French
DeutschÖdön Tömösváry – Wikipedia, wolna encyklopedia
Ödön Tömösváry (Edmund Tömösváry, ur. 12 października 1852 w Magyaró, zm. 25 sierpnia 1884 w Dévie) – węgierski przyrodnik, zoolog, myriapodolog. W 1883 roku opisał narząd zmysłowy u wijów z gromad Chilopoda, Diplopoda i Pauropoda, określany dziś jako narząd Tömösváry’ego. Autor 57 prac naukowych, opisał dwa nowe rodzaje i 32 nowe gatunki wijów.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Tömösváry urodził się w biednej rodzinie w Magyaró – dziś Aluniş, w okręgu Marusza w Rumunii. Uczęszczał do gimnazjum w Koloszwarze a po jego ukończeniu rozpoczął studia na Uniwersytecie w Selmecbánya. Jego dalsza nauka i kariera naukowa umożliwione były dzięki wsparciu Ottóna Hermana, kuratora Węgierskiego Muzeum Narodowego, etnografa, historyka i polityka, wspierającego młodych studentów, a także Gézy Horvátha, kuratora kolekcji przyrodniczej muzeum, i Gézy Entza, profesora zoologii na Uniwersytecie w Budapeszcie. Studia ukończył w Budapeszcie, tam przedstawił swoją dysertację doktorską dotyczącą anatomii narządu oddechowego Scutigera coleoptera.
Mimo wsparcia Hermana nie otrzymał posady kuratora w Muzeum Narodowym, podjął więc pracę jako nauczyciel. Został konsultantem krajowym w dziedzinie zwalczania filokser. Dodatkowo, wyjechał w okolicę dolnego Dunaju, z zadaniem rozwiązania problemu plagi meszek. Wtedy zachorował na gruźlicę. Na rok przed śmiercią z powodu tej choroby, gdy nie był już w stanie pracować jako zoolog, znowu podjął pracę jako nauczyciel, tym razem w Koszycach (obecnie na Słowacji). Tam zaręczył się z młodą kobietą, ale zmarł zanim doszło do ślubu, 25 sierpnia 1884 roku w miejscowości Déva.
Dorobek naukowy
[edytuj | edytuj kod]Na przestrzeni sześciu lat swojej pracy naukowej Tömösváry napisał 57 prac (jedna opublikowana pośmiertnie). 24 z nich dotyczyły wijów, 4 pajęczaków, 4 owadów bezskrzydłych, 3 herpetologii. 22 prace poruszały inne tematy, były to głównie prace entomologiczne.
Tömösváry był przede wszystkim myriapodologiem. Poza opisaniem nowych gatunków wijów jako pierwszy zaobserwował wędrówki pewnych gatunków tych zwierząt[1][2]. Większość kolekcji Tömösváry’ego uległa zniszczeniu lub zagubieniu; jedynie dziewięć z trzydziestu dwu holotypowych okazów nowych gatunków opisanych przez niego znajduje się w kolekcji Węgierskiego Muzeum Historii Naturalnej.
