Biedrzeniec – Wikipedia, wolna encyklopedia

Biedrzeniec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	biedrzeniec
	Nazwa systematyczna
	Pimpinella L.; Sp. Pl. 263. 1 maja 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Pimpinella saxifraga L.
Synonimy
	Adarianta Knoche; Afrosison H.Wolff; Albovia Schischk.; Anisometros Hassk.; Anisum Hill; Chesneya Bertol.; Disachoena Zoll. & Moritzi; Gaytania Münter; Gymnosciadium Hochst.; Heterachaena Zoll. & Moritzi; Ledeburia Link; Murrithia Zoll. & Moritzi; Pancicia Vis.; Pimpinele St.-Lag.; Platyrhaphe Miq.; Reutera Boiss.; Tobion Raf.; Tragium Spreng.; Tragolium Raf.; Tragoselinum Mill.;
	Homonimy
	Pimpinella Séguier = Poterium L.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Biedrzeniec (Pimpinella L.) – rodzaj roślin dwuletnich lub bylin z rodziny selerowatych (Apiaceae). Należy tu ok. 150 gatunków^[4]. Zasięg rodzaju obejmuje niemal w całości wszystkie kontynenty Starego Świata: Europę, Afrykę i Azję, a gatunki introdukowane z tego rodzaju występują także na obu kontynentach amerykańskich^[4]. W Europie rośnie 16 gatunków^[5], z czego dwa lub trzy (w zależności od ujęcia systematycznego) rosną jako rodzime w Polsce: biedrzeniec mniejszy P. saxifraga, biedrzeniec czarny P. nigra ≡ P. saxifraga subsp. nigra i biedrzeniec wielki P. major^[6].

Niektóre gatunki z tego rodzaju są uprawiane jako rośliny przyprawowe i ozdobne, przy czym największe znaczenie użytkowe ma uprawiany od czasów starożytnych biedrzeniec anyż Pimpinella anisum. Jego nasiona służyły do aromatyzowania potraw i napojów, w tym alkoholowych, destylowany z nich jest olejek anyżowy wykorzystywany także w medycynie^[5]. Gatunek ten uprawiany jest także w Polsce^[6].

Morfologia

Pokrój: Byliny, rzadko rośliny dwuletnie lub roczne, o łodygach prosto wzniesionych, rozgałęziających się. Korzeń palowy lub wiązkowy^[7].
Liście: Odziomkowe ogonkowe, z szeroką pochwą liściową, pojedynczo, podwójnie lub potrójnie trójdzielne albo jednokrotnie do czterokrotnie pierzaste, rzadziej pojedyncze. Liście łodygowe odmienne^[7], zwykle pierzasto podzielone^[8].
Kwiaty: Zebrane w baldachy złożone, często liczne, szczytowe i boczne. Pokrywy i pokrywki obecne lub ich brak, jeśli są to zwykle równowąskie^[7] i nieliczne^[8]. Poszczególne baldaszki zawierają kilka lub wiele kwiatów^[7]. Kwiaty są obupłciowe, czasem część jest tylko męska^[8]. Kielich z drobnymi, lancetowatymi ząbkami lub niewidoczne^[7]. Płatki korony białe, rzadziej czerwonawe, nagie lub owłosione od spodu^[7], zwykle wycięte na szczycie^[8]. Miodnik stożkowaty lub poduszkowaty^[8]. Szyjki słupka krótkie lub długie, rozpostarte lub odgięte^[7].
Owoce: Rozłupnia rozpadająca się na dwie okrągławo jajowate, bocznie spłaszczone rozłupki^[8], nagie lub owłosione^[7], z 5 żebrami^[8]^[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Pimpinelleae, podrodziny Apioideae, rodziny selerowatych Apiaceae^[9].

