Bielski Syjon – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bielski Syjon (niem. Bielitzer Zion) – obszar w Bielsku-Białej położony na pograniczu historycznego Dolnego i Górnego Przedmieścia, w którym skoncentrowane są liczne obiekty związane ze społecznością ewangelicką miasta. Centralny punkt stanowi plac Marcina Lutra.

Początki dzielnicy związane są z wydaniem przez cesarza Józefa II w dniu 13 października 1781 patentu tolerancyjnego, na mocy którego m.in. przyznano luteranom swobodę praktykowania religii i umożliwiono budowę świątyń w miejscach, gdzie mieszkało co najmniej sto rodzin takiego wyznania. Już w styczniu 1782 utworzona została gmina ewangelicka w Bielsku obejmująca miasto oraz kilkanaście okolicznych wsi. Powstała przez wydzielenie z parafii cieszyńskiej skupionej wokół istniejącego od 1709 kościoła łaski. Według spisu członków z 1791 liczyła 1454 rodziny (6195 osób), z tego 820 rodzin (3110 osób) w samym Bielsku wraz z przedmieściami oraz 634 rodziny (3085 osób) na wsiach. Ewangelicy stanowili wówczas około połowę mieszkańców rzeczonego obszaru^[1].

19 marca 1782 odbyło się pierwsze nabożeństwo, podczas którego superintendent morawsko-śląsko-galicyjski Jan Traugott Bartelmus użył określenia „bielski Syjon”, które na stałe przylgnęło potem jako określenie części miasta położonej dokładnie na pograniczu Dolnego i Górnego Przedmieścia, w której skupiły się budynki związane z działalnością gminy. Jako pierwszy powstał w latach 1782–1783 budynek szkoły. W 1787 przystąpiono do budowy murowanego kościoła, który po ukończeniu trzy lata później zastąpił prowizoryczną drewnianą konstrukcję. W latach 1792–1794 powstał drugi budynek szkolny, tzw. nowa szkoła. Budynki te zostały zniszczone w wielkim pożarze miasta w 1808, ale wkrótce odbudowane. W 1833 w obrębie Bielskiego Syjonu wyznaczono teren pod cmentarz ewangelicki, co zakończyło dwuwyznaniowe użytkowanie nekropolii przy kościele św. Trójcy. Służył do czasu powstania nowego cmentarza w 1911^[2].

Dalsza rozbudowa Bielskiego Syjonu nastąpiła w drugiej połowie XIX wieku. Po tym, jak w 1849 jeszcze bardziej poszerzono prawa ewangelików i zezwolono im na wznoszenie świątyń bez żadnych ograniczeń (wcześniej nie mogły swoją formą przypominać katolickich), dobudowano do kościoła neogotycką wieżę od strony zachodniej. Kolejne duża przebudowy świątyni, również w duchu neogotyckim, miały miejsce w 1881 (autorem projektu był w tym przypadku sławny wiedeński architekt Heinrich von Ferstel) oraz w latach 1895–1896 dodatkowo podwyższono wieżę. Kompleks szkolny został uzupełniony w latach 1863–1866 o gmach Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego, które – otwarte w grudniu 1867 – było pierwszą i przez kilkanaście lat jedyną tego typu placówką w państwie austriackim, a w 1870 o Alumneum (internat dla studentów seminarium). W 1888 otwarto Dom Kandydatów dla absolwentów teologii ewangelickiej odbywających staże w Bielsku (działał do 1923). W 1897 oddano z kolei do użytku budynek żeńskiej szkoły ludowej i średniej (w 1906 nadbudowany i mieszczący odtąd również żeńskie seminarium nauczycielskie). Następnie w 1905 powstał dom diakonis, a w 1907 sierociniec, w którym pełniły one posługę^[3][4].

8 września 1900 uroczyście odsłonięto na Bielskim Syjonie pomnik Marcina Lutra autorstwa Franza Vogla. Był to jeden z dwóch pomników reformatora w całej monarchii austro-węgierskiej (obok czeskiego miasta Aš), a po włączeniu Bielska w skład państwa polskiego po I wojnie światowej stał się i pozostaje jedynym w Polsce^[5]. Drugim monumentem, jaki pojawił się w tej przestrzeni, był Pomnik Wdzięczności i Miłości – fragment grobowca pastora Georga Nowaka z 1818 przeniesiony na plac koło kościoła w 1916^[6]. W 1934 z inicjatywy Richarda Ernsta Wagnera ustawiono między kościołem a budynkami szkolnymi tzw. Studnię Pastorów – pomnik upamiętniający początkowo Theodora Haasego, a następnie uzupełniony o napisy przypominające innych zasłużonych pastorów bielskich – Jerzego Trzanowskiego, Lukasa Wenceliusa, Johanna Georga Schmitza i Karla Samuela Schneidera^[7].

