French
DeutschBomarea – Wikipedia, wolna encyklopedia
 Bomarea multiflora | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | Bomarea | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Bomarea Mirb. Hist. Nat. Pl. 9: 71 (1804) | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Bomarea ovata (Cav.) Mirb[3]. | |||
| Synonimy | |||
| |||
Bomarea Mirb. – rodzaj wieloletnich, pnących, ziemnopączkowych roślin zielnych z rodziny krasnolicowatych, obejmujący 122 gatunki występujące w tropikalnej i subtropikalnej Ameryce, od Meksyku i Karaibów do Argentyny, Chile i Paragwaju[4]. Wiele gatunków jest endemitami. Rośliny te, z uwagi na dekoracyjne kwiatostany, znajdują zastosowanie jako rośliny ozdobne. Bogate w skrobię bulwy niektórych gatunków są jadalne.
Nazwa rodzaju została nadana na cześć Jacques'a Valmont de Bomare'a, francuskiego przyrodnika żyjącego w latach 1731 – 1807[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny zielne[6].
- Łodyga
- Pędem podziemnym jest sękate lub wydłużone[6], sympodialnie rozgałęzione[7] kłącze. Rośliny tworzą również na końcach korzeni żółtawe, jajowate bulwy pędowe. Pędy naziemne wzniesione, wijące się lub płożące, ulistnione[6].
- Liście
- Ulistnienie skrętoległe. Liście, całobrzegie, równowąskie do szeroko jajowatych. Blaszki liściowe skręcone wzdłuż o 180° (z wyjątkiem roślin zaliczonych do podrodzaju Wichurea)[6].
- Kwiaty
- Kwiaty obupłciowe, promieniste, nadzalążniowe, sześciopręcikowe, przeważnie zebrane w luźne lub gęste, zwisłe baldachy (niekiedy złożone), rzadko pojedyncze. Podsadki, zebrane u nasady kwiatostanu w pseudookółek, oraz przysadki są liściowe lub zredukowane. Okwiat sześciolistkowy, koronopodobny, lejkowaty, biały, żółty, pomarańczowy, czerwony, różowy, purpurowy lub zielonkawy. Listki okwiatu wolne, położone w dwóch okółkach. Listki zewnętrznego okółka jednolicie wybarwione, rzadko wzorzyste, niekiedy krótsze od listków wewnętrznego okółka, które są zwykle różnokolorowe, rzadziej jednolite, zazwyczaj wzorzyste. Pręciki wolne. Główki pręcików strzałkowate, dwupylnikowe, otwierające się przez podłużne szczeliny. Nitki pręcików nitkowate, proste. Zalążnia muszelkowata, trójkomorowa. Łożyska osiowe. Szyjka słupka nitkowata, trójkątna u nasady, wierzchołkowo rozwidlona na trzy końcówki. Zalążki położone w dwóch rzędach, anatropowe[6].
- Owoce
- Bądź zbliżone do jagód, bądź skórzaste lub mięsiste torebki. Nasiona z mięsistą, czerwoną łupiną (sarkotestą), rzadziej suche[6].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Rozwój
- Byliny, geofity ryzomowe[4]. Zimą pędy naziemne wielu gatunków tych roślin obumierają i rośliny przechodzą spoczynek w postaci kłącza[8]. Rośliny te są zapylane przez kolibry z rodzaju Coeligena, na przykład elfika brązowego, elfika różowobrzuchego i elfika złotobrzuchego[9]. Obecność czerwonej sarkotesty i nie wyrzucanie nasion przez otwierające się torebki świadczy o ich rozprzestrzenianiu przez ptaki[6].
- Siedlisko
- Rośliny zaliczane do podrodzaju Baccata zasiedlają obszary nizinne, te zaliczane do podrodzaju Bomarea zasiedlają głównie brzegi lasów mglistych, a zaliczane do podrodzaju Wichuraea rosną przeważnie na terenach otwartych, puna i jalca. Przedstawiciele podrodzaju Sphaerine zasiedlają paramo i podszyt lasów mglistych[10].
- Cechy fitochemiczne
- W roślinach obecny jest kwas chelidonowy i glikozydy flawonowe (same flawony są nieobecne). W kwiatach tych roślin obecny jest związek chemiczny o właściwościach hemolitycznych, przypominający saponiny sterydowe[6].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 18[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
- Rodzaj zaliczany jest do plemienia Alstroemerieae w rodzinie krasnolicowatych (Alstroemeriaceae), należącej do rzędu liliowców (Liliales) zaliczanych do jednoliściennych (monocots)[2].
- Pozycja rodzaju w innych systemach
- W systemie Takhtajana z 1997 i 2008 roku rodzaj zaliczony został do rodziny krasnolicowatych, wyróżnionej w rzędzie Alstroemeriales[11][12]. W systemie Cronquista rodzaj, jak i cała rodzina krasnolicowatych, włączony został do rodziny liliowatych (Liliaceae)[13].