Wykaz gatunków^[4]

Pimpinella acronemastrum Farille & Lachard
Pimpinella acuminata (Edgew.) C.B.Clarke
Pimpinella acutidentata C.Norman
Pimpinella adiyamanensis Yıld. & Kılıç
Pimpinella adscendens Dalzell
Pimpinella affinis Ledeb.
Pimpinella ahmarensis Dawit
Pimpinella alismatifolia C.C.Towns.
Pimpinella anagodendron Bolle
Pimpinella anisactis Rech.f.
Pimpinella anisetum Boiss. & Balansa
Pimpinella anisoides V.Brig.
Pimpinella anisum L. – biedrzeniec anyż
Pimpinella aromatica M.Bieb.
Pimpinella atropurpurea C.Y.Wu ex R.H.Shan & F.T.Pu
Pimpinella aurea DC.
Pimpinella barbata (DC.) Boiss.
Pimpinella battandieri Chabert
Pimpinella bialata H.Wolff
Pimpinella bisinuata H.Wolff
Pimpinella bobrovii (Woronow ex Schischk.) M.Hiroe
Pimpinella brachyclada Rech.f. & Riedl
Pimpinella bracteata Haines
Pimpinella buchananii H.Wolff
Pimpinella caffra (Eckl. & Zeyh.) D.Dietr.
Pimpinella camptotricha Penz.
Pimpinella candolleana Wight & Arn.
Pimpinella cappadocica Boiss. & Balansa
Pimpinella caudata (Franch.) H.Wolff
Pimpinella chungdienensis C.Y.Wu
Pimpinella cnidioides H.Pearson ex H.Wolff
Pimpinella coriacea (Franch.) H.Boissieu
Pimpinella corymbosa Boiss.
Pimpinella cretica Poir.
Pimpinella cumbrae Link
Pimpinella cypria Boiss.
Pimpinella dendroselinum Webb
Pimpinella deverroides (Boiss.) Boiss.
Pimpinella diversifolia DC.
Pimpinella ebracteata Baker
Pimpinella enguezekensis Yıldırım, Akalın & Yeşil
Pimpinella eriocarpa Banks & Sol.
Pimpinella erythraeae Armari
Pimpinella etbaica Schweinf.
Pimpinella fargesii H.Boissieu
Pimpinella favifolia C.Norman
Pimpinella filiformis H.Wolff
Pimpinella filipedicellata S.L.Liou
Pimpinella flabellifolia (Boiss.) Benth. & Hook.f. ex Drude
Pimpinella flaccida C.B.Clarke
Pimpinella gilanica Mozaff.
Pimpinella grisea H.Wolff
Pimpinella hadacii Engstrand
Pimpinella hastata C.B.Clarke
Pimpinella helosciadoidea H.Boissieu
Pimpinella henryi Diels
Pimpinella heyneana (DC.) Benth. & Hook.f.
Pimpinella heywoodii Dawit
Pimpinella hirtella (Hochst.) A.Rich.
Pimpinella homblei C.Norman
Pimpinella huillensis Welw. ex Engl.
Pimpinella ibradiensis Çinbilgel, Eren, H.Duman & Gökceoğlu
Pimpinella × intermedia Figert
Pimpinella inundata (Farille & S.B.Malla) P.K.Mukh. & Constance
Pimpinella isaurica V.A.Matthews
Pimpinella javana DC.
Pimpinella junionae Ceballos & Ortuño
Pimpinella kaessneri (H.Wolff) Cannon
Pimpinella kawalekhensis Farille & Lachard
Pimpinella keniensis C.Norman
Pimpinella khayyamii Mozaff.
Pimpinella khorasanica Engstrand
Pimpinella kingdon-wardii H.Wolff
Pimpinella koelzii M.Hiroe
Pimpinella kotschyana Boiss.
Pimpinella kurdica Rech.f. & Riedl
Pimpinella kyimbilaensis H.Wolff
Pimpinella ledermannii H.Wolff
Pimpinella leschenaultii DC.
Pimpinella liiana M.Hiroe
Pimpinella limprichtii H.Wolff
Pimpinella lindblomii H.Wolff
Pimpinella lineariloba Cannon
Pimpinella lutea Desf.
Pimpinella major (L.) Huds. – biedrzeniec wielki
Pimpinella menachensis Schweinf. ex H.Wolff
Pimpinella mulanjensis C.C.Towns.
Pimpinella nana Pimenov
Pimpinella neglecta C.Norman
Pimpinella nephrophylla Rech.f. & Riedl
Pimpinella nervosa C.B.Clarke
Pimpinella niitakayamensis Hayata
Pimpinella nudicaulis Trautv.
Pimpinella nyingchiensis Z.H.Pan & K.Yao
Pimpinella oliverioides Boiss. & Hausskn.
Pimpinella olivieri Boiss.
Pimpinella oreophila Hook.f.
