Żółtodrzew – Wikipedia, wolna encyklopedia

Żółtodrzew
Ilustracja
Zanthoxylum clava-herculis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mydleńcowce

Rodzina

rutowate

Rodzaj

żółtodrzew

Nazwa systematyczna
Zanthoxylum L.
Sp. Pl. 270. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Z. clava-herculis L.[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Zanthoxylum rhetsa
Pień Zanthoxylum caribaeum

Żółtodrzew (Zanthoxylum L.) – rodzaj roślin z rodziny rutowatych. Obejmuje 227 gatunków[3]. Występują one w strefie międzyzwrotnikowej i umiarkowanej półkuli północnej – we wschodniej i południowej Ameryce Północnej, w północnej i środkowej Ameryce Południowej, w Afryce Subsaharyjskiej i na Madagaskarze, w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej od Pakistanu po Japonię, na Nowej Gwinei i w Australii[3]. Rośliny te występują głównie w różnych lasach tropikalnych, subtropikalnych i umiarkowanych[5][6], ale niektóre gatunki występują także w kserofitycznych formacjach zaroślowych[5].

Żółtodrzew żółty Z. flavum oraz Z. gilletii dostarczają cenionego drewna[7]. Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze, zwłaszcza Z. bungeanum (nasiona używane są jako środek moczopędny w Chinach), Z. capense, Z. clava-herculis i Z. caribaeum. Jako przyprawę w Japonii (jedną z nielicznych tam używanych) wykorzystuje się owoce Z. piperitum, w tym samym celu wykorzystywany jest w Chinach także Z. simulans (przyprawa z niego uzyskiwana zwana jest pieprzem syczuańskim)[7][8]. Także liście Z. piperitum po ususzeniu i zmieleniu stosowane są jako przyprawa sansho o łagodniejszym smaku od owoców, o nieco cytrusowym aromacie[8].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Zanthoxylum nitidum
Zanthoxylum ovalifolium
Zanthoxylum coriaceum
Pokrój
Krzewy i drzewa osiągające do 20 m wysokości[6], także liany[9], z korą aromatyczną[7], o pędach kolczastych (u nielicznych gatunków też bez kolców[9]). Kolce często są tęgie, bocznie spłaszczone, czasem zbiegają wzdłuż międzywęźli tworząc ich oskrzydlenie, a u niektórych gatunków wyrastają parami u nasady liści w formie nibyprzylistków[5].
Liście
Sezonowe i zimozielone[5], skrętoległe, nieparzysto pierzastozłożone i trójlistkowe, rzadko z listkami zredukowanymi do dwóch lub jednego, czasem też parzysto pierzaste[9]. Listków jest od 3 do 30, oś liścia bywa oskrzydlona[6]. U niektórych gatunków występują liściaki[5].
Kwiaty
Zwykle jednopłciowe[6] (rośliny najczęściej dwupienne, rzadziej jednopienne[9]). Zebrane są w szczytowe lub wyrastające w kątach liści wiechy, baldachogrona, grona i baldachy. Okółki okwiatu cztero- lub pięciokrotne zróżnicowane na kielich i koronę lub nie[9]. Zwykle zielonkawe[6]. Zewnętrzny okółek z listków wolnych lub zrośniętych u nasady. Pręciki są wolne, w liczbie 4 lub 5 w kwiatach zróżnicowanych na kielich i koronę lub w liczbie 3 do 60 (rzadko 10) w kwiatach o niezróżnicowanym okwiecie. Wykształcają się szczątkowo lub brak ich w kwiatach żeńskich. Dysk miodnikowy jest spłaszczony, rozdęty lub walcowaty. Zalążnie tworzone są z jednego do pięciu owocolistków, w kwiatach męskich brak jej lub jest szczątkowa. Zalążnie połączone są nasadami, poza tym wolne, jednokomorowe i z dwoma zalążkami w każdej z komór. Szyjki słupka wyrastają z nich szczytowo lub podszczytowo i są albo stulone albo rozchylają się i wyginają na zewnątrz podobnie jak komory zalążni. Znamię jest główkowate lub palczasto podzielone[9].
Owoce
Wolne lub zrośnięte mieszki w liczbie od 1 do 5, na końcu często zwieńczone dzióbkiem z trwałej szyjki słupka. Nasiona jajowate lub kuliste[9].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Zanthoxylum piperitum
Pozycja systematyczna

Rodzaj z podrodziny Toddalioideae z rodziny rutowatych Rutaceae[10].

Wykaz gatunków[3]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-03-01] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-03-01] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Zanthoxylum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-03-01].
  4. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2022-03-01].
  5. ↑ a b c d e K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 343. ISBN 978-3-642-14396-0.
  6. ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 373. ISBN 0-333-73003-8.
  7. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 991, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b Ben-Erik Van Wyk, Food plants of the world: an illustrated guide, Portland, Or.: Timber Press, 2005, s. 387, ISBN 0-88192-743-0, OCLC 59360314.
  9. ↑ a b c d e f g Dianxiang Zhang, Thomas G. Hartley: Zanthoxylum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-03-02].
  10. ↑ Genus: Zanthoxylum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-03-01].
  11. ↑ Tony Russell, Catherine Cutler, Martin Walters: Ilustrowana encyklopedia świata. Kraków: Universitas, 2008, s. 264. ISBN 978-83-242-0842-5.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żółtodrzew&oldid=72987899”