Aleksander Moisiu – Wikipedia, wolna encyklopedia

Aleksander Moisiu
Data i miejsce urodzenia	2 kwietnia 1879 ; Triest, Włochy
Data i miejsce śmierci	22 marca 1935 ; Wiedeń
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksander Moisiu, niem. Alexander Moissi (ur. 2 kwietnia 1879 w Trieście, zm. 23 marca 1935 w Wiedniu^[1]) – albański aktor i reżyser.

Życiorys

Był najmłodszym z pięciorga dzieci albańskiego kupca Konstantina Moisiu^[2]. Jego matka, Amalia di Rada pochodziła z rodziny włosko-albańskiej z Florencji^[3]. W 1883 roku Aleksander przeniósł się wraz z ojcem do Durrësu. Tam też uczył się w szkole greckiej. W 1887 roku wyjechał do Austrii, gdzie w Wiedniu miał po raz pierwszy kontakt z teatrem^[1]. Jako statysta wystąpił w teatrze na Hofburgu. W Wiedniu zaczął też uczyć się sztuki aktorskiej. Jego wielka kariera aktorska także miała rozpocząć się w Wiedniu, gdzie został wypatrzony przez Josefa Kainza, jednak komisja kwalifikująca nowych aktorów do teatru uznała, że młody Moisiu nie nadaje się na aktora. Dzięki poparciu Kainza zadebiutował w wiedeńskim Burgtheater, a potem występował w Pradze^[1]. Z Pragi przeniósł się do Berlina, gdzie grywał w podrzędnym teatrze^[2]. Tam został ponownie doceniony i zaangażowany do zespołu Maxa Reinhardta, w którym zyskał międzynarodową sławę^[1]. Rozpoczął od roli Romea, grając w duecie z Kamilą Eibenschutz. Oklaskiwano go również na scenach rosyjskich, gdzie występował z zespołem, wystawiając Króla Edypa^[1].

Do najsłynniejszych jego ról należała kreacja Fiedii Protasowicza w dramacie Żywy trup Tołstoja. Był uznawany za jednego z najlepszych aktorów, grających na scenach niemieckich. Wśród jego najwybitniejszych ról w dorobku najczęściej wymieniano dramaty Ibsena i Strindberga. Grał najczęściej po niemiecku, ale także po francusku i po włosku. Mimo pierwszych negatywnych doświadczeń w latach 1920–1932 chętnie występował także na scenach wiedeńskich. Kilkakrotnie mogła go podziwiać polska publiczność – w 1925 w Warszawie, rok później w Krakowie i we Lwowie, w 1928 r. ponownie zagrał Fausta w Krakowie. W Niemczech, gdzie występował z początkiem lat trzydziestych był coraz częściej krytykowany, w prasie niemieckiej często przedstawiano go jako „włoskiego Niemca”. W poczuciu zagrożenia w 1933 roku wyjechał z Niemiec do Wiednia. 7 listopada 1933 r. podjął zakończone sukcesem starania o paszport albański, choć w Albanii pojawiał się sporadycznie. W 1935 uzyskał obywatelstwo włoskie^[4].

W swojej karierze Moisiu wystąpił w kilkunastu filmach, głównie produkcji niemieckiej. Grał w nich równie sugestywnie, jak w teatrze, ale film nie przyniósł mu tej sławy co role teatralne. Być może najgłośniejszym z nich był film Lorenzo de Medici z 1935 roku – pierwszy film dźwiękowy, w którym zagrał Moisiu. Zmarł na zapalenie płuc w Wiedniu 22 lub 23 marca 1935 (większość źródeł podaje pierwszą datę). Jego ciało skremowano i pochowano na cmentarzu Morcote w Lugano, w Szwajcarii^[1].

Na scenach teatralnych występował ponad 35 lat. Uznawany przez Albańczyków za najsłynniejszego aktora albańskiego tak naprawdę nie został za życia doceniony przez władze tego kraju, sam też rzadko był identyfikowany z Albanią. Jego imię nosi Wyższa Szkoła Sztuki Dramatycznej w Tiranie, uniwersytet w Durrësie, a także jeden z teatrów. Imię Moisiu noszą także ulice w Tiranie, Prisztinie, Wlorze, Cërriku i w Kuçovë.

Był pradziadkiem niemieckiego aktora Gedeona Burkharda.

Filmografia

1913: Meier Helmbrechts Flucht und Ende
1913: Der Student von Prag
1913: Das Schwarze Los
1913: Die Augen des Ole Brandis
1915: Kulissenzauber
1915: Sein einziger Sohn
1918: Pique dame
1918: Der Ring der Drei Wünsche
1919: Erborgtes Glück
1920: Zwischen Tod und Leben
1920: Figaros Hochzeit
1929: The Devil’s Disciple
1935: Lorenzo de Medici
1935: Barcarole

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History. New York: I.B. Tauris, 2012, s. 316-317. ISBN 978-1-78076-431-3.
↑ ^a ^b Josif Papagjoni: Enciklopedi. Teatri & Kinematografia Shqiptare. Tirana: Toena, 2009, s. 302-304. ISBN 978-99943-1-456-0. (alb.).
↑ Krenaria e një nëne: Kur Aleksandri nuk flet, skena nuk ka kuptim. dritare.net. [dostęp 2024-10-22]. (alb.).
↑ Pervjetorit i lindjes se aktorit Aleksander Moisiu. kosovapress.com. [dostęp 2022-12-26]. (alb.).

Bibliografia

Abaz Hoxha: Enciklopedia e kinematografise shqiptare. Autore & vepra. Tirana: Toena, 2002. ISBN 99927-1-555-3. (alb.).
Bardhyl Kosova: Aleksander Moisiu. Tirana: Naim Frasheri, 1969. ISBN 978-99943-1-456-0. (alb.).
Aleksander Moisiu w bazie IMDb (ang.)
Aleksander Moisiu w bazie Filmweb

[elsie-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History. New York: I.B. Tauris, 2012, s. 316-317. ISBN 978-1-78076-431-3.

[Papagjoni-2] Josif Papagjoni: Enciklopedi. Teatri & Kinematografia Shqiptare. Tirana: Toena, 2009, s. 302-304. ISBN 978-99943-1-456-0. (alb.).

[dritare-3] Krenaria e një nëne: Kur Aleksandri nuk flet, skena nuk ka kuptim. dritare.net. [dostęp 2024-10-22]. (alb.).

[kosova-4] Pervjetorit i lindjes se aktorit Aleksander Moisiu. kosovapress.com. [dostęp 2022-12-26]. (alb.).

[1]

[2]

[3]

[4]