French
DeutschTriconodonta
| Triconodonta Status: Uitgestorven Fossiel voorkomen: Vroeg-Jura - Laat-Krijt (190 - 70 Ma) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| Gobiconodon | |||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||
| |||||||||
| Orde | |||||||||
| Triconodonta † | |||||||||
| Families | |||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons | |||||||||
Triconodonta op  Wikispecies | |||||||||
| |||||||||
De Triconodonta zijn een groep van uitgestorven zoogdieren uit het Mesozoïcum. De fossielen van soorten uit deze groep zijn gevonden in Europa, oostelijk Azië, noordelijk Afrika, Noord-Amerika en Zuid-Amerika en dateren van ongeveer 190 tot 70 miljoen jaar geleden.
Naamgeving
[bewerken | brontekst bewerken]Naamgever van de familie is het geslacht Triconodon. Deze naam verwijst naar de karakteristieke puntige scheurkiezen met drie (tri) kronen (coni) op een rij.[1]
Ontwikkeling
[bewerken | brontekst bewerken]De triconodonten ontwikkelden zich in Vroeg-Jura en de oudste fossielen dateren uit het Toarcien. De groep had de diversiteitspiek in het Vroeg-Krijt. Triconodonten zijn met name bekend van vondsten op het voormalige supercontinent Laurasia. Een beperkt aantal soorten is bekend van het zuidelijke supercontinent Gondwana. In het verdere verloop van het Krijt werden de triconodonten waarschijnlijk vervangen door de Deltatheroida, verwanten van de buideldieren, als dominante carnivore zoogdieren. Alticonodon uit het Campanien van Noord-Amerika is de laatst bekende triconodont.[2] Austrotriconodon, bekend uit de Los Alamitos-formatie uit het Laat-Campanien, wordt inmiddels ingedeeld bij de Dryolestida.[3]
Kenmerken
[bewerken | brontekst bewerken]De triconodonten werden aanvankelijk beschouwd als klassieke Mesozoïsche zoogdieren – kleine insectivoren – maar vondsten aan het begin van de eenentwintigste eeuw hebben dit beeld veranderd. Het was een diverse groep met op de grond levende carnivoren, boombewonende insectivoren, deels in het water levende piscivoren, gravende miereneters en zweefvliegers.[4] Triconodonten varieerden in lengte van het formaat van een muis tot dat van een das. Van de meeste triconodonten zijn vooral tanden en kaakfragmenten bekend. Van enkele Chinese soorten zoals Jeholodens en Repenomamus, beide bekend uit de Yixian-formatie in Liaoning, zijn vrijwel complete skeletten gevonden.[5][6] De eerste carnivore zoogdieren en ook het eerste zoogdier van redelijk groot formaat (Repenomamus) behoorden tot de Triconodonta.
Indeling
[bewerken | brontekst bewerken]De term Eutriconodonta wordt de monofyletische kroongroep van de triconodonten aangeduid, die over het algemeen tot de Theriiformes (die ook de placentadieren en buideldieren omvat) wordt gerekend. De Triconodonta omvat daarnaast ook basalere vormen, waarvan de daadwerkelijke verwantschap met elkaar en de Eutriconodonta onduidelijk is.[7] De Volaticotheria werd voorheen als aparte, nauw verwante groep beschouwd, maar wordt tegenwoordig onder de benaming Volaticotherini geclassificeerd binnen de Eutriconodonta.[8]
- Familie Amphilestidae
- Familie Jeholodentidae
- Familie Gobiconodontidae
- Familie Triconodontidae
- Onderfamilie Alticonodontinae
- Onderfamilie Triconodontinae
- ↑ Mesozoic mammals. In: Vertebrate Palaeontology. MJ Benton (2005).
- ↑ Triconodont mammals from the Cloverly Formation (Lower Cretaceous), Montana and Wyoming. RL Cifelli, JR Wible & FA Jenkins Jr. Journal of Vertebrate Paleontology (1998).
- ↑ A revision of the putative Late Cretaceous triconodonts from South America. LC Gaetano, CA Marsicano & GW Rougier. Cretaceous Research (2013).
- ↑ A multivariate approach to infer locomotor modes in Mesozoic mammals. M Chen & GP Wilson. Article in Paleobiology (2015).
- ↑ A Chinese triconodont mammal and mosaic evolution of the mammalian skeleton. J Qiang et al. Nature (1999).
- ↑ Large Mesozoic mammals fed on young dinosaurs. Y Hu et al. Nature (2005).
- ↑ A Cretaceous eutriconodont and integument evolution in early mammals. T Martin et al. Nature (2015).
- ↑ New materials of Argentoconodon fariasorum (Mammaliaformes, Triconodontidae) from the Jurassic of Argentina and its bearing on triconodont phylogeny. LC Gaetano & GW Rougier. Journal of Vertebrate Paleontology (2011).