Aizanoi – Wikipedia, wolna encyklopedia

Aizanoi
Αἰζανοί
Aezani

Rzeźba (akroterion) ze świątyni Zeusa
Państwo	Turcja
Położenie	Çavdarhisar, Kütahya
Wysokość	ok. 1000–1050 m n.p.m.
Rodzaj	ruiny starożytnego miasta
Położenie na mapie Turcji Aizanoi Αἰζανοί Aezani
39°12′N 29°37′E/39,200000 29,616667
Multimedia w Wikimedia Commons

Aizanoi (starogr. Αἰζανοί, łac. Aezani) – starożytne miasto w zachodniej Anatolii – najważniejsze miasto w północnej Frygii w okresie rzymskim; współcześnie stanowisko archeologiczne w tureckiej prowincji Kütahya, w dystrykcie Çavdarhisar.

Odkryte w 1824 roku przez europejskich podróżników, znane jest z bardzo dobrze zachowanej świątyni Zeusa, teatru i hali targowej.

W 2012 roku Aizanoi zostało wpisane na turecką listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Turcja zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Aizanoi leżało na terenie Frygii w Azji Mniejszej^[1], ok. 40 km na południowy zachód od Cotiaeum, 25 km na północny wschód od Cadi i 40 km na północny zachód od Appii^[2] . Miasto wzniesiono nad rzeką Penkalas^[3].

Współcześnie jest to stanowisko archeologiczne w tureckiej prowincji Kütahya, w dystrykcie Çavdarhisar^[2] . Leży na płaskowyżu na wysokości ok. 1000–1050 m n.p.m.^[2]  Przez około pół roku ruiny rzymskich budowli skrywa półmetrowa warstwa śniegu.

Najstarsze znalezione fragmenty ceramiki pochodzą z okresu późnohellenistycznego i wczesnorzymskiego^[1].

W 184 roku p.n.e. miasto zostało zdobyte przez Eumenesa II (?–159 p.n.e.), zabrane Bitynii pod panowaniem Prusjasza I (ok. 255–182 p.n.e.) i przyłączone do królestwa Pergamonu^[1]. W 133 roku p.n.e. zdobyte przez Rzymian^[1]. Stało się najważniejszym miastem w północnej Frygii^[3]. Okres największego rozkwitu Aizanoi przypada na II wiek n.e., kiedy funkcjonowało jako prężny ośrodek transportu i handlu zbożem, winem i wełną^[2] . W okresie świetności powstał tam m.in. teatr, stadion, łaźnie i nekropola^[3].

W okresie wczesnego Bizancjum miasto było siedzibą biskupa^[2] . Utraciło znaczenie po VII w. – w średniowieczu wzgórze świątynne zostało przekształcone w fortecę, która służyła Seldżukom^[2] .

W 2012 roku Aizanoi zostało wpisane na turecką listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Turcja zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[2] .

Miasto zostało ponownie odkryte przez europejskich podróżników w 1824 roku i zidentyfikowane jako Aizanoi w latach 1830–1840^[2] . W 1926 roku rozpoczęto prace wykopaliskowe w imieniu Niemieckiego Instytutu Archeologicznego^[2] .

Większość zachowanych ruin pochodzi z okresu rzymskiego^[2] . Odkryto m.in. świątynię Zeusa, zespół stadionu i teatru, budowlę targową (macellum), dwie nekropole, mosty i tamę, odeon i łaźnie rzymskie^[2] .

Głównym zabytkiem jest jedna z najlepiej zachowanych na świecie świątyń Zeusa^[2] , który według miejscowej legendy miał urodzić się w pobliżu, w jaskini Steunos nad rzeką Penkalas^[3]. Inskrypcje na budowli sugerują, że została wzniesiona za panowania cesarza Hadriana, pomiędzy rokiem 125 a 145 n.e.^[1]

Świątynia usytuowana jest na wzgórzu^[2] . Pod świątynią znajdowały się krypty^[2] . Gmach składał się z pronaosu, naosu i opistodomosu^[2] . Z uwagi na układ kolumn – dwa rzędy kolumn biegnące dookoła, przy czym kolumny drugiego rzędu wtopione w ścianę budynku – świątynia była typu pseudodipteros^[2] . Do dziś zachowało się 16 kolumn^[1]. Sama świątynia jest najlepiej zachowanym tego typu gmachem w porządku jońskim na obszarze Anatolii^[1].

Przed budynkiem znajduje się akroterion (element zdobniczy na dachu), przedstawiający we wschodniej części popiersie Zeusa, a w zachodniej popiersie kobiece, być może frygijskiej bogini płodności Kybele^[1].

Na prawym brzegu rzeki odkryto w 1971 roku pozostałości okrągłej budowli o średnicy 14 m^[1]. Było to najprawdopodobniej kryte targowisko rzymskie – macellum^[1]. Na jego wewnętrznych ścianach zachował się spis cen, datowany na 302 rok – kopia edyktu cen maksymalnych ustanowionych przez cesarza Dioklecjana^[1].

Zespół obejmujący stadion wzniesiony tuż obok teatru znajduje się w północnej części miasta starożytnego^[2] . Stadion mógł pomieścić 13,5 tys. osób, a teatr 20 tys. widzów^[2] .

• świątynia Zeusa Olimpijskiego w Atenach

• Hornblower, Simon and Antony Spawforth, Esther Eidinow: The Oxford Classical Dictionary. Oxford: OUP, 2012. ISBN 978-0-19-954556-8. [dostęp 2021-12-03]. (ang.).
• Permanent Delegation of Turkey to UNESCO: Aizanoi Antique City. [w:] whc.unesco.org [on-line]. [dostęp 2021-12-03]. (ang.).
• Stillwell, Richard: The Princeton Encyclopedia of Classical Sites. Princeton University Press, 2017. ISBN 978-1-4008-8658-6. [dostęp 2021-12-03]. (ang.).

• Ministry of Culture and Tourism: Aizanoi Ancient City. [w:] www.ktb.gov.tr [on-line]. [dostęp 2021-12-05]. (ang.).