| Gatunek | Status | Miejsce znalezienia holotypu |
|---|---|---|
| Glomeris albicans Tömösváry, 1879 | nomen dubium | Rogoszel, Rumunia |
| Glomeris simplex Tömösváry, 1880 | nomen dubium =?Glomeris tyrolensis Latzel, 1884 | Trányis, Rumunia |
| Trachysphaera transylvanica Tömösváry, 1880 | nomen dubium =Gervaisia costata Waga var. acutula Latzel =Trachysphaera acutula (Latzel, 1884) | Jaskinia Oncsásza, okręg Bihor, Rumunia |
| Sphaeropoeus falcicornis Tömösváry, 1885 | nomen mutatum =Castanotherium falcicorne (Tömösváry, 1885) | Matang, Borneo |
| Sphaeropoeus granulatus Tömösváry, 1885 | nomen mutatum =Castanotherium granulatum (Tömösváry, 1885) | Matang, Borneo |
| Siphonophora quadrituberculata Tömösváry, 1885 | nomen mutatum =Pseudodesmus quadrituberculatus (Tömösváry, 1885) | Matang i Sarawak, Borneo |
| Spirobolus erythropus Tömösváry, 1885 | nomen dubium =Trigoniulus erythropus (Tömösváry, 1885) | Matang i Sarawak, Borneo |
| Spirobolus ater Tömösváry, 1885 | nomen legitimum | Matang, Borneo |
| Spirobolus rufo-marginatus Tömösváry, 1885 | =Sculptulistreptus rufomarginatus (Tömösváry, 1885) | Sarawak, Borneo |
| Oxyurus rosulans Tömösváry, 1885 | nomen dubium =?Leptodesmus rosulans (Tömösváry, 1885) | Nangasaki, Japonia |
| Lithobius bicolor Tömösváry, 1879 | nomen dubium = L. muticus C. Koch, 1847 | Déés, Oroszmezõ |
| Lithobius dadayi Tömösváry, 1880 | nomen dubium =L. mutabilis L. Koch, 1862 | Transylwania |
| Lithobius dubius Tömösváry, 1880 | nomen dubium | Węgry |
| Mecistocephalus hungaricus Tömösváry, 1880 | nomen dubium =Dicellophilus carniolensis C.L. Koch, 1847 | Wschodnie Węgry |
| Geophilus paradoxus Tömösváry, 1880 | nomen dubium =Geophilus ferrugineus C. Koch = Pachymerium ferrugineum (C. Koch, 1835) | Wschodnie Węgry |
| Orya xanti Tömösváry, 1885 | nomen dubium =Orphnaeus brevilabiatus (Newport, 1845) | |
| Mecistocephalus sulcicollis Tömösváry, 1885 | nomen dubium =Mecistocephalus punctifrons Newport, 1842 var. sulcicollis Tömösváry, 1885 | |
| Anodontastoma octosulcatum (Tömösváry, 1882) | nomen dubium Edentistoma octosulcatum (Tömösváry, 1882)= Arrhabdotus octosulcatus (Tömösváry, 1882) | Matang, Borneo |
| Scolopocryptops geophilicornis Tömösváry, 1885 | nomen dubium = Otocryptops melanostomus (Newport, 1845) = Scolopocryptops melanostomus Newport, 1845 | Jawa |
| Heterostoma albidum Tömösváry, 1865 | nomen dubium =Ethmostigmus albidus (Tömösváry, 1865) | Singapur |
| Heterostoma bisulcatum Tömösváry, 1885 | nomen dubium =Ethmostigmus bisulcatus (Tömösváry, 1865) | Matang, Borneo |
| Branchiostoma subspinosum Tömösváry, 1885 | nomen dubium =Rhysida nuda immarginata (Porat, 1876) = Rhysida immarginata (Porat, 1876) | Matang, Borneo |
| Branchiostoma punctiventre Tömösváry, 1885 | nomen dubium =Otostigmus punctiventer (Tömösváry, 1885) | Matang i Sarawak, Borneo |
| Branchiotrema nitidulum Tömösváry, 1885 | nomen dubium =Otostigmus spinosus Porat, 1876 | Matang, Borneo |
| Branchiotrema longicorne Tömösváry, 1885 | nomen dubium =Ototstigmus longicornis (Tömösváry, 1885) | Matang, Borneo |
| Scolopendra flavicornis Tömösváry, 1885 | nomen dubium = Scolopendra subspinipes subspinipes Leach, 1815 | Matang, Borneo |
| Scolopendra varii-spinosa Tömösváry, 1885 | nomen dubium =Scolopendra subspinipes subspinipes Leach, 1815 | Sarawak, Borneo |
| Scolopendra aurantipes Tömösváry, 1885 | nomen dubium =Scolopendra subspinipes subspinipes Leach, 1815 | Sarawak, Borneo |
| Scolopendra nudipes Tömösváry, 1885 | nomen dubium | Singapur |
| Trachypauropus glomerioides Tömösváry, 1882 | nomen legitimum | Déva |
| Trachypauropus margaritaceus Tömösváry, 1883 | nomen incertae sedis | Pele, Szilágy |
| Scolopendrella anacantha Tömösváry, 1883 | nomen dubium |
Lista prac
[edytuj | edytuj kod]- A százlábúak vándorlásához. „Természettudományi Közlöny”. 10, s. 365-366, 1878.
- Néhány hazánkban előforduló Myriopodáról. „Orvos-Természettudományi Értesítő, Kolozsvár”. 3, s. 22-25, 1878.
