Amnestie w Polsce – Wikipedia, wolna encyklopedia

Amnestie w Polsce – amnestie w okresie II Rzeczypospolitej (1918-1939) i Polski Ludowej (1945-1989).

W II Rzeczypospolitej amnestia była ogłaszana 15 razy:

• w 1919 roku – trzykrotnie^[1][2][3],
• w 1920 roku – trzykrotnie^[4][5][6],
• w 1921 roku – dwukrotnie^[7][8],
• w 1922 roku^[9],
• w 1923 roku^[10],
• w 1928 roku^[11],
• w 1932 roku^[12],
• 2 stycznia 1936 roku „dla upamiętnienia wprowadzenia w życie ustawy konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1935 r.”^[13],
• 2 września 1939 roku w związku z wybuchem II wojny światowej^[14]
• 31 października 1939 roku „celem zatarcia rozterek przeszłości oraz dokonania pełnego zjednoczenia obywatelskiego”^[15]

25 czerwca 1945 roku Prezydent RP na uchodźstwie wydał dekret o amnestii, która dotyczyła przestępstw należących do właściwości sądów wojskowych oraz sądów morskich, a popełnionych przed dniem wejścia w życie dekretu, czyli 29 czerwca 1945 roku^[16].

W przypadku obniżenia wymiaru kary w drodze amnestii istniała możliwość złożenia wniosku o zastosowanie prawa łaski do Naczelnika Państwa Prezydenta RP celem darowania reszty kary^[17]

Po zakończeniu II wojny światowej ogłaszano amnestie w stosunku do czynów popełnionych przed 22 lipca 1945, 5 lutego 1947, 20 listopada 1952, 15 kwietnia 1956, 22 lipca 1964, 15 lipca 1969, 15 czerwca 1974 oraz 15 lipca 1979.

 Osobny artykuł: Działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce.

Pierwszą powojenną amnestię ogłoszono 2 sierpnia 1945^[18], a jej celem była likwidacja podziemia antykomunistycznego. Nie przyniosła jednak spodziewanych rezultatów^{[potrzebny przypis]}. Powodem przyjęcia drugiej ustawy amnestyjnej 22 lutego 1947^[19], był początek obrad Sejmu Ustawodawczego, wybór Bolesława Bieruta na urząd prezydenta Polski oraz zniszczenie zorganizowanego podziemia. Trzecią przyjęto 22 listopada 1952, a oficjalnym powodem było przyjęcie przez Sejm Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[20]. Do historii przeszła następna, którą przyjęto 27 kwietnia 1956. Osoby, które zostały skazane na kary pozbawienia wolności do lat 5 opuściły więzienia, a skazanym na śmierć oraz dożywotnie pozbawienie wolność wyroki zamieniono na 15 lat pozbawienia wolności^[21].

 Osobny artykuł: Polski październik 1956.

Kolejne ustawy z lat 1964^[22], 1969^[23] i 1974^[24] ogłaszano w kolejne rocznice Polski Ludowej. Amnestia, którą ogłoszono 19 lipca 1977 dotyczyła przede wszystkim osób skazanych za udział w tzw. wydarzeniach radomskich z czerwca 1976^[25].

Po roku 1980 amnestię ogłaszano jeszcze sześć razy. Pierwszą z nich uchwalono 22 lipca 1983, wraz ze zniesieniem na obszarze całego kraju stanu wojennego^[26]. Miała ona ograniczony charakter, ponieważ więzienia opuścili więźniowie polityczni, którzy zostali skazani na kary pozbawienia wolności do trzech lat; pozostałym osobom zmniejszono wyroki. Drugą amnestię wydano rok później, a dokładnie 21 lipca 1984^[27]. Oficjalnym powodem jej wprowadzenia była czterdziesta rocznica powstania Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Tym razem jej zasięg był większy, gdyż mogły skorzystać z niej osoby uwięzione, które zostały skazane za przestępstwa polityczne, z wyłączeniem oskarżonych i skazanych za takie czyny, jak szpiegostwo, zdrada stanu, czy próba obalenia ustroju państwa. Następną ustawę przyjęto 17 lipca 1986^[28]. Była ona bardzo restrykcyjna, lecz istniał pewien sposób rozwiązania problemu więźniów politycznych. Prokurator generalny PRL miał bowiem możliwość rozciągnięcia jej przepisów na osoby, w stosunku do których nie miała ona automatycznego zastosowania. Przełom nastąpił 11 września, kiedy to generał Czesław Kiszczak zwrócił się z prośbą do Prokuratury Generalnej o wypuszczenie na wolność wszystkich osób skazanych za działalność polityczną, z wyłączeniem kilku przypadków, wyżej wymienionych. W ciągu czterech dni mury zakładów karnych opuściło wtedy ponad 200 osób.

W roku 1989 przyjęto dwie amnestie. Pierwszą po podpisaniu 5 kwietnia 1989 porozumień Okrągłego Stołu umorzono postępowania sądowe i darowano wyroki wszystkim osobom, które pomiędzy 31 sierpnia 1980 a 23 maja 1989 zostały uznane za winne przestępstw politycznych^[29]. Celem tego posunięcia było dopuszczenie byłych więźniów politycznych do demokratyzacji życia politycznego w Polsce. 7 grudnia 1989 Sejm PRL ogłosił amnestię, która m.in. osobom skazanym na karę śmierci zamieniała wyroki na 25 lat pozbawienia wolności^[30].

• Jan Bednarzak (1965). Amnestia. Wyd. Prawnicze
• PiotrP. Rogoziński PiotrP., Instytucja ułaskawienia w prawie polskim, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2009, ISBN 978-83-264-0056-8, OCLC 833530655 . Brak numerów stron w książce