Codex Monacensis – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kodeks Monachijski

Folio 148 verso
Oznaczenie	X
Data powstania	X wiek
Rodzaj	kodeks majuskułowy
Numer	033
Zawartość	Ewangelie
Język	grecki
Rozmiary	37,5 × 25,5 cm
Typ tekstu	tekst bizantyjski 1051, 381/2, 12, 11S
Kategoria	V
Miejsce przechowywania	Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium
Multimedia w Wikimedia Commons

Kodeks Monachijski, łac. Codex Monacensis, oznaczany symbolami X albo 033 (Gregory-Aland); A³ (von Soden) – grecki kodeks uncjalny Nowego Testamentu z tekstem czterech Ewangelii, paleograficznie datowany na X wiek. Brak not marginalnych, znaczne partie rękopisu zostały utracone, obecna kolejność kart odbiega od oryginalnej. Jest cytowany w niektórych krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu.

Kodeks zawiera 160 pergaminowych kart (37,5 na 25,5 cm) z tekstem czterech Ewangelii^[1][2] . Tekst ewangeliczny został opatrzony komentarzem. Komentarz na ogół jest autorstwa Chryzostoma. Najbardziej obszerny komentarz zawierają Ewangelia Mateusza i Jana. Ewangelia Marka nie ma komentarza^[3][4] . Komentarz często przybiera formę pytań i odpowiedzi^[5]. Rękopis nie dotrwał w całości do czasów współczesnych i ma wiele luk^[6].

Kodeks był pisany na grubym pergaminie atramentem koloru czerwonobrunatnego^[5]. Tekst napisany został dwoma kolumnami na stronę, 45 linijek w kolumnie^[1], bardzo elegancką uncjałą. Uncjała jest niewielka, prosta, czasem ściśnięta, stosuje przydechy i akcenty. Komentarz pisany jest minuskułą. Tekstu nie podzielono ani według κεφαλαια (rozdziały), ani według krótkich Sekcji Ammoniusza^[5], brakuje również not liturgicznych na marginesie^[3]. Tischendorf zauważył, że minuskułowy tekst komentarza jest pod względem paleograficznym podobny do oksfordzkiego rękopisu Platona z roku 895 (MS. E. D. Clarke 39)^[5].

Tekst ewangeliczny opatrzony został komentarzem (z wyjątkiem Ewangelii Marka), zapisanym minuskułą. Ewangelie są ułożone według zachodniego porządku (Mateusz, Jan, Łukasz, Marek)^[7][8]. Obecna kolejność kart odbiega od pierwotnej^[3], karty Ewangelii Mateusza znajdują się zarówno na początku, jak i na końcu rękopisu^[4] . Dlatego dawniejsi badacze sądzili (np. Tregelles^[9], Scrivener^[10][11]), że Ewangelie były uporządkowane według następującej kolejności: Jan, Łukasz, Marek, Mateusz. Prawdopodobnie karty zostały przemieszane podczas oprawiania rękopisu^[5]. Po badaniach przeprowadzonych przez Gregory’ego przyjmuje się, że kolejność Ewangelii jest typu zachodniego^[12][8].

Do naszych czasów zachowały się następujące partie tekstu ewangelicznego:

• Ewangelia Mateusza 6,6.10.11; 7,1–9,20; 9,34–11,24; 12,9–16,28; 17,14–18,25; 19,22–21,13; 21,28–22,22; 23,27–24,2; 24,23–35; 25,1–30; 26,69–27,12;
• Ewangelia Jana 1,1–13,5; 13,20–15,25; 16,23–do końca;
• Ewangelia Łukasza 1,1–37; 2,19–3,38; 4,21–10,37; 11,1–18,43; 20,46–do końca;
• Ewangelia Marka 6,46–do końca (przy czym rozdziały 14–16 są nieczytelne)^[13].

Tregelles ocenił niegdyś, że tekst zawiera dużo starożytnych wariantów^[9]. Hermann von Soden był zdania, że tekst ma pochodzenie antiocheńskie i należy do podgrupy komentarzy antiocheńskich. Ten typ tekstu von Soden oznaczał przy pomocy siglum A^[14]. Grecki tekst kodeksu reprezentuje bizantyńską tradycję tekstualną, z niewielką liczbą obcych naleciałości przypominających tekst aleksandryjski^[8].