Najbardziej wyrazistą zmianą urbanistyczną w drugiej połowie XX wieku była rozbiórka w 1987 tzw. starej szkoły, której historia sięgała samych początków Bielskiego Syjonu. W jej miejscu wzniesiono postmodernistyczny budynek, w którym od 1992 mieści się Wydawnictwo Augustana^[8]. Pod tym samym adresem (plac Lutra 3) znajduje się siedziba diecezji cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP^[9]. W 1999 pomiędzy dawnym alumneum a cmentarzem zbudowano nowy obiekt na potrzeby założonej dwa lata wcześniej Wyższej Szkoły Administracji, którą prowadzi związane ze społecznością ewangelicką Towarzystwo Szkolne im. Mikołaja Reja^[10][11]. Towarzystwo to jest również organem prowadzącym inne placówki edukacyjne rozmieszczone w gmachach szkolnych w obrębie dzielnicy – Szkołę Podstawową nr 2 oraz Liceum Ogólnokształcące^[12]. Gmach dawnego seminarium ewangelickiego jest wykorzystywany od 2017 wspólnie przez szkołę podstawową oraz jako główna siedziba Wyższej Szkoły Administracji^[13][14]. Tzw. nowa szkoła to plebania (pastorówka) parafii ewangelickiej Bielsko (jednej z trzech w mieście – obok Białej i Starego Bielska), gdzie mieści się również bielski oddział Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego^[15]. Dawny sierociniec służy współcześnie jako Ewangelicki Dom Opieki „Soar”^[16], niezwiązany z parafią jest już jedynie niegdysiejszy dom diakonis zaadaptowany na siedzibę Prokuratury Rejonowej Bielsko-Biała Północ.

• Kościół Zbawiciela (1787–1790, przebudowywany 1849–1852, 1881, 1895–1896)
• Pomnik Marcina Lutra (1900)
• Stary Cmentarz Ewangelicki (funkcjonował w latach 1833–1911)
• Studnia Pastorów – pomnik z 1934 upamiętniający zasłużonych pastorów bielskich: Jerzego Trzanowskiego, Lukasa Wenceliusa, Johanna Georga Schmitza, Karla Samuela Schneidera i Theodora Haasego
• Pomnik Wdzięczności i Miłości – fragment grobowca pastora Georga Nowaka z 1818 przeniesiony na plac koło kościoła w 1916
• Pastorówka – dawna „nowa szkoła” (1792–1794), plebania parafii ewangelickiej Bielsko [plac Lutra 12]
• Dawne Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie (1863–1866, proj. Emanuel Rost sen.), obecnie siedziba główna Wyższej Szkoły Administracji, część pomieszczeń zajmuje również Szkoła Podstawowa nr 2 [plac Lutra 9]
• Alumneum (1870), dawny internat dla studentów seminarium nauczycielskiego, obecnie Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Szkolnego im. Mikołaja Reja [Frycza-Modrzewskiego 12]
• Dawna żeńska szkoła ludowa i średnia (1897, proj. Moritz Thien; rozbudowa 1906), obecnie Szkoła Podstawowa nr 2 [plac Lutra 7]
• Dawny dom diakonis (1904–1905), obecnie Prokuratura Rejonowa Bielsko-Biała Północ [Listopadowa 31]
• Ewangelicki Dom Opieki „Soar” (1906–1907), dawny sierociniec [Frycza-Modrzewskiego 25]
• Budynek przy placu Lutra 3 (1987–1992), siedziba Wydawnictwa Augustana i zarządu diecezji cieszyńskiej
• Nowy budynek Wyższej Szkoły Administracji (1999) [Frycza-Modrzewskiego 12a]

• 
  Kościół Zbawiciela
• 
  Pomnik Marcina Lutra
• 
  Stary Cmentarz Ewangelicki
• 
  Studnia Pastorów
• 
  Pastorówka
• 
  Dawne seminarium nauczycielskie – Wyższa Szkoła Administracji
• 
  Alumneum – liceum Towarzystwa Szkolnego
• 
  Dawna szkoła żeńska – Szkoła Podstawowa nr 2
• 
  Budynek przy placu Lutra 3 – Augustana
• 
  Wyższa Szkoła Administracji – nowy budynek

Zobacz multimedia związane z tematem: Bielski Syjon

• Protestantyzm na Śląsku Cieszyńskim

Bielsko-Biała. Monografia miasta: Tom III – Bielsko od wojen śląskich do zakończenia I wojny światowej (1740–1918). Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej, 2010. ISBN 978-83-60136-41-6.