Pimpinella paludosa C.C.Towns.
Pimpinella parishiana Kurz
Pimpinella pastinacifolia (Boiss.) H.Wolff
Pimpinella paucidentata V.A.Matthews
Pimpinella peregrina L. – biedrzeniec obcy^[10]
Pimpinella peucedanifolia Fisch. ex Ledeb.
Pimpinella physotrichioides C.Norman
Pimpinella pimpinelloides (Hochst.) H.Wolff
Pimpinella pretenderis Orph. ex Halácsy
Pimpinella procumbens (Boiss.) Pau
Pimpinella propinqua H.Wolff
Pimpinella pruatjan Molk.
Pimpinella puberula (DC.) Boiss.
Pimpinella purpurea (Franch.) H.Boissieu
Pimpinella renifolia H.Wolff
Pimpinella rhodantha Boiss.
Pimpinella rhomboidea Diels
Pimpinella richardsiae C.C.Towns.
Pimpinella rigidistyla C.C.Towns.
Pimpinella rigidiuscula C.C.Towns.
Pimpinella rigidula (Boiss. & Orph.) H.Wolff
Pimpinella robynsii C.Norman
Pimpinella rollae Billore & Hemadri
Pimpinella rubescens (Franch.) H.Wolff ex Hand.-Mazz.
Pimpinella saxifraga L. – biedrzeniec mniejszy
Pimpinella schimperi Dawit
Pimpinella schweinfurthii Asch.
Pimpinella serbica (Vis.) Benth. & Hook.f. ex Drude
Pimpinella sikkimensis C.B.Clarke
Pimpinella silvatica Hand.-Mazz.
Pimpinella silvicola Hemp
Pimpinella sintenisii H.Wolff
Pimpinella smithii H.Wolff
Pimpinella squamosa Karjagin
Pimpinella stracheyi C.B.Clarke
Pimpinella × subnigra Tzvelev
Pimpinella tagawae M.Hiroe
Pimpinella tenuicaulis Baker
Pimpinella thellungiana H.Wolff
Pimpinella tibetanica H.Wolff
Pimpinella tirupatiensis N.P.Balakr. & Subr.
Pimpinella tomentosa Dalzell ex C.B.Clarke
Pimpinella tongloensis P.K.Mukh.
Pimpinella tragioides (Boiss.) Benth. & Hook.f. ex Drude
Pimpinella tragium Vill.
Pimpinella tripartita Kalen.
Pimpinella triternata Diels
Pimpinella tunceliana Yıld.
Pimpinella turcomanica Schischk.
Pimpinella urbaniana Fedde ex H.Wolff
Pimpinella urceolata Watt ex Banerji
Pimpinella valleculosa K.T.Fu
Pimpinella villosa Schousb.
Pimpinella wallichiana (Miq.) Gandhi
Pimpinella wallichii C.B.Clarke
Pimpinella woodii C.C.Towns.
Pimpinella xizangensis R.H.Shan & F.T.Pu
Pimpinella yunnanensis (Franch.) H.Wolff
Pimpinella zagrosica Boiss. & Hausskn.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
↑ ^a ^b ^c ^d Pimpinella L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-24].
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 718, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 133, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Pu Fa-ting, Mark F. Watson: Pimpinella Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-24].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 65.
↑ Genus Pimpinella L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-24].
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].

[powo-4] Pimpinella L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-24].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 718, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 133, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[china-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Pu Fa-ting, Mark F. Watson: Pimpinella Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-24].

[flora-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 65.

[grin-9] Genus Pimpinella L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-24].

[slownik-10] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]