Kurt Aland dał mu profil tekstualny 118¹, 53^1/2, 6², 14^S, co oznacza że 118 razy wspiera tekst bizantyński przeciwko oryginalnemu, 53 razy zgodny jest z tekstem bizantyńskim i oryginalnym, 6 razy wspiera tekst oryginalny przeciwko bizantyńskiemu, posiada ponadto 14 sobie właściwych wariantów. Aland zaklasyfikował go do Kategorii V^[1]. Oznacza to, że tekst rękopisu zawiera mało starożytnych wariantów.

Według Claremont Profile Method, tj. metody wielokrotnych wariantów, kodeks przekazuje tekst mieszany, pochodzący z różnych tradycji tekstualnych. Metodą tą przebadano tylko dwa rozdziały Ewangelii Łukasza (1 i 10). Rozdział 10. jest fragmentaryczny i wykazuje pewne inklinacje do tekstu aleksandryjskiego. Rozdział 20. nie był badany, ponieważ rękopis ma lukę w tym miejscu^[14]. Profil ten różni się od profilu Alanda, dotyczy jednak niewielkiej próbki tekstu rękopisu. Z drugiej strony profil Alanda opiera się na wybranych miejscach Nowego Testamentu (w ogóle nie dotyczy Ewangelii Jana, gdzie jest dużo niebizantyńskiego elementu)^[a][4] .

Rękopis nie zawiera tekstów Mt 16,2b–3 (znaki czasu) i Pericope adulterae (Jan 7,53–8,11)^[7]. Oba teksty uważane są za nieautentyczne przez krytyków tekstu. Brak Mt 16,2b–3 wspierany jest przez 01, 03, 036, f¹³, 579^[15]. Brakuje wiersza Jan 14,14, w czym jest wspierany przez rękopisy rodziny Lake’a (f¹), minuskuły 565, 1009 i 1365 oraz lekcjonarze 76 i 253^[16].

Warianty tekstowe

Ewangelia Marka 9,49 – πας γαρ πυρι αλισθησεται (każdy bowiem ogniem zostanie osolony) ] πας γαρ πυρι αλι αλισθησεται (każdy bowiem ogniem soli zostanie osolony); wariantu nie potwierdzają inne rękopisy^[17];

Ewangelia Marka 16,14 – εγηγερμενον (powstał) ] εκ νεκρων (z martwych); wariantu nie potwierdzają inne rękopisy^[18];

Ewangelia Łukasza 15,21 – dodana fraza ποιησον με ως ενα των μισθιων σου (uczyń mnie jednym z najemników twoich); wariant jest wspierany przez ${\displaystyle \aleph }$, B (D), 33, 700, 1241^[19];

Ewangelia Jana 12,28 – σου το ονομα (twoje imię) ] σου τον υιον (twego syna); wariant wspierany jest przez L, f¹, f¹³, 33, 579, 1241^[20];

Ewangelia Jana 13,32 – brak frazy ει ο θεος εδοξασθη εν αυτω (jeżeli Bóg został objawiony w nim); wariant wspierany jest przez ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{66}}$, ${\displaystyle \aleph ,}$ B, C, D, L, W, f¹, 1071, 1546^[21].

Griesbach sądził, że rękopis został sporządzony w XI wieku^[22]. Scrivener datował go na koniec IX lub początek X wieku, biorąc jako punkt odniesienia oksfordzki rękopis dzieł Platona z roku 895 napisany w Konstantynopolu (MS. E. D. Clarke 39)^[3][23]. Gregory datował go na wiek X^[5]. Obecnie datowany jest zwykle na wiek X^{[8][24][1][14]} i jest to oficjalna data, jaką podaje INTF^[2] .

Wczesna historia rękopisu jest nieznana, nieznane jest miejsce, w którym powstał^[25] . Wiadomo natomiast, że przez pewien czas przechowywany był w Rzymie, w bibliotece kolegium jezuickiego w Ingolstadt, w Landshut (od 1803)^[26]. W 1827 roku trafił do Monachium, gdzie obecnie przechowywany jest na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana (= 2° Cod. ms. 30)^{[1][2] [25]} .

Ignatius von Weitenauer, niemiecki jezuita z Innsbrucka, odnotował w 1757 roku, że rękopis należał niegdyś do Gerharda Vossa (1577–1649), holenderskiego profesora, który podarował go bibliotece w Ingolstadt^[7]. Na pierwszej karcie widnieją dwie noty związane z osobą Vossa: „Doctori Gerardo Vossio pro publico ecclesiae bono” oraz „Gerardus Vossius ad publicandum patribus soc. Jes. Ger. communica[vit?]”^[12].

