaar Te land, ter zee en in de lucht uitgezonden door AVROTROS. Daarin vertelden gasten, oud-deelnemers, presentatoren en fans over hun herinneringen aan het programma en de verschillende onderdelen.^[3]

Op 12 februari 2024 maakte Ruben Nicolai in het tv-programma Beste Kijkers bekend dat het programma in de zomer van 2024 zal terugkeren op televisie en dat hij het zal presenteren.^[1] Het werd opgenomen in de Efteling en werd uitgezonden bij RTL 4 en Videoland. Vanwege de doelstellingen voor de publieke omroep kon het programma daar niet meer uitgezonden worden.^[4] Het wordt bovendien uitgezonden in samenwerking met de Nationale Postcode Loterij die in het programma ook nog een prijs uitreikt. Dit nieuwe seizoen werd in België uitgezonden door VTM 2.^[5]

De eerste aflevering na een stop van 14 jaar, wist 1.238.000 lineaire kijkers te trekken volgens gelekte cijfers.^[6] Aan het einde van de eerste aflevering hintte Ruben Nicolai naar een volgend seizoen. Het programma zal in 2025 terugkeren.

In Te land, ter zee en in de lucht moeten deelnemers in zelfgemaakte voertuigen een bepaald traject afleggen. Meestal moet er op een eind een bel worden geluid, maar ook andere doelen zijn mogelijk. Er zijn prijzen te winnen in het programma. In 2024 krijgen de winnaars hierbij ook nog een trofee uitgereikt.

• Snel: de beste prestatie hebben geleverd tijdens de deelname (meestal houdt het in dat de spelers als snelste de bel luiden). Een kandidaat die deze prijs vele malen gewonnen heeft, is Marco Barink.
• Origineel: het meest originele voertuig hebben gebouwd. Deze prijs wordt vaak gewonnen door carnavalsverenigingen.

• Pech: de meeste pech hebben gehad tijdens de deelname. Hierbij moet gedacht worden aan de finish op laatste moment missen, ernstige verwondingen of een voertuig waar soms werkelijk maanden tot jaren aan is gewerkt, dat niet werkt of zelfs instort.

• Home Video: als de kandidaten tijdens de bouw van hun voertuig nog genoeg tijd en inspiratie hadden om alles op band vast te leggen, konden ze er in sommige edities een prijs mee winnen. Deze prijs hadden ze in 1996 voor het laatst.
• Innovatief: deze prijs werd maar één seizoen uitgereikt. Het bestond uit een trofee en deze was bestemd voor kandidaten die met nieuwe technieken hadden deelgenomen. Deze prijs bestond alleen in 2004.
• Lokale prijs: deze prijs was bestemd voor de best presterende deelnemer uit de omgeving waar de aflevering werd opgenomen. Deze prijs bestond alleen in 2006.
• Kennisquiz: In 1996 bestond het programma 25 jaar en werd er gedurende de reeks teruggeblikt op het 25-jarig bestaan van het programma. Bezoekers van het park Walibi Flevo werden vragen gesteld over het programma. Kandidaten die erin slaagden om alle twee de vragen goed te beantwoorden, wonnen een Sharp organizer en kwalificeerden zich voor de finale in de laatste aflevering, waar een Mazda 121 gewonnen kon worden. Deze prijzen waren er alleen in 1996.
• Origineelste: deze hoofdprijs was een automobiel die werd uitgereikt aan het team dat het origineelste voertuig uit de afgelopen serie had gebouwd. Deze prijs hadden ze in 2001 voor het laatst. In de laatste jaren was de te winnen auto een Renault Kangoo.
• Pechste: Deze hoofdprijs bestaat uit een vakantie in Singapore die werd uitgereikt aan het team met de meeste pech tijdens het hele seizoen. Bijvoorbeeld vanwege blessureleed of wanneer het veel tijd kost om de bel te luiden. Deze prijs bestond alleen in 1997.
• Aanmoedigings prijs: deze prijs werd maar één seizoen gebruikt. De prijs was een Kodak Advance Zoom Camera. Deze prijs was bedoeld voor deelnemers die min of meer direct in het water eindigen. Deze prijs bestond alleen in 1998.

