Aksjologia – Wikipedia, wolna encyklopedia

Aksjologia (gr. αξιοs – godny, cenny + λογοs – nauka) – nauka o wartościach^[1].

Szczegółowa teoria wartości, wchodząca w skład poszczególnych dyscyplin naukowych; dziedzina rozważań nad wartościami określonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi.

Dział filozofii, ogólna teoria wartości, nauka o wartościach, wieloaspektowe rozważania teoretyczne dotyczące pojęcia wartości, wywodzące się z etycznych koncepcji dobra^[2].

Aksjologia w szerokim znaczeniu zajmuje się:

• w aspekcie teoretycznym:
  • analizą natury wartości (tego, co cenne, dobre), a więc zagadnieniem, czym jest wartość, jaki jest jej charakter (subiektywny, obiektywny, absolutny, względny itp.);
  • dociekaniem źródeł i mechanizmów powstawania wartości w aspekcie systematyzującym i postulatywnym;
  • podstawami i kryteriami wartościowania;
  • klasyfikacją wartości (np. wyodrębnianiem wartości autotelicznych, jako celów samych w sobie, oraz wartości instrumentalnych, służących do ich realizacji);
  • budowaniem ich hierarchii i ustalaniem, co stanowi wartość najwyższą (tzw. summum bonum);
  • ich statusem ontycznym, relacjami z innymi bytami, sposobami ich poznawania i realizowania w aspekcie socjologicznym i teoretyczno-kulturowym;
  • badaniem społecznego funkcjonowania wartości w danej epoce historycznej, zbiorowości społecznej i kulturze.

Problematyka aksjologii jest prawie tak dawna, jak sama filozofia. W czasach nowożytnych pojęcia wartości używał m.in. Kant. Współczesne znaczenie (na którym opiera się aksjologia) zaczyna się od R.H. Lotzego w połowie XIX w.; rozpowszechnia w filozofii europejskiej, zwłaszcza na początku XX w., głównie przez przedstawicieli badeńskiej szkoły neokantyzmu (Wilhelm Windelband, Heinrich Rickert), fenomenologii (Max Scheler, Nicolai Hartmann) i neorealizmu (George Edward Moore, R.B. Perry). Termin aksjologia został wprowadzony przez Eduarda von Hartmanna w Philosophie des Schönes (1887) oraz Paula Lapiego w Logique de la volonté (1902).

Problematyce aksjologii są poświęcone liczne prace Alexiusa Meinonga, R. Müllera-Freienfelsa, Franza Brentano, Dietricha von Hildebranda.

W Polsce tematykę aksjologii analizowali zwłaszcza:

• Florian Znaniecki (Zagadnienie wartości w filozofii 1910),
• Władysław Tatarkiewicz (O bezwzględności dobra 1919),
• Roman Ingarden (Przeżycie, dzieło, wartość 1966),
• Józef Tischner (Myślenie według wartości 1982).

• system aksjonormatywny

Zobacz hasło aksjologia w Wikisłowniku

• MarkM. Schroeder MarkM., Value Theory, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 28 lipca 2016, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-30]  (ang.). (Teoria wartości)
• Axiology (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-10].