Gdy był przechowywany w Ingolstadt, Joseph Dobrovsky przejrzał niektóre jego partie tekstu w Ewangelii Łukasza i Jana oraz przesłał wybór niektórych jego wariantów tekstowych dla Griesbacha, na potrzeby jego wydania Nowego Testamentu (wydany w 1796)^[12]. Tekst rękopisu został niedokładnie skolacjonowany przez Scholza^[3]. Ponownie skolacjonowali go Tischendorf w 1844 i Tregelles w 1846 roku, którzy następnie uzgodnili wyniki swojej pracy^[12].

Dean Burgon badał rękopis w 1872 roku, a Johannes Bruder w 1882 roku. Burgon opublikował jego faksymile, było ono jednak na tyle słabej jakości, że Scrivener opublikował nowe faksymile w 1883 roku^[27]. Gregory badał rękopis dwukrotnie, w 1887 i 1888 roku. Za drugim razem sprawdził kolejność kart w rękopisie^[12]. Heinrich Joseph Vogels opublikował faksymile kodeksu w 1929 roku, William Hatch w 1939^[28].

Na listę rękopisów Nowego Testamentu wprowadził go Griesbach, nadając mu siglum X. Griesbach nie widział rękopisu, bazował na opisie sporządzonym przez Josepha Dubrovskyego^[22]. Hermann von Soden nadał mu siglum A³. W 1908 roku Gregory nadał mu siglum 033^[29][30].

Rękopis był cytowany w UBS3^[31], jest rzadko cytowany w NA26, NA27^[32] i UBS4^[33]. Został wykorzystany w Synopsis Quattuor Evangeliorum Alanda^[13].

• lista kodeksów majuskułowych Nowego Testamentu

Facsimile kodeksu

• Cim. 16 (= 2° Cod. ms. 30). Uniwersytet w München, 2009. – zdigitalizowana kopia rękopisu na stronie Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium
• H.J. Vogels: Codicum Novi Testamenti specimina. Bonn: 1929, s. 10.

Krytyczne wydania NT

• Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C.M. Martini, B.M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 978-3-438-05100-4. [NA27]
• K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 3. Stuttgart: United Bible Societies, 1983. ISBN 3-438-05113-3.Sprawdź autora:3. [UBS3]
• B. Aland, K. Aland, J. Karavidopoulos, C. M. Martini, B. Metzger, A. Wikgren: The Greek New Testament. Wyd. 4. Stuttgart: United Bible Societies, 1993. ISBN 978-3-438-05110-3.Sprawdź autora:3. [UBS4]
• Kurt Aland: Synopsis Quattuor Evangeliorum. Locis parallelis evangeliorum apocryphorum et patrum adhibitis edidit. Wyd. 15. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1996. ISBN 3-438-05130-3.

Listy i katalogi rękopisów

• Kurt Aland: Kurzgefaßte Liste der griechieschen Handschriften des Neuen Testaments. Berlin: Walter de Gruyter, 1963. (niem.).
• Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, 1908, s. 36. (niem.).
• INTF: Kodeks X/033 (GA). [w:] Liste Handschriften [on-line]. Münster Institute. [dostęp 2017-06-18]. (niem.).
• Biblia sacra (Quattuor Evangelia) griechisch. LMU, 2012.

Introdukcje do krytyki tekstu NT

• Kurt Aland, Barbara Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995. (ang.).
• C.R. Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1900, s. 82–83. (niem.).
• Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration. Wyd. 4. Oxford University Press, 2005, s. 81. ISBN 978-0-19516122-9. (ang.).
• Johann Jakob Griesbach: Novum Testamentum Graece. T. I. Londini: 1809. (łac.).
• Samuel Prideaux Tregelles: An Introduction to the Critical study and Knowledge of the Holy Scriptures. London: 1856. (ang.).
• Frederick Henry Ambrose Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. Wyd. 3. London: George Bell & Sons, 1883, s. 146. (ang.).
• Frederick Henry Ambrose Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. Edward Miller. Wyd. 4. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 152. (ang.).
• Samuel Prideaux Tregelles: An Introduction to the Textual Criticism of the New Testament. London: 1856, s. 195–196. (ang.).
• Robert Waltz: Codex Monacensis X (033). [w:] Encyclopedia of Textual Criticism [on-line]. skypoint, 2007. (ang.).

Inne opracowania

• J.K. Elliott: A Bibliography of Greek New Testament Manuscripts. Cambridge University Press, 1989, s. 50. ISBN 0-521-35479-X. (ang.).
• Frederik Wisse: The Profile Method for the Classification and Evaluation of Manuscript Evidence, as Applied to the Continuous Greek Text of the Gospel of Luke. William B. Eerdmans Publishing, 1982. ISBN 0-8028-1918-4. (ang.).