Aspidorynch – Wikipedia, wolna encyklopedia

Aspidorynch
	Aspidorhynchus
	Agassiz, 1833
	; Aspidorhynchus sanzenbacheri
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	ryby kostnoszkieletowe
Gromada	promieniopłetwe
Podgromada	nowopłetwe
Rząd	Aspidorhynchiformes
Rodzina	Aspidorhynchidae
Rodzaj	aspidorynch
Gatunki
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aspidorynch (Aspidorhynchus) – wymarły rodzaj ryb kostnoszkieletowych z grupy Aspidorhynchiformes. Jego nazwa oznacza „opancerzony dziób”.

Budowa i paleobiologia

Aspidorynch był średniej wielkości rybą – dorastał, w zależności od gatunku, do 40–100 cm długości^[1]^[2]. Miał opływowe kształty i długie, ostre rostrum, służące do polowania i być może również do celów obronnych. Wyglądem i proporcjami przypominał żyjące współcześnie niszczuki z rodzaju Lepisosteus i prawdopodobnie również potrafił gwałtownie przyspieszać^[3].

Aspidorynch prawdopodobnie przynajmniej czasami polował przy powierzchni wody. Wskazuje na to fakt, że jeden okaz tej ryby zachował się ze skrzydłem pterozaura Rhamphorhynchus w pysku. Pterozaur prawdopodobnie polował na ryby lecąc tuż nad wodą i został złapany przez aspidoryncha. Przy rozpiętości skrzydeł ok. 2,5 m był jednak zdecydowanie za duży, by Aspidorhynchus mógł go zjeść^[4].

Występowanie

Znany w zapisie kopalnym od schyłku środkowej jury do wczesnej kredy. Jego skamieniałości odnaleziono w formacji Jagua w prowincji Pinar del Río na Kubie^[5], w południowej Anglii, departamencie Ain we Francji, w Solnhofen w Bawarii w Niemczech oraz przypuszczalnie w Australii^[1]^[2] i na Półwyspie Antarktycznym^[6].

Gatunki

Gatunkiem typowym rodzaju jest Aspidorhynchus acutirostris, opisany w 1818 roku przez Henriego de Blainville'a pod nazwą Esox acutirostris. Jest to jedna z pierwszych poznanych ryb kopalnych – okaz tego gatunku został zilustrowany już w 1775 roku. Ze względu na dużą zmienność międzygatunkową był on opisywany również pod nazwami A. longissimus, A. mandibularis, A. ornatissimus i A. speciosus^[1]. We Francji występował on sympatrycznie ze smuklejszym A. sphekodes. Na terenach dzisiejszej Anglii występowały A. crassus, A. euodus i A. fisheri, na Kubie A. arawaki, a w Niemczech A. sanzenbacheri^[1]. A. ornatissimus może jednak być ważnym gatunkiem, a przypuszczalnie kolejne gatunki są jeszcze nieopisane^[2]. Przynależność antarktycznego gatunku A. antarcticus^[6] pozostaje niejasna – może on należeć do rodzaju Aspidorhynchus albo Vinctifer^[2].

Aspidorhynchus acutirostris (Blainville, 1818) (typowy)
Aspidorhynchus antarcticus Richter & Thompson, 1989
Aspidorhynchus arawaki Brito, 1999
Aspidorhynchus crassus Woodward, 1890
Aspidorhynchus euodus Egerton, 1845
Aspidorhynchys fisheri Egerton, 1854
Aspidorhynchus ornatissimus Agassiz, 1834
Aspidorhynchus sanzenbacheri Brito & Ebert, 2009
Aspidorhynchus sphekodes Sauvage, 1893

