Buzdyganek – Wikipedia, wolna encyklopedia

Buzdyganek

Buzdyganek naziemny
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	parolistowce
Rodzina	parolistowate
Rodzaj	buzdyganek
Nazwa systematyczna
Tribulus L. Sp. Pl. 386. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny
T. terrestris Linnaeus[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Buzdyganek (Tribulus L.) – rodzaj rośliny z rodziny parolistowatych. Obejmuje 30 gatunków^[4]. Rośliny te występują naturalnie niemal w całym Starym Świecie oraz w Australii (brak ich w północnej Europie i Azji)^[4]. Najbardziej zróżnicowane gatunkowo są na suchych obszarach w Afryce^[5]. Buzdyganek naziemny T. terrestris został szeroko rozprzestrzeniony poza swym pierwotnym zasięgiem i spotykany jest na obu kontynentach amerykańskich^[4]. We florze Polski rodzaj jest reprezentowany tylko przez ten przejściowo zawlekany gatunek (ma status efemerofita)^[6][7]. Rośliny z tego rodzaju przeprowadzają fotosyntezę C4; rozprzestrzeniają się za pomocą owoców zaopatrzonych w ostre kolce, wbijające się w kończyny zwierząt (i raniące je)^[5].

Naukowa nazwa rodzajowa utworzona została z greckich słów treis oznaczającego „trzy” i bolos – „ostrza, kolce” – w nawiązaniu do kształtu owoców^[8]. Do tego samego nawiązuje także polska nazwa zwyczajowa, oznaczająca podobnie wyglądającą broń – buzdygan.

Znaczenie użytkowe ma buzdyganek naziemny T. terrestris wykorzystywany lokalnie jako roślina lecznicza. Stanowi on surowiec do wyrobu suplementów diety mających zwiększać libido i wytrzymałość fizyczną organizmu^[5].

Pokrój

Głównie rośliny roczne (niektóre potrafią zamknąć cały cykl rozwoju w ciągu 6 tygodni^[5]), rzadziej byliny i półkrzewy, czasem nieco gruboszowate. Mają łodygi rozesłane lub podnoszące się, o długości do 1 m, czasem dłuższe, rozgałęzione, na przekroju okrągłe, ale po wyschnięciu żebrowane, nagie lub owłosione^[8].

Liście

Naprzeciwległe, wsparte trwałymi, szydlastymi lub sierpowatymi przylistkami. W każdej z par jeden z liści jest wyraźnie mniejszy lub całkiem zredukowany. Blaszki liści są parzysto, pierzasto złożone, składają się z 6–20 listków. Listki są jajowate lub eliptyczne, na wierzchołkach zaostrzone lub tępe, w środkowej części liścia najdłuższe, szczytowa para skierowana jest ku wierzchołkowi liścia^[8].

Kwiaty

Wyrastają pojedynczo w kątach liści^[9]. Działek kielicha jest 5, są one zielone, na brzegu obłonione, owłosione i odpadające. Płatków korony jest 5, barwy żółtej, u nasady często ciemniejsze, rzadko białe. Płatki są jajowate, na wierzchołku zaokrąglone lub nieco wycięte, tworzą koronę kształtu półkulistego. Pręcików jest 10. Pięć z nich, wyrastających nadlegle płatków jest dłuższych, a 5 wyrastających nadlegle działek jest krótszych. Nitki pręcików przylegają do nasad płatków, są szydlaste lub nitkowate. Pylniki są strzałkowate lub sercowate. Na dnie kwiatu znajdują się dwa okółki po 5 gruczołów miodnikowych. Zalążnia jest siedząca, pięciokomorowa, pokryta sztywnymi, w górę skierowanymi włoskami. W każdej z komór rozwija się 3–5 zalążków. Szyjka słupka odpada po kwitnieniu, zwieńczona jest szczytowym znamieniem pięciołatkowym lub kulistym, czasem asymetrycznym^[8].

Owoce

Mniej lub bardziej spłaszczone od góry, pięciokanciaste rozłupnie rozpadające się na 5 (lub mniej) kolczastych rozłupek, wewnątrz podzielonych przegrodami na 2–5 jednonasiennych sekcji. Nasiona są białawe, podłużnie jajowate^[8].

Rodzaj z podrodziny Tribuloideae w obrębie rodziny parolistowatych Zygophyllaceae^[10].

Wykaz gatunków^[4]