Bractwo (cerkiew) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kompleks jednego z bractw w Kijowie

Bractwo (Bractwo cerkiewne) – narodowo-religijna prawosławna organizacja społeczna ruskich mieszczan w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim, a od 1569 w Rzeczypospolitej w XV–XVIII wieku.

Działalność

[edytuj | edytuj kod]

Bractwa objęty swoją działalnością kwestie wyznaniowe, kulturalno-oświatowe i społeczno-polityczne. Nie były organizacjami masowymi, liczyły maksymalnie kilkudziesięciu członków, lecz skupiały najaktywniejszą część społeczności prawosławnej.

Odgrywały znaczną rolę w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym miast[1]. Zazwyczaj prowadziły szkoły, zwane brackimi i drukarnie.

Bractwa posiadały własne domy, i były zarządzane według specjalnego statutu uchwalonego przez bractwo. Na czele bractwa stał corocznie wybierany starosta, który przy pomocy kluczników zarządzał majątkiem bractwa. Starosta rozstrzygał spory pomiędzy członkami bractwa.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze bractwo cerkiewne w powstało w Wilnie około roku 1450, w oparciu o cech kuśnierzy[2]. Na Rusi Koronnej wiodącą rolę odgrywało bractwo Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny we Lwowie[3].

Bractwa cerkiewne powstawały w wielu miastach, m.in. w Krasnymstawie i Rohatynie (1589), Brześciu, Gródku i Gołogórach (1591), Bielsku i Lublinie (1594), Haliczu (ok.1594), Starej Soli (1600), Mohylewie, Drohobyczu, Samborze, Sanoku, Kamionce Strumiłowej, Zamościu, Kijowie (1615), Łucku (1617). W jednym mieście mogło być więcej niż jedno bractwo - tak było np. we Lwowie i Brześciu[3].

Zasięg geograficzny bractw obejmował wyłącznie obszar Rzeczypospolitej (nie były znane na Rusi Moskiewskiej), zwłaszcza w jej zachodnich diecezjach prawosławnych[3].

Teorie powstania bractw cerkiewnych

[edytuj | edytuj kod]

Wg Stefana Dmitruka hipotezy dotyczący powstania bractw można podzielić na następujące kategorie:

  • teorię miłości chrześcijańskiej (bractwa cerkiewne jako realizacja zasad pierwszych chrześcijan),
  • teorię bratczyn (bractwa wyewoluowały z cechów rzemieślniczych, a te ze słowiańskich rodów),
  • teorię bractw miodowych (biesiady z okazji świąt cerkiewnych sprzyjały powstaniu bractw miodowych, a te pod wpływem cechów, przekształcały się w bractwa cerkiewne),
  • teorie cechów zachodnioeuropejskich (bractwa jako adaptacja zachodnich struktur cechowych),
  • teoria wpływu wspólnot rzymskokatolickich (kopiowanie przez Cerkiew analogicznych struktur w Kościele Katolickim)[4].

Antoni Mironowicz wskazuje na rolę soborowości Cerkwi jako jej zasady ustrojowej, która włączała świeckich w opiekę nad wspólnotą oraz czynników społeczno-politycznych: uprzywilejowania katolików w strukturach cechowych przy rosnącym znaczeniu politycznym mieszczaństwa. Bractwa pozwalały bronić świeckich interesów prawosławnych mieszczan. Kultura renesansowa i reformacja, oraz uświadomienie kulturowe i religijne ludności ruskiej nadały następnie bractwom szczególnego znaczenia politycznego i kulturowego[5].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s. 234 - 239.
  2. Antoni Mironowicz: Bractwa cerkiewne w Rzeczypospolitej. Białystok: Prawosławne Bractwo św.św. Cyryla i Metodego, 2003, s. 14. ISBN 83-902928-1-5. [dostęp 2022-07-24]. (pol.).
  3. a b c Leszek Ćwikła. Bractwo cerkiewna jako forma organizacji ludności prawosławnej na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej w XVI-XVII w.. „Czasy Nowożytne. Periodyk poświęcony dziejom polskim i powszechnym od XV do XX wieku”. 8(9), s. 119-135, 2000. [dostęp 2022-07-24]. (pol.). 
  4. Stefan Dmitriuk. Teorie naukowe dotyczące powstania bractw cerkiewnych na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XV–XVI wieku. „Wschód Europy. Studia humanistyczno-społeczne”. 1(2), s. 45-56, 2015. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. DOI: 10.17951/we.2015.1.2.45. ISSN 2450-4866. [dostęp 2022-07-24]. (pol.). 
  5. Antoni Mironowicz: Bractwa cerkiewne w Rzeczypospolitej. Białystok: Prawosławne Bractwo św.św. Cyryla i Metodego, 2003, s. 14-16. ISBN 83-902928-1-5. [dostęp 2022-07-24]. (pol.).

Bibliografia, literatura

[edytuj | edytuj kod]