Andrzej Czechowicz – Wikipedia, wolna encyklopedia

Andrzej Czechowicz

podpułkownik Służby Bezpieczeństwa
Data i miejsce urodzenia	17 sierpnia 1937 Święciany
Jednostki	Służba Bezpieczeństwa

Andrzej Czechowicz (ur. 17 sierpnia 1937 w Święcianach) – polski agent wywiadu w PRL zatrudniony w Biurze Studiów i Analiz Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w latach 1965-1971, emerytowany podpułkownik^[1] SB.

Syn Zbigniewa i Olgi^[2]. Podczas II wojny światowej jego rodzinę wywieziono do Kazachstanu. Po wojnie jako repatrianci, osiedlili się na Górnym Śląsku.

Ukończył w 1962 Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego. Wkrótce wyjechał do RFN, gdzie otrzymał azyl jako polityczny uchodźca. Prawdopodobnie jesienią 1964 nawiązał kontakt z Polską Misją Wojskową w Berlinie Zachodnim i w styczniu 1965 zadeklarował swoją gotowość współpracy z polskim wywiadem i podjął aktywną współpracę. W kwietniu zgłosił się do pracy w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, gdzie – po przeprowadzeniu z nim przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego rozmowy informacyjnej i uzyskaniu w jej wyniku rekomendacji – został zatrudniony w Wydziale Studiów i Analiz RP RWE (jego szefem był Kazimierz Zamorski). Do obowiązków Czechowicza należało m.in. przygotowywanie wycinków prasowych krytykujących politykę PRL.

W marcu 1971 jego powrót do Polski komentowały wszystkie polskie media; ukazała się także książka Kapitan Czechowicz wykonał zadanie. Fragmenty relacji Andrzeja Czechowicza dla prasy, radia i telewizji. Nagłaśnianie sukcesów wywiadowczych kapitana Czechowicza stało się szybko obiektem licznych drwin i dowcipów, krążących po Polsce^[3].

W 1973 opublikował książkę Siedem trudnych lat (wydanie drugie: 1974), w której przedstawił m.in. dokument podpisany 22 kwietnia 1970 przez Johanna Kassnera, w którym napisano, że Jan Nowak-Jeziorański był zatrudniony w latach 1940–1942 jako zarządca majątku zrabowanego Żydom przez Niemców (jakkolwiek dokument jest autentyczny, to Nowak-Jeziorański został na to stanowisko przeznaczony przez polskie podziemie^[4]). Jak pisze w swojej książce o pracownikach RP RWE Lechosław Gawlikowski, w 1972 Tadeusz Żenczykowski - były pracownik Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej, a po wojnie m.in. redaktor i zastępca dyrektora RP RWE, potwierdził, że Jeziorański po wstąpieniu do AK "został w 1941 administratorem dwóch kamienic za aprobatą władz podziemnych".

Ten dokument był jednym ze źródeł późniejszych oskarżeń szefa Kongresu Polonii Amerykańskiej Edwarda Moskala wobec Jeziorańskiego. Jeziorański w wypowiedzi cytowanej w 2002 za Polską Agencją Prasową przez liczne polskie media, określił Czechowicza następującymi słowami: „Czechowicz był najmniej szkodliwy ze wszystkich, bo był tak prymitywny i reprezentował tak niski poziom, że bardziej szkodził bezpiece aniżeli nam swymi wystąpieniami”. Czechowicz poczuł się tą wypowiedzią urażony i wytoczył PAP oraz Nowakowi-Jeziorańskiemu proces sądowy o zniesławienie. Czechowicz przed Sądem Okręgowym w Warszawie stwierdził, że był cenionym pracownikiem polskiego wywiadu i dobrze wykonywał swoje obowiązki. W lutym 2005 stołeczny Sąd Okręgowy oddalił powództwo Czechowicza przeciw PAP uznając, że agencja cytując wypowiedź Jeziorańskiego nie naruszyła dóbr osobistych Czechowicza.

W 1996, w serii telewizyjnej "Rzeczpospolita Druga i Pół" Jerzego Diatłowickiego zostały wyemitowane dwa odcinki poświęcone Czechowiczowi pt. Tajny agent - Andrzej Czechowicz (prod. Media Kontakt).

Po 2005 publikował teksty i wypowiedzi w piśmie "Myśl Polska".

W 2016 był bohaterem jednego z odcinków fabularyzowanego serialu dokumentalnego pt. Polscy szpiedzy (reż. Arkadiusz Biedrzycki i Radosław Dunaszewski; prod. Endemol Shine Polska dla Discovery Networks Europe Canal+; w rolę Czechowicza wcielił się Antoni Barłowski).

W 2018 wydał własnym nakładem dwutomowe wspomnienia pod tytułem: Straceniec, czyli przypadki urodzonego w niewłaściwym czasie. Przedstawił w nich ze swojej perspektywy sposób funkcjonowania RWE i zdobywania najbardziej tajnych dokumentów z pionu wywiadowczego RWE, podał też powody wycofania go przez polski wywiad z rozgłośni^[5]. Trzeci tom ukazał się w 2023 w formie e-booka.

Mieszka w Warszawie, na Targówku.