- Podział rodzaju według Hofreiter i Tillich (2002)[10]
Rodzaj został podzielony na 4 podrodzaje:
- Baccata (3 gatunki),
- Bomarea (ok. 70 gatunków),
- Sphaerine (12 gatunków),
- Wichuraea (18 gatunków).
Pozostałe gatunki, nie zaklasyfikowane do wyżej wymienionych podrodzajów, zgrupowane zostały w nieformalne grupy, takie jak Edulis czy Multiflora.
- Gatunki[4]
Zagrożenie i ochrona
[edytuj | edytuj kod]15 gatunków Bomarea, endemicznych dla Ekwadoru, ujętych zostało w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN w wersji 2010.4., z czego 12 jako zagrożone wyginięciem, w tym:
- 5 gatunków ze statusem CR (krytycznie zagrożone):
- Bomarea angustifolia
- Bomarea goniocaulon
- Bomarea graminifolia
- Bomarea hartwegii
- Bomarea longipes
- 3 gatunki ze statusem EN (zagrożone):
- Bomarea ceratophora
- Bomarea chimborazensis
- Bomarea uncifolia
- 4 gatunki ze statusem VU (narażone):
- Bomarea elegans
- Bomarea gracilis
- Bomarea lanata
- Bomarea lutea
Głównym zagrożeniem dla tych roślin jest niszczenie i fragmentacja siedlisk związane z wypasem bydła, nieskoordynowaną kolonizacją, przekształcaniem terenów na łąki i plantacje eukaliptusa, wylesianiem i podpaleniami, a także wypieranie przez gatunki inwazyjne[14].
22 gatunki zaliczane do tego rodzaju ujęte są w Czerwonej Księdze Roślin Endemicznych Peru, w tym 3 ze statusem CR (krytycznie zagrożone): Bomarea angustissima, Bomarea campylophylla i Bomarea latifolia. 4 gatunki endemiczne dla Chile uznane zostały za zagrożone wyginięciem według Enciclopedia de la Flora Chilena, wszystkie ze statusem EN (zagrożone). 3 gatunki endemiczne dla Kolumbii uwzględnione zostały w Czerwonej Liście Roślin Kwiatowych Kolumbii, w tym jeden ze statusem VU (narażony)[15].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Rośliny spożywcze
- Bulwy korzeniowe gatunków Bomarea acutifolia, Bomarea salsilla i Bomarea edulis są jadalne, po ugotowaniu. Są lekkim i delikatnym pożywieniem, bogatym w skrobię. Purée z ugotowanych bulw uważane jest za zdrowe i bardzo przyjemne w smaku[16][17][18].
- Rośliny ozdobne
- Rośliny z rodzaju Bomarea (np. Bomarea caldasii, Bomarea edulis) są uprawiane z uwagi na dekoracyjne kwiatostany jako ozdobne pnącza ogrodowe. Rośliny te potrzebują silnego podparcia. Wymagają gleby przepuszczalnej i słonecznego stanowiska. W okresie wzrostu należy je obficie podlewać. Bomarea nie są roślinami mrozoodpornymi (strefy mrozoodporności powyżej 8). W Polsce wymagają zimowania w pomieszczeniach. Rozmnaża się je z nasion lub przez podział kłącza[8].
- Rośliny lecznicze
- Rdzenna ludność Chile podawała napar z Bomarea salsilla jako środek napotny w chorobach skóry[19].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
- ↑ Tropicos. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-04-10]. (ang.).
- ↑ a b c d Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-04-10]. (ang.).
- ↑ D. Gledhill: The names of plants. Cambridge, New York: Cambridge University Press, 2008, s. 74. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i E. Bayer: Alstroemeriaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 79-82. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
- ↑ Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza, 1998, s. 384. ISBN 83-7079-779-2. (pol.).
- ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 147, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Steven L. Hilty, Rodolphe Meyer de Schauensee: Birds of Venezuela. Princeton: Princeton University Press, 2003, s. 425-426. ISBN 978-0-691-09250-8.
- ↑ a b Anton Hofreiter i Eric F. Rodríguez. Distribution and phenology of Bomarea (Alstroemeriaceae) in the relict forests of northwestern Peru. „Rev. peru. biol.”. 12 (2), s. 275 - 282, 2005. (ang.).
- ↑ The Taxonomicon. [dostęp 2011-04-10]. (ang.).
- ↑ Armen Leonovich Takhtadzhi͡an: Flowering plants. [New York]: Springer, 2009, s. 641. ISBN 978-1-4020-9608-2. (ang.).
- ↑ Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1208. ISBN 0-231-03880-1.
- ↑ IUCN: IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.4.. 2010. [dostęp 2011-04-11]. (ang.).
- ↑ National Red Lists. [dostęp 2011-04-11]. (ang.).
- ↑ Plants For A Future: Bomarea acutifolia. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
- ↑ Plants For A Future: Bomarea edulis. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
- ↑ Plants For A Future: Bomarea salsilla. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).
- ↑ Robley Dunglison: Medical Lexicon. Blanchard, 1839, s. 82. (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne (takson):