• Wouter van der Goes (Tobbedansen 2005)
• Huub Rothengatter, in 1978 op het onderdeel 'Op 2 wielen rijden' en 'Achteruitrijden'.
• Johan Vlemmix (de eerste die 100 keer heeft meegedaan; na zijn honderdste maal werd hij jurylid, medepresentator en starter)
• Ruben Nicolai en Sander Lantinga (voor tv-programma Try Before You Die van BNN in 2007). Nicolai zou in 2024 presentator van het programma worden.
• Owen Schumacher en Paul Groot (als Jan Peter Balkenende en Piet Hein Donner)
• Evert de Graaf (76x deelnemer vanaf 1987 tot 2010 en in 2024 en auteur van het boek Te land, Ter zee en in de Lucht 2019)
• Mohammed Slimani (jarenlange AZU-deelnemer 1987 tot en met 2003 en promoveerde in 1994 op zijn langdurige deelname en promotieonderzoek naar deelname aan TLTZ tot Hobbydoctor in de senaatzaal van Universiteit van Utrecht)

Zie Lijst van onderdelen van Te land, ter zee en in de lucht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

• Achteruitrijden (op Circuit Park Zandvoort of Eurocircuit in Valkenswaard)
• Badkuiprace
• Blij Dat Ik Glij (in een berggebied)
• Caravanrace
• Dan maar de lucht in
• De Aanhanger Wint
• Duw 'm d'r af
• Fiets 'm d'r in
• Freewheelen
• Gein op 't plein
• Heen en Weer
• Hoog en droog
• Lol aan de Katrol
• Loop er eens in
• Met Glans van de Schans
• Met Je As Over De Plas
• Op Glad IJs (ergens op een ijsbaan)
• Pompen of Verzuipen
• Pret in Bed
• Rol 'm 'r op
• Schiet 'm d'r af
• Snel Naar De Bel
• Tobbedansen
• Tobbedansen Speciaal
• Uitpakken en Wegwezen
• Vlieg er eens uit

Het programma is in de loop der jaren door de volgende mensen gepresenteerd:

• Willem van Kooten (1973-1976) (Vlieg er eens uit)
• Peter Knegjens (1977) (Vlieg er eens uit)
• André van Duin (1978-1979)
• Willem van Kooten (1980)
• Ron Brandsteder (1981-1982)
• Tom Mulder (1983)
• Tom Blom (1983 & 1986-1987)
• Jack van Gelder (1984-1996)
• An Swartenbroekx (1991, presentatrice Vlaamse versie, co-productie met TV 1)
• Rob Fruithof (1997)
• Bert Kuizenga (1998-2006)
• Ron Boszhard (2007-2010)
• Adriaan van den Hoof (2010) (presentator voor de Vlaamse versie)
• Ruben Nicolai (2024)^[1]

• Rijk de Gooyer (1980)
• Wim Bosboom (1981-1982)
• Martin Gaus & Tetske van Ossewaarde (winter 1989)
• Leontien Ceulemans (winter 1992)
• Nada van Nie (1992)
• Jeroen Kramer (1993-winter 1994)
• Simon van der Ben (zomer 1994)
• Jurre Bosman (1995)
• Nova van Dijk (1999)
• Nance (2000-2004)
• Angela Esajas (2007-winter 2008)
• Jurre Bosman (zomer 2008)

• Tom Blom (1986-1988 & 2000-2010)
• Karel van Cooten (1973-1977)
• André van Duin als meneer Vreugdevol (1978-1979)
• Rob Fruithof (1997)
• Jack van Gelder (1989-1996) (1998-1999)
• Peter Knegjens (2010)
• Edwin Evers (2024)^[7]

• Martin Barèl (1973-1977)
• Giel Beelen (2005)
• John Blankenstein (1988-1996)
• Grad Damen (2005)
• Alfred van den Heuvel (2006)
• Sander Janson (2006)
• Jan Janssen (1980-1981)
• Dick Jol (2007)
• Gerrie Knetemann (1986-1987)
• Sjaak Swart (1982-1983)
• Hans Versnel (1978-1979)
• Johan Vlemmix (1999-2004)
• Jannes Wolters (2005)
• Jan Ykema (1997-1998)
• Gerard Joling (2006 & 2024)^[8]

Van 2005 tot 2007 was er bij elk onderdeel een bekende Nederlander gaststarter. Vanaf 2007 was Dick Jol de vaste starter. In het laatste seizoen (2010/2011) zou er worden gestart door verschillende onbekende Nederlanders of Belgen. In 2024 nam Gerard Joling opnieuw het stuk door als Starter.