• Kapitan Czechowicz wykonał zadanie. Fragmenty relacji Andrzeja Czechowicza dla prasy, radia i telewizji (redakcja: Wanda Duraczyńska i Wiesława Zaniewska; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1971; wydania w języku bułgarskim: Kapitan Čehovič razkazava, tłum. Snežina Cerkovska, D'ržavno voennoe izdatelstvo [Biblioteka Nevidimât Front], Sofia 1971, Kapitan Čehovič izp'lni zadačata. Izâvleniâ na Andžej Čehovič pred pečata, radioto i televiziâta, tłum. Magdalena Atanasova, Izdat. na B'lgarskata komunističeska partiâ, Sofia 1971; wydanie w języku czeskim: Kapitán Czechowicz splnil ùkol, tłum. Alena Mudrochová, przedmowa Vlatislav Kroupa, Naše Vojsko, Praha 1972; wydanie w języku łotewskim: Kapteinis Čehovičs uzdevumu izpildijis! Apraksti un reportažas par polu izluka kapteina Andžeja Čehoviča darbibu Vacijas Federativaja Republika, tłum. V. Silina, Liesma, Riga 1974; wydanie w języku rosyjskim: Kapitan Čehovič zadanie vypolnil! Očerki i reportaži o rabote pol'skogo razvedčika Andžeâ Čehoviča v FRG, tłum. P. Kostikov i K. Kirillov, Voennoe izd. Ministerstva oborony SSSR 1972; wydanie w języku słowackim: Kapitán Czechowicz splnil úlohu. Z rozhovorov s redaktormi tlače, rozhlasu a televízie, tłum. Samuel Dúbrava, Pravda, Bratislava 1971; wydanie w języku ukraińskim: Kapitan Čehovič vikonav zavadannâ, tłum. Garìl Èremìjovič Burgans'kij, I. A. Pot'omkin, Vidavn. Političnoï Literaturi Ukraïni, Kijów 1973);
• Siedem trudnych lat (Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973; wydanie drugie: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1974; wydanie w języku bułgarskim: Sedem trudni godini, tłum. Angelina Dičeva-Gergova, Voennoe izdatelstvo [Biblioteka Nevidimiât Front], Sofia 1977; wydanie w języku czeskim: Sedm těžkých let, tłum. Alena Nehodová, przedmowa Vlatislav Kroupa, Naše vojsko, Praha 1976; wydanie w języku łotewskim: Septini grūti gadi, tłum. Vinifreds Kraučis, Avots, Riga 1982; wydanie w języku niemieckim: Sieben schwere Jahre, tłum. Ruprecht Willnow, Militärverlag, Berlin 1976; wydanie w języku rosyjskim: Sem' trudnyh let, tłum. P.K. Kostikov, L.S. Kaganov, K.N. Kirillov-Maskov, Voenizdat, Moskwa 1975);
• Struktura organizacyjna i zasady działania aparatu propagandy RFN (na prawach rękopisu; Akademia Spraw Wewnętrznych - Instytut Kryminalistyki i Kryminologii, Warszawa 1983);
• Straceniec czyli Przypadki urodzonego w niewłaściwym czasie. T. 1 (Wydawnictwo Czechowicz Andrzej, Warszawa 2018, ISBN 978-83-941652-0-8);
• Straceniec czyli Przypadki urodzonego w niewłaściwym czasie. T. 2 (Wydawnictwo Czechowicz Andrzej, Warszawa 2018, ISBN 978-83-941652-1-5);
• Straceniec czyli Przypadki urodzonego w niewłaściwym czasie. T. 3 (e-book; Wydawnictwo Autorskie, Warszawa 2023).

• Jan Nowak, Polska z oddali. Wojna w eterze - wspomnienia. Tom II 1956-1976 (Odnowa, Londyn 1988, ISBN 09037056485, s. 300-306, 342-344; następnie liczne wydania krajowe);
• Kazimierz Zamorski, Pod anteną Radia Wolna Europa (Wydawnictwo Wers, Poznań 1995, ISBN 83-901606-2-5, s. 172-186);
• Paweł Machcewicz, Walka z Radiem Wolna Europa (1950–1975) w: Aparat bezpieczeństwa wobec emigracji politycznej i Polonii (praca zbiorowa pod redakcją Ryszarda Terleckiego, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2005; seria „Monografie”, t. 19, ISBN 83-89078-85-6);
• Paweł Machcewicz, „Monachijska menażeria”. Walka z Radiem Wolna Europa (Instytut Pamięci Narodowej – Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2007; seria: „Monografie”, t. 33, ISBN 978-83-60464-44-1, s. 186–190, 269–278, 292-293);
• Andrzej Krajewski, Szpieg PRL w Radio Wolna Europa ("Newsweek Polska", 21.03.2011);
• Władysław Bułhak, Patryk Pleskot, Szpiedzy PRL-u (Znak Horyzont, Kraków 2014, ISBN 978-83-24030-42-2);
• Lechosław Gawlikowski, Pracownicy Radia Wolna Europa. Biografie zwykłe i niezwykłe (Instytut Studiów Politycznych PAN – Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2015, ISBN 978-83-64091-49-0, s. 14, 15, 36, 460);
• Agnieszka Niemojewska, XX wiek: Szpieg, którego nie było? ("Rzeczpospolita", 10.07.2016);
• Sławomir Koper, Arek Biedrzycki, Polscy szpiedzy (Dom Wydawniczy "Bellona", Warszawa 2018, ISBN 978-83-11150-52-2).

• Andrzej Czechowicz - strona internetowa
• prof. Paweł Machcewicz, Andrzej Czechowicz: "Mata Hari" z MSW; z wypowiedziami pracowników RP RWE: Janusza Marchwińskiego, Macieja Morawskiego i Wiesława Wawrzyniaka; pierwodruk: "Rzeczpospolita - Plus Minus”, 7.01.2006
• Tomasz Awłasewicz, Najgłośniejszy szpieg PRL powraca. Andrzej Czechowicz w WP opowiada o szpiegowaniu Radia Wolna Europa; "Wirtualna Polska", 31.03.2018