French
DeutschArkebuz – Wikipedia, wolna encyklopedia
.jpg)
.jpg)
Arkebuz (także: arkabus, arkabuz, harkabuz, harkebuz) – długa gładkolufowa broń strzelecka wyposażona w zamek kołowy, używana od XVI do XVII wieku[1]. Broń powstała jako lżejsza i poręczniejsza alternatywa dla ciężkich muszkietów. Wyposażano w nie oddziały jazdy (arkebuzerzy)[2]. Początkowo nazwa ta odnosiła się do broni wyposażonej w prostą kolbę przypominającą kolbę kuszy[3].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Arkebuz był bronią gładkolufową rozdzielnego ładowania, wykorzystującą jako ładunek miotający proch czarny[1]. Kaliber lufy wynosił zazwyczaj ok. 10 mm jednak nie było to regułą. W porównaniu z muszkietem był bronią lżejszą i poręczniejszą (nie wymagającą podpierania lufy na forkiecie), jednak cechował się znacznie mniejszą celnością i donośnością. Istotną różnicą było również stosowanie w nich najczęściej nowocześniejszych zamków kołowych w miejsce lontowych (choć zdarzały się również arkebuzy lontowe)[4].
Oprócz wykorzystania jako broń wojskowa, arkebuzy używane były również jako broń myśliwska przez bogatą szlachtę i magnaterię. Wiązało się to z częstym ozdobnym wykańczaniem broni (np. poprzez ornamentowanie), oraz w rzadkich przypadkach montowaniem luf gwintowanych, co znacznie poprawiało osiągi[1][4][5][a].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Arkebuzy wywodzą się bezpośrednio od muszkietów i powstały jako broń przeznaczona początkowo dla oddziałów jazdy (arkebuzerii) gdzie używane były jako bandolety. Z czasem weszły również na wyposażenie oddziałów piechoty (arkebuzerów)[b][3].
Arkebuzy nigdy nie wyparły jednak z uzbrojenia muszkietów, ze względu na gorsze osiągi oraz mankamenty stosowanych w nich zamków kołowych (wysokie koszty produkcji, skomplikowana budowa i obsługa oraz podatność na uszkodzenia)[1][4][6].
Od drugiej połowy XVII w. arkebuzy wraz z muszkietami zaczęły być stopniowo wypierane przez nowocześniejsze karabiny skałkowe, co doprowadziło do zaniku ich stosowania w XVIII w.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W Muzeum Wojska Polskiego znajduje się egzemplarz gwintowanego arkebuza (nr inw. 24221x) datowanego na połowę XVI wieku; kaliber 16 mm, długość 93 cm, masa 3,18 kg[5].
- ↑ W I Rzeczypospolitej pierwsze formacje arkebuzerów pojawiły się za panowania Stefana Batorego i przetrwały do czasów Jana III Sobieskiego[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e arkabuz, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-04-15].
- ↑ Krupa (red.) 2007 ↓, s. 39.
- ↑ a b Kwaśniewicz 1987 ↓, s. 7.
- ↑ a b c Kwaśniewicz 1987 ↓, s. 7-8.
- ↑ a b Zdzisław Żygulski jun.: Stara broń w polskich zbiorach, dz. cyt, s. 199.
- ↑ Historia broni palnej – pierwsze pistolety, globalreplicas.com.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Andrzej Krupa (red.): Encyklopedia wojskowa: dowódcy i ich armie, historia wojen i bitew, technika wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-15175-1.
- Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: Wydawn. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07350-3.
- Zdzisław Żygulski jun.: Stara broń w polskich zbiorach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, ISBN 83-03-00357-7.
- Polskie tradycje wojskowe. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07675-8.