- Adatok a hazánkban előforduló Myriopodákhoz (Beitrag zur Kenntniss der Myriopoden Ungarns). „Természetrajzi Füzetek”. 3, s. 152-156, 186-187, 1879.
- A Vipera Ammodytes előfordulásáról hazánkban. Orvos-Természettudományi Értesítő II. Természettudományi Szak 4, ss. 8-11, 1879
- Adatok a hazánkban előforduló Myriopodákhoz, II. „Természetrajzi Füzetek”. 3, s. 244-249, 1879.
- Hazánk erdélyi részében talált Glomeris fajok. „Orvos-Természettudományi Értesítő, Kolozsvár”. 5, s. 29-34, 1880.
- A Heterostomeák stigmája. „Orvos-Természettudományi Értesítő, Kolozsvár”. 5, s. 169-174, 1880.
- Beitrag zur Kenntniss der Myriopoden Ungarns. I. Die Chilopoden. „Zoologsiche Anzeiger”. 3, s. 617-619, 1880.
- A Scutigera coleoptrata légzőszervéről. Kolozsvár: 1881.
- A Myriopodák osztályának egy új alakja Borneo szigetéről. „Természetrajzi Füzetek”. 5, s. 229-230, 1882.
- Világító százlábúak. „Természettudományi Közlöny”. 14, s. 23-24, 1882.
- A hazánkban előforduló Heterognathák. „Mathematikai és Természettudományi Közlemények”. 18, s. 351-365, 1882.
- A commensalismus egy érdekes esete. „Orvos-Természettudományi Értesítő”. 7, s. 160-161, 1882.
- A Myriopodák osztályának egy új alakja Borneo szigetéről. „Természetrajzi Füzetek”. 6, s. 162-163, 1882.
- Eine neue Krankheit der Weinrebe in Siebenbürgen, 1882
- A Heterognathák egy új alakja hazánkban. „Természetrajzi Füzetek”. 7, s. 39-40, 1883.
- A Scutigera-félék légzőszervéről. „Mathematikai és Természettudományi Értesítő”. 1, s. 145-150, 1883.
- Über das Respirationsorgan der Scutigeriden. „Mathematische und Naturwissenschaftliche Berichte aus Ungarn”. 1, s. 175-180, 1883.
- Sajátságos érző készülékek a százlábúaknál. „Természettudományi Közlöny”. 15, s. 268-270, 1883.
- Eigentümliche Sinnesorgane der Myriopoden. „Mathematische und Naturwissenschaftliche Berichte aus Ungarn”. 1, s. 324-326, 1883.
- Adatok a Scolopendrellák ismeretéhez. „Orvos-Természettudományi Értesítő, Kolozsvár”. 8, s. 1-8, 1883.
- A Geophilus-félék fonómirigyeinek szerkezete. „Mathematikai és Természettudományi Értesítő”. 2, s. 84-89, 1883.
- Über den Bau der Spinndrüsen der Geophiliden. „Mathematische undnaturwissenschaftliche Mittheilungen aus Ungarn”. 2, s. 441-447, 1883.
- Kegyetlen anyák. „Rovartani Lapok”. 1, s. 102-103, 1884.
- "Elektromos" világításnál verekedo százlábúak. „Rovartani Lapok”. 1, s. 171-172, 1884.
- Myriopoda a Joanne Xantus in Asia Orientali collecta. „Természetrajzi Füzetek”. 9, s. 63-72, 1885.
- Egy tömegesen tenyenzö lëgyíaj az Alsó-Duna meilékéröl (Thalassomya congregata). Budapest, 1884
- A kolumbácsi légy. Budapest, 1884
- Die Kolumbaczer Mücke. 1885
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tömösváry Ö. A százlábúak vándorlásához. „Természettudományi Közlöny”. 10, s. 365-366, 1878.
- ↑ Korsós Z. Ikerszelvényes-invázió Magyarországon (Mass occurrence of millipedes (Diplopoda) in Hungary). „Állattani Közlemények”. 83, s. 56-65, 1998.
- ↑ Korsós Z. Ödön Tömösváry (1852–1884), Pioneer of Hungarian Myriapodology. „Bulletin of the British Myriapod and Isopod Group”. 19, s. 78-87, 2003.
