French
DeutschCENTOS – Wikipedia, wolna encyklopedia
CENTOS[1], właśc. Centralne Towarzystwo Opieki nad Sierotami, także Centrala Związku Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi Opuszczonymi[2] – polsko-żydowskie stowarzyszenie pomocy dzieciom. Założone w 1924 roku, stało się wiodącą organizacją opieki nad dziećmi żydowskimi w II Rzeczypospolitej[2][3]. Instytucja działała w gettach podczas II wojny światowej[4][5].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Organizacja powstała w wyniku integracji setek mniejszych instytucji regionalnych, głównie zajmujących się opieką nad żydowskimi sierotami[6]. Była finansowana przez American Jewish Joint Distribution Committee, a także z grantów polskiego rządu i datków od osób prywatnych[2][7]. Jej pierwszym prezesem był Rafał Szereszowski[8]. CENTOS prowadził sierocińce, w których opiekował się tysiącami sierot, szkoły i hospicja. Nadzorował także placówki medyczne[1]. Wydawał również kilka czasopism o tematyce opieki nad dziećmi w kilku językach, m.in. „Przegląd Społeczny”[2][6][8].
W ramach organizacji działał Dom Sierot Janusza Korczaka i Stefani Wilczyńskiej[2] oraz Zakład Leczniczo-Wychowawczy w Otwocku[9].
Instytucja działała w gettach podczas II wojny światowej[4][5]. Była bardzo aktywna m.in. w getcie warszawskim, a także w innych gettach[2][10]. Poza opieką nad sierotami, kanały kontaktowe CENTOS-u były także używane do przemytu broni i amunicji oraz wymiany informacji między polskim i żydowskim podziemiem[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 857. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ a b c d e f Rafał Żebrowski, CENTOS, [w:] Polski Słownik Judaistyczny [online], jhi.pl [dostęp 2021-09-14].
- ↑ a b Katarzyna Person. 'The children ceased to be children’: Day-Care Centres at Refugee Shelters in the Warsaw Ghetto. „Polin Studies in Polish Jewry”. 30, s. 341–352, 2018-08-03. ISSN 2516-8681. [dostęp 2020-08-21]. (ang.).
- ↑ a b Centos, Związek Stowarzyszeń Opieki nad Żydowskimi Sierotami | Wirtualny Sztetl. sztetl.org.pl. [dostęp 2020-08-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-21)].
- ↑ a b Centos, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-08-21].
- ↑ a b Alan T. Levenson: The Wiley-Blackwell History of Jews and Judaism. John Wiley & Sons, 2012-03-12, s. 357. ISBN 978-1-118-23293-4. [dostęp 2020-08-21]. (ang.).
- ↑ Sean Martin. How to house a child: providing homes for Jewish children in interwar Poland. „East European Jewish Affairs”. 45 (1), s. 26–41, 2015-01-02. DOI: 10.1080/13501674.2015.968825. ISSN 1350-1674. [dostęp 2020-08-21].
- ↑ a b Mirosław Łapot: Z dziejów opieki nad żydowskim dzieckiem sierocym we Lwowie (1772–1939). 2011-01-01. ISBN 978-83-61401-40-7. [dostęp 2020-08-21].
- ↑ Zakład Leczniczo-Wychowawczy prowadzony przez Związek Towarzystw Opieki nad Sierotami Żydowskimi Rzeczypospolitej Polskiej „Centos”. zydziotwoccy-history.pl. [dostęp 2024-09-02].
- ↑ Aleksandra Bańkowska. Jewish social welfare institutions and facilities in the General Government from 1939 to 1944. A preliminary study. „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”. 53 (3), s. 129–167, 2018. ISSN 1230-5057. [dostęp 2020-08-21]. (ang.).