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Paulo M. Brito, Martin Ebert. A new aspidorhynchid fish (Teleostei: Aspidorhynchiformes) from the Upper Jurassic of Ettling, Solnhofen, Bavaria, Germany. „Comptes Rendus Palevol”. 8 (4), s. 395–402, 2009. DOI: 10.1016/j.crpv.2008.12.003. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Adriana López-Arbarello, Kerstin M. Schröder. The species of Aspidorhynchus Agassiz, 1833 (Neopterygii, Aspidorhynchiformes) from the Jurassic plattenkalks of Southern Germany. „Paläontologische Zeitschrift”. 88 (2), s. 167–185, 2014. DOI: 10.1007/s12542-013-0187-z. (ang.).
↑ Thomas Fletcher, John Altringham, Jeffrey Peakall, Paul Wignall, Robert Dorrell. Hydrodynamics of fossil fishes. „Proceedings of the Royal Society B”. 281 (1788): 20140703, 2014. DOI: 10.1098/rspb.2014.0703. (ang.).
↑ Eberhard Frey, Helmut Tischlinger. The Late Jurassic pterosaur Rhamphorhynchus, a frequent victim of the ganoid fish Aspidorhynchus?. „PLoS ONE”. 7 (3): e31945, 2012. DOI: 10.1371/journal.pone.0031945. (ang.).
↑ Paulo M. Brito: Description of Aspidorhynchus arawaki from the Late Jurassic of Cuba (Actinopterygii: Halecostomi). W: Gloria Arrata, Hans-Peter Schultze (red.): Mesozoic Fishes 2: Systematics and the Fossil Record. Monachium: Verlag Dr. Friedrich Pfeil, 1999, s. 239–248. ISBN 3-931516-48-2. (ang.).
↑ ^a ^b Martha Richter, M.R.A. Thomson. First Aspidorhynchidae (Pisces: Teleostei) from Antarctica. „Antarctic Science”. 1 (1), s. 57–64, 1989. DOI: 10.1017/S0954102089000106. (ang.).

[BritoEbert-1] Paulo M. Brito, Martin Ebert. A new aspidorhynchid fish (Teleostei: Aspidorhynchiformes) from the Upper Jurassic of Ettling, Solnhofen, Bavaria, Germany. „Comptes Rendus Palevol”. 8 (4), s. 395–402, 2009. DOI: 10.1016/j.crpv.2008.12.003. (ang.).

[palz-2] Adriana López-Arbarello, Kerstin M. Schröder. The species of Aspidorhynchus Agassiz, 1833 (Neopterygii, Aspidorhynchiformes) from the Jurassic plattenkalks of Southern Germany. „Paläontologische Zeitschrift”. 88 (2), s. 167–185, 2014. DOI: 10.1007/s12542-013-0187-z. (ang.).

[Fletcher-3] Thomas Fletcher, John Altringham, Jeffrey Peakall, Paul Wignall, Robert Dorrell. Hydrodynamics of fossil fishes. „Proceedings of the Royal Society B”. 281 (1788): 20140703, 2014. DOI: 10.1098/rspb.2014.0703. (ang.).

[plos-4] Eberhard Frey, Helmut Tischlinger. The Late Jurassic pterosaur Rhamphorhynchus, a frequent victim of the ganoid fish Aspidorhynchus?. „PLoS ONE”. 7 (3): e31945, 2012. DOI: 10.1371/journal.pone.0031945. (ang.).

[Brito99-5] Paulo M. Brito: Description of Aspidorhynchus arawaki from the Late Jurassic of Cuba (Actinopterygii: Halecostomi). W: Gloria Arrata, Hans-Peter Schultze (red.): Mesozoic Fishes 2: Systematics and the Fossil Record. Monachium: Verlag Dr. Friedrich Pfeil, 1999, s. 239–248. ISBN 3-931516-48-2. (ang.).

[Antarctic-6] Martha Richter, M.R.A. Thomson. First Aspidorhynchidae (Pisces: Teleostei) from Antarctica. „Antarctic Science”. 1 (1), s. 57–64, 1989. DOI: 10.1017/S0954102089000106. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]