Aniela Menkes – Wikipedia, wolna encyklopedia

Aniela Menkes

Kompozycja figuralna, 1935
Data i miejsce urodzenia	19 lutego 1897 Łódź
Data i miejsce śmierci	1941 Lwów
Zawód, zajęcie	malarka
Multimedia w Wikimedia Commons

Aniela Menkes (ur. 19 lutego 1897 w Łodzi, zm. 1941 we Lwowie)^[1] – polska artystka współczesna, malarka, graficzka, podejmowała też projekty dekoracji teatralnych. Związana z przedwojennym, artystycznym środowiskiem łódzkim. Od 1932 r. pozostała w silnym kręgu oddziaływania twórczości i osobowości Władysława Strzemińskiego. Cały niemal dorobek twórczy artystki zaginął w czasach II wojny światowej. Menkes zginęła w 1941 wraz z całą rodziną, rozstrzelana prawdopodobnie w publicznej egzekucji.

Urodziła się w Łodzi, w rodzinie kupieckiej. Ojciec – Dawid^[2] (lub Daniel^[3]) Łęczycki, matka – Eugenia Rozental.

Od 1918 r. studiowała malarstwo w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Stanisława Lentza, Miłosza Kotarbińskiego i Wojciecha Kossaka. Prawdopodobnie w 1921 r. przerwała studia. W tym samym roku wyszła za mąż za Zygmunta Menkesa (1895-1941) – adwokata. Miała z nim dwie córki – bliźniaczki Janinę i Alicję (ur. 5 września 1922). Menkesowie mieszkali w Łodzi przy ul. G. Narutowicza 35^[4].

Od 1932 do 1939 aktywnie uczestniczyła w życiu artystycznego środowiska Łodzi, skupionego wokół nowo powstałego Zrzeszenia Artystów Plastyków (później Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków). Była także członkiem komisji weryfikacyjnej Związku. Brała udział w wystawach Związku organizowanych przez Instytut Propagandy Sztuki w Łodzi, Warszawie, Krakowie i Lwowie. W 1932 na wystawie Związku pokazała 6 prac olejnych – 5 martwych natur i kompozycję Robotnik.

W 1933, jako dojrzała artystka, brała udział w wystawie Grupy Plastyków Nowoczesnych w Łodzi i Warszawie, zorganizowanej przez artystów grupy „a.r.”, w tym Władysława Strzemińskiego. Była to pierwsza na szeroką skalę prezentacja sztuki awangardowej w Polsce. W 1937 podróżowała do Paryża, gdzie brała udział w Wystawie Światowej.

W 1939 dwa obrazy Anieli Menkes prezentowane były na wystawie „Martwa natura w malarstwie polskim” w Warszawie. Mieczysław Wallis określił je jako „coś pośredniego między martwą naturą, a kompozycją”. W tym samym roku, w momencie wybuchu II wojny światowej, artystka wraz z rodziną przedostała się do Lwowa, gdzie w czasach władzy radzieckiej brała udział w życiu artystycznym. Wystawiała głównie grafikę we Lwowie, Kijowie i Moskwie.

Od 1933 Aniela Menkes stała się współzałożycielką i członkiem komitetu redakcyjnego (w latach 1933–1938) pisma „Forma”, organu łódzkiego ZZPAP, prowadzonego do 1936 przez Karola Hillera, następnie Stefana Wegnera. W skład redakcji wchodzili także Władysław Strzemiński, Jerzy Krause i Katarzyna Kobro. Do 1939 roku wydano sześć numerów pisma, a siódmy został tuż przed rozpowszechnieniem skonfiskowany przez gestapo w mieszkaniu Wegnera. Menkes publikowała w „Formie” komentarze do reprodukcji swoich prac (1934 nr 2, 1935 nr 3, 1936 nr 4), a także artykuły: O krytykach (1933 nr 1), Zagadnienia malarstwa w wieku XIX (1936 nr 5) oraz esej El Greco (1938 nr 6). Artystka była współautorką „Formy” do końca jej istnienia.

Aniela Menkes malowała techniką olejną na płótnie martwe natury, portrety, pejzaże, pejzaże przemysłowe (Elektrownia, 1932), sceny figuralne (Robotnik, 1932) i kompozycje abstrakcyjne. Pod wpływem Strzemińskiego i grupy „a.r.” jej malarstwo przeszło ewolucję od koloryzmu poprzez kubizm syntetyczny do kompozycji niemal abstrakcyjnych. Obrazy Anieli Menkes cechowało ujmowanie kompozycji w jednym planie, duży zmysł dekoracyjny i wąska gama barwna, ograniczona do brązów, beżów i szarości. Artystka uprawiała także grafikę (w czasie wojny prawie wyłącznie). Stosowała akwafortę, suchą igłę, litografię i heliografię. Tematyka prac graficznych Menkes nie odbiegała od tematyki podejmowanej w malarstwie (Lunapark, 1933, Stacja elektryczna, 1940, Uliczka we Lwowie, 1940, Elektryczny przystanek, 1940, Dym, 1940).

Menkes wykonywała też projekty scenograficzne. W 1938 zaprojektowała dekoracje do Księcia Niezłomnego Juliusza Słowackiego i Głodu Leonida Andriejewa.

Większość prac Anieli Menkes zaginęła podczas II wojny światowej. Nieliczne dzieła zachowały się do dziś w kolekcjach prywatnych oraz w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi (m.in. Kompozycja, 1933, nr inwentaryzacyjny MS/SN/M/D/99, Martwa natura, 1936, nr inwentaryzacyjny MS/SN/M/986, Martwa natura, 1936, numer inwentaryzacyjny MS/SN/M/985).

• Kempa Andrzej, Szukalak Marek, Żydzi dawnej Łodzi. Słownik Biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych, t. II, Łódź, 2002, s. 76
• Polski Słownik Biograficzny, Janina Ładnowska;
• Słownik artystów (taż);
• Malinowski Jerzy, Malarstwo i rzeźba Żydów polskich w XIX i XX w., Warszawa 2000