Chanaka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „zawija”. Zobacz też: Az-Zawija.

Chanaka (pers. ‏خانقاه‎, ḵānaqāh^[1], zawija, arab. ‏خانقاه‎ kąt, tur. tekke) – rodzaj klasztoru; budynek lub zespół budynków stanowiących siedzibę zakonu sufickiego.^[2] W skład zespołu wchodziły świątynia (meczet), szkoła (medresa), pomieszczenia dla członków bractwa oraz pielgrzymów; często pojawiało się tam także mauzoleum założyciela szkoły lub innego, wybitnego "świętego męża".^[1]

Słowo chanaka prawdopodobnie pochodzi z języka tureckiego lub perskiego.^[3] W świecie arabskim, zwłaszcza w Afryce Północnej, chanaka jest znane jako zāwiyah(inne języki) (arab. ‏زاوية‎, liczba mnoga zāwiyāt; w transliteracji również jako zawiya, zāwiya lub zaouia).^[4] W byłych regionach Imperium Osmańskiego są one lokalnie określane jako tekke po turecku (od osmańskiego tureckiego تکه, alternatywna forma تكیه tekye), teqeja po albańsku, tekija po bośniacku i ‏تكيّة‎ takiyya po arabsku. W Azji Południowej słowa chanaka i dargah są używane zamiennie w odniesieniu do świątyń sufickich. Uczeni w świecie mameluckim często nie rozróżniali chanaka, ribat, zawiya i madrasa.^[5]

Przed okresem Timuridów chanaki były zwykle projektowane jako duże kompleksy składające się z kilku konstrukcji.^[5] Po XIV wieku częściej projektowano je jako jedną dużą konstrukcję.^[5] Projekt ten zazwyczaj charakteryzuje się jedną dużą salą z celami lub galeriami po obu stronach, umożliwiając większą interakcję osobom pracującym w chanaka.^[6] Zwykle mają kopuły, mozaiki, łuki, kolumny, dziedzińce, portale i minarety.^[7][8] Projekt i uwzględnienie tych aspektów różni się w zależności od regionu i epoki.^[8]

Patronat sufickich chanaka był historycznie ważnym oświadczeniem politycznym i kulturalnym. Patronat nad budynkiem sufickim przez władcę był wyrazem poparcia dla praktyk religijnych sufi i szerzenia islamu.^[4] Ufundowanie budynku sufickiego było postrzegane jako akt pobożności i sposób, w jaki władca mógł sprzymierzyć się z opinią publiczną.^[4]

Chanaka są często kojarzone z dargahami grobowców świętych sufickich lub szejków.^[5] Zazwyczaj posiadają dużą salę, w której praktykujący mogą się modlić i medytować. Obejmują one również zakwaterowanie dla podróżujących sufich i pielgrzymów.^[3]

Oprócz przestrzeni religijnych chanaki posiadały także struktury służące służbom publicznym.^[5] Obejmowało to szpitale, kuchnie, łaźnie i szkoły.^[5] Każdy, kto pracował nad świadczeniem tych usług, otrzymywał wynagrodzenie w ramach wakf.^[5]

Chociaż chanaki są strukturami sufickimi, są bardzo inkluzywne.^[4] Odwiedzający z różnych kultur i religii mogli odwiedzić chankę i otrzymać błogosławieństwo.^[4]

Tradycyjnie życie sufickie w ascezie było postrzegane jako pobożne, ponieważ wierzono, że samotność i samowystarczalność prowadzą do egocentryzmu.^[3] Pokuta i cierpienie miały przybliżyć sufich do zrozumienia boskości.^[3]

Nur ad-Din był pierwszym dużym patronem struktur sufickich. Budował i podarował chanki grupom sufickim pod swoim panowaniem.^[4] W Damaszku chanki znajdowały się zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz murów miejskich.^[4] Za Zangidów chanki znajdowały się bardzo centralnie w Starym Damaszku, w pobliżu meczetu Umajjadów.^[4] Chanki są bardzo często umieszczane w pobliżu medresy poświęconej temu samemu patronowi co chanka.^[4] Głównym celem chanki była edukacja prawnicza.

Większość, w tym chanaka Nur al-Dina, obejmowała hospicja.^[4] Jednakże w budynkach sufickich istniał głęboki związek między edukacją a religią, a pod koniec okresu mameluckiego rozróżnienie między budynkami religijnymi i edukacyjnymi zatarło się.^[9]

Saladyn założył pierwszą chanakę w Kairze w Egipcie w 1173 roku.^[6] To oficjalnie oznaczało jego klęskę nad Fatymidami(inne języki), którzy byli w większości szyitami, i początek okresu sunnizmu Ajjubidów.^[6] W 1325 roku mamelucki sułtan An-Nasir Muhammad przeniósł chanakę na północ od miasta.^[6] Saladyn zmienił Sa'id al-Su'ada, pałac Fatimidów, w suficką khanqah zwaną al-khänqäh al-salähiyya (nie mylić z meczetem Al-Khanqah al-Salahiyya(inne języki) w Jerozolimie).^[10] Ta chanaka zapewniała miejsce pobytu sufim, którzy nie pochodzili z Kairu.^[10] Został on dostarczony przez Saladyna w oparciu o wymianę sufich wspierających dynastię i politykę Ajjubidów.^[10]

Saladyn stworzył także rolę Głównego Sufiego, którego zadaniem było codzienne prowadzenie działalności i mentorowanie sufich, którzy mieszkali i odwiedzali chanakę.^[10] Rywalizacja o tę rolę była duża ze względu na jej duży wpływ.^[10] Naczelny Sufi utrzymywał bliskie stosunki z sułtanem Ajjubidów, uzyskał władzę militarną i wpływy oraz miał zdolność nauczania w okolicznych Madrasach.^[10] Sułtan przekazał dużą władzę sufim w Kairze w ramach ważnego kompromisu w zamian za wsparcie polityczne, które było niezwykle ważne dla umocnienia legitymizacji rządów sułtana.^[10]

Madrasa-e-Firoz Shahi została zbudowana przez sułtana Firuza Szah Tughulaka w pobliżu Hauz-i-Alai(inne języki).^[11] Mówiono, że jego architektura jest tak atrakcyjna dla mieszkańców, że przenieśli się bliżej kompleksu.^[11] Struktura chanaka-madrasa zapewniała możliwości edukacyjne dla pobożnych, a nauczyciele otrzymywali stypendia.^[11] Jego głównym celem było zapewnienie zakwaterowania podróżnym.^[11]

Chanaka Sayeda Ghulama Ali Shaha Mashadiego w Indiach była odwiedzana i otwarta dla pielgrzymów z wielu różnych kultur z całego świata.[5] Khanqah posiadały langarkhany(inne języki), które służyły jako bezpłatne publiczne kuchnie dla biednych, sponsorowanych przez darowizny z ziem Lakhiraj.^[3] Islamskie wartości równości i braterstwa skłoniły chanki do świadczenia usług członkom najniższych kast.^[3] Popularność chanki spadła w Indiach na początku XIV wieku.^[3]