Biały terror w Hiszpanii – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy białego terroru w Hiszpanii. Zobacz też: inne białe terrory.

Biały terror w Hiszpanii – termin odnoszący się do aktów przemocy, gwałtów, morderstw i innych zbrodni popełnionych przez hiszpańskich nacjonalistów w czasie hiszpańskiej wojny domowej i podczas dyktatury Francisco Franco^[1]. Masowe egzekucje rozpoczęły się na początku wojny domowej w lipcu 1936 i były kontynuowane po wojnie do 1945^[2][3].

Liczba ofiar białego terroru jest obecnie przedmiotem debaty. Według różnych szacunków śmierć poniosło od 57 662 do nawet 400 000 ofiar^[4]. Amerykański katolicki autor Warren H. Carroll, poparł hiszpańskiego historyka Ramona Salasa Larrazábala w ocenie liczby ofiar białego terroru na 57 662, przy czym zaznaczył, że 22 641 ludzi zostało skazanych na śmierć po wojnie w uczciwych procesach, dlatego nie powinno uznawać się tego za ofiary, a słusznie skazanych^[5]. Doktor Paweł Skibiński na poniżej 60 tys. Przy czym zaznaczył, że podczas wojny biały terror zabił 30 tys. osób^[6] Inne wyliczenia mówią o 150 000^[7], 200 000^[8] i 400 000 ofiar^[4].

Druga Republika Hiszpańska została utworzona w dniu 14 kwietnia 1931, po abdykacji króla Alfonsa XIII. Rząd, kierowany przez prezydenta Niceto Alcalę-Zamorę, prowadził program daleko idących reform, w tym reformy rolnej, rozdziału kościoła i państwa, wprowadził prawo do rozwodu, prawo wyborcze dla kobiet (listopad 1933), wprowadził autonomię dla Katalonii i Kraju Basków (październik 1936)^[9][10]. Część proponowanych reform była jednak zablokowana przez prawo i odrzucone przez radykałów. Radykalna prawica domagała się zaprzestania reform, anarchiści domagali się jeszcze bardziej radykalnych reform i likwidacji kapitalizmu. Republika była atakowana zarówno z prawej (nieudany zamachu stanu w 1932), jak i lewej strony (rewolucja w Asturii 1934). Republika odniosła także duże straty gospodarcze po Wielkim Kryzysie.

W lutym 1936 Front Ludowy (koalicja lewicy) wygrał wybory parlamentarne. W odpowiedzi na to, w dniu 17 lipca 1936, część armii zbuntowała się przeciwko demokratycznemu rządowi. Wojsko i popierający ją nacjonaliści wspomagani przez III Rzeszę i Włochy, ostatecznie zwyciężyli w 1939. Franco rządził krajem przez następne 36 lat. W tym okresie dochodziło do masowych represji, więźniowie polityczni trafiali do obozów koncentracyjnych^[11], a homoseksualiści do szpitali psychiatrycznych^[12].

Biały terror rozpoczął się w dzień zamachu stanu, 17 lipca 1936. Doszło wówczas do setek morderstw na terenie kontrolowanym przez rebeliantów, złapani republikanie byli zabijani, dochodziło do licznych grabieży. Punktem kulminacyjnym terroru była masakra w Badajoz. Zginęło wówczas od 1 341 do 4 000 cywili i republikańskich żołnierzy. Bombardowaniu uległy hiszpańskie miasta takie jak: Madryt, Malaga, Almería, Lérida, Durango, Granollers, Alcañiz, Walencja, Barcelona. Większość z nich została zbombardowana przez włoski Aviazione Legionaria (liczbę ofiar bombardowań szacuje się na od 5 000 do 10 000 ludzi)^[13]. Bombardowanie baskijskiej Guerniki przeszło do historii jako symbol okrucieństwa wojny^[14].

Głównym celem terroru było przestraszenie ludności cywilnej, która sprzeciwiała się rebelii. Ofiarami czystek dokonywanych na obszarach kontrolowanych przez nacjonalistów była inteligencja, nauczyciele i liderzy związkowi. Do największych doszło w Grenadzie (od 26 lipca 1936 do 1 marca 1939) i w Kordobie, gdzie została wymordowana prawie cała elita niepopierająca frankistów. Z powodu masowego terroru w wielu obszarach kontrolowanych przez nacjonalistów tysiące republikanów opuściło swoje domy i próbowało ukryć się w pobliskich lasach i górach. Wielu z nich dołączyło do antyfaszystowskiej partyzantki. Setki tysięcy innych uciekło do obszarów kontrolowanych przez legalny rząd. W 1938 w Barcelonie było już ponad milion uchodźców^[15]. W przypadku ucieczek, nacjonaliści wykonywali wyrok na krewnych uciekiniera^{[potrzebny przypis]}

Po zajęciu Francji przez nazistowskie Niemcy, Franco zachęcał hitlerowców do wysyłania przebywających tam republikanów do niemieckich obozów koncentracyjnych. 5 000 republikanów zostało wywiezionych do Dachau, inni do Buchenwaldu (w tym pisarz Jorge Semprún), Bergen-Belsen, Sachsenhausen, Auschwitz-Birkenau, Flossenbürga i Mauthausen-Gusen (5 000 z 7 200 hiszpańskich więźniów w Mauthausen zginęło)^[16].