Nederlandse opnamelocaties van Te land, ter zee en in de lucht. Bron: o.a. Beeld en Geluid.

Oorspronkelijk werden alle afleveringen van Te land, ter zee en in de lucht in een Nederlandse plaats opgenomen. In 1987 werd er voor het eerst naar het buitenland uitgeweken als in het Oostenrijkse Au "Blij Dat Ik Glij" werd opgenomen. Andere edities werden gedraaid op wisselende skipistes in Oostenrijk, Zwitserland, Noorwegen en Italië. Tevens werden er vanaf 1999 diverse zomerafleveringen in Belgische plaatsen opgenomen, waaronder Oostende en Veurne. Ook werden er diverse afleveringen in de Efteling opgenomen, waaronder de volledige seizoenen 1988, 1990 en 2024. Het seizoen 1996 werd in zijn geheel opgenomen in het toenmalige Walibi Flevo.

In elke aflevering zijn er enkele terugkerende onderdelen, hiervan wordt hieronder een overzicht gegeven.

Duikers

Bij onderdelen waar het parcours zich op of boven open water bevindt, worden duikers ingeschakeld. Vóór de opname wordt gecontroleerd of er geen rommel in het water ligt, zoals fietswrakken of scherpe stenen. Dit kan gevaarlijk zijn voor de kandidaten die in het water vallen. Dergelijke troep wordt daarom voor de opnames uit het water gehaald. Tijdens de opnames, die zomaar een hele dag in beslag kunnen nemen, wisselen duikteams elkaar ongeveer iedere drie kwartier af. De duikers weten exact hoeveel mensen er in een constructie zitten en na afloop dus weer naar vaste wal moeten.

Stootkussens

Bij de finish zijn vaak stootkussens aangebracht. Deze zijn in de loop van het programma steeds dikker geworden omdat de kandidaten steeds harder gaan en zodat ze goed kunnen worden opgevangen.

Startpistool en finishbel

Er is iemand speciaal voor de verzorging van de bel en het startpistool. Dit zijn eigenlijk de belangrijkste onderdelen van het programma. Met het startpistool wordt de tijd gestart, met de bel gestopt.

Afduwen

Een speciaal team van mensen duwt de kandidaten op het moment dat het startpistool afgaat, zo vriendelijk mogelijk naar beneden. John de Mol jr. is ooit een van de afduwers geweest.

Tussen 1986 en 1988 was Te land, ter zee en in de lucht een coproductie van de TROS samen met de Bayerischer Rundfunk, en was daardoor in Duitsland te zien als "Zu Lande, zu Wasser und in der Luft". De presentatie van de Duitse versie was in handen van de Duitse sportjournalist en presentator Herbert Gogel. De eerste Duitse uitzending werd op 4 augustus 1986 uitgezonden.

In 2010 heeft de Vlaamse commerciële zender VTM, in samenwerking met de TROS, acht nieuwe afleveringen van het programma opgenomen. De opnamen vonden plaats in Nederland en Vlaanderen. Op elke opnamedag werden twee afleveringen opgenomen. De serie bestond uit de onderdelen Tobbedansen (Berlare), Heen en Weer (Almere), Snel Naar De Bel (Klein-Willebroek) en fiets 'm d'r in (Amersfoort).^[9] De samenwerking tussen de TROS en de VTM werd op 21 april 2010 bekendgemaakt.^[10]

Door SBS6 wordt het vrijwel gelijksoortige programma "Red Bull Stalen Ros" uitgezonden.

• Tros
• te-land-ter-zee-en-in-de-lucht.webs.com
• https://tltz.nl/ fan website met o.a. 25 jaar UMC deelname
• Te land ter zee en in de lucht RTL 4

Zie de categorie Te land, ter zee en in de lucht van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.