Od czasu wprowadzenia dyktatury, dzieci działaczy republikańskich były masowo odbierane rodzicom, i przekazywane w ręce rodzin prawicowych lub do sierocińców prowadzonych przez kler, gdzie były wychowywane zgodnie z ideologią frankistowską (w propagandzie nazywane jako „edukacja moralna”). Taki los mógł spotkać od 30 do 40 tysięcy dzieci. W 1941 reżim wprowadził dekret, pozwalający wprowadzać do metryk fałszywe dane – odtąd rodziny dokonujące „adopcji” mogły być prawnie uznane za rodziców biologicznych. Początkowo „adopcji” dokonywano głównie na dzieciach strony republikańskiej, wkrótce jednak ofiarami handlu ludźmi stały się przypadkowe rodziny. Proceder trwał nawet po upadku dyktatury Franco. Szacuje się, że w ten sposób porwanych i sprzedanych mogło zostać kilkaset tysięcy dzieci. Rodzice często fałszywie informowani byli o śmierci dziecka, a współczesne ekshumacje dowiodły, że wiele z trumien rzekomo martwego dziecka nie zawiera nawet ciała^[17][18][19]. W handlu oraz porwaniach dzieci działaczy republikańskich uczestniczyły zakonnice, lekarze, księża, położne i urzędnicy^[17].

 Zobacz więcej w artykule Hiszpańska wojna domowa, w sekcji Dane dotyczące ofiar w Hiszpanii w latach 1936-1944.

Kościół katolicki w Hiszpanii współpracował z rebeliantami. Część przedstawicieli kleru katolickiego popierało biały terror, a część, mimo grożących im konsekwencji, potępiła zbrodnie (nacjonaliści zabili co najmniej 16 baskijskich księży)^[20]. Aresztowano i deportowano setki księży, którzy nie poparli nacjonalistów^[21].

Czerwony terror w Hiszpanii

• Beevor, Antony. The Battle for Spain; The Spanish Civil War 1936-1939. Penguin Books. 2006. London. ISBN 0-14-303765-X.
• Casanova, Julian. The Spanish republic and civil war. Cambridge University Press. 2010. New York. ISBN 978-0-521-73780-7.
• Casanova, Julían; Espinosa, Francisco; Mir, Conxita; Moreno Gómez, Francisco. Morir, matar, sobrevivir. La violencia en la dictadura de Franco. Editorial Crítica. Barcelona. 2002. ISBN 84-8432-506-7.
• Espinosa, Francisco. La columna de la muerte. El avance del ejército franquista de Sevilla a Badajoz. Editorial Crítica. Barcelona. 2002. ISBN 84-8432-431-1.
• Espinosa, Francisco. La justicia de Queipo. Editorial Crítica. 2006. Barcelona. ISBN 84-8432-691-8.
• Espinosa, Francisco. Contra el olvido. Historia y memoria de la guerra civil. Editorial Crítica. 2006. Barcelona. ISBN 84-8432-794-9 ISBN 978-84-8432-794-3.
• Fontana, Josep, ed. España bajo el franquismo. Editorial Crítica. 1986. Barcelona. ISBN 84-8432-057-X.
• Gibson, Ian. The Assassination of Federico Garcia Lorca. Penguin Books. London. 1983. ISBN 0-14-006473-7.
• HelenH. Graham HelenH., The Spanish Civil War. A Very Short Introduction., Oxford: Oxford University Press, 2005, ISBN 978-0-19-280377-1, OCLC 57243230 . Brak numerów stron w książce
• Jackson, Gabriel. The Spanish Republic and the Civil War, 1931-1939. Princenton University Press. 1967. Princenton. ISBN 0-691-00757-8.
• Juliá, Santos; Casanova, Julián; Solé I Sabaté, Josep Maria; Villarroya, Joan; and Moreno, Francisco. Víctimas de la guerra civil. Ediciones Temas de Hoy. 1999. Madrid. ISBN 84-7880-983-X.
• FranciscoF. Moreno Gómez FranciscoF., 1936: el genocidio franquista en Córdoba., Barcelona: Editorial Crítica, 2008, ISBN 978-84-7423-686-6, OCLC 431946206 . Brak numerów stron w książce
• Preston, Paul. The Spanish Civil War. Reaction, revolution & revenge. Harper Perennial. 2006. London. ISBN 978-0-00-723207-9 ISBN 0-00-723207-1.
• Preston, Paul. Doves of War. Four women of Spain. Harper Perennial. London. 2002. ISBN 978-0-00-638694-0.
• Richards, Michael. A Time of Silence: Civil War and the Culture of Repression in Franco's Spain, 1936-1945. Cambridge University Press. 1998.
• Sender Barayón, Ramon. A death in Zamora. Calm unity press. 2003. ISBN 1-58898-789-2.
• Serrano, Secundino. Maquis. Historia de una guerrilla antifranquista. Ediciones Temas de hoy. 2001. ISBN 84-8460-370-9.
• Southworth, Herbert R. El mito de la cruzada de Franco. Random House Mondadori. 2008. Barcelona. ISBN 978-84-8346-574-5.
• Thomas, Hugh. The Spanish Civil War. Penguin Books. London. 2001. ISBN 978-0-14-101161-5.