Siteczko przędne – Wikipedia, wolna encyklopedia

Siteczko przędne[1][2], pólko przędne[2][3], płytka przędna[4], kribellum[4] (łac. cribellum) – struktura anatomiczna występująca u niektórych pająków[5], służąca do wytwarzania nici przędnej[5].

Geneza

[edytuj | edytuj kod]
Cribellum samicy Amaurobius fenestralis – dwa podłużne jaśniejsze pola ponad kądziołkami przędnymi
Młodociany osobnik męski z gatunku Progradungula otwayensis z „drabinką” do chwytania ofiar wykonaną z nici pochodzącej z cribellum

Według jednej z teorii, wszystkie pająki wyższe były pierwotnie wyposażone w cribellum, jednak w procesie ewolucji wiele razy ulegało ono zanikowi[6] i redukcji do stożeczka (kolulusa)[2], nieposiadającego ujść gruczołów przędnych[7]. U podrzędu Mesothelae zamiast cribellum występuje w jego miejscu czwarta para kądziołków przędnych[8], dlatego jedna z teorii głosi, że cribellum to silnie przekształcone kądziołki przędne[9]. Bywa, że w obrębie jednej rodziny występują pająki z cribellum i bez niego, jest tak np. u płachtowcowatych(inne języki) czy sidliszowatych(inne języki)[2].

Budowa i zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Wełnista nić z cribellum u Deinopis subrufa

Większość pająków dysponuje trzema parami kądziołków przędnych[8], jednak wybrane gatunki pająków (określane jako przędniki[2], ang. cribellate[8]) posiadają dodatkowo cribellum[8]. Jest to ruchoma owalna struktura[8] położona w poprzek opistosomy[8], nieraz podzielona[2], znajduje się ponad kądziołkami przędnymi[8]. Składa się z setek bądź tysięcy[6] (nawet do 40 000[9]) małych wydłużonych[6] ujść[5] gruczołów przędnych[8][6]. Poprzez zaangażowanie niemal wszystkich gruczołów przędnych położonych na ruchomym cribellum[8] dochodzi do uformowania silnie poskręcanej[2] nici przędnej za pomocą grzebienia przędnego (calamistrum)[6] z trójwymiarowej, powtarzalnej struktury[8] cienkich włókien o grubości około 0,00001 mm[6]. Nić przędna pochodząca z cribellum nie jest lepka bądź kleista jak ta z kądziołków przędnych, ma jednak silne właściwości adhezyjne[6] dzięki fizycznemu zakleszczeniu, oddziaływaniom van der Waalsa oraz siłom kapilarnym[9]. Jest także nanoszona na nić z kądziołków przędnych[2]. Służy do unieruchamiania ofiar[6], np. za pomocą sieci[9].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Marek Żabka: Pająki – Araneae. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 80. ISBN 978-83-01-16568-0.
  2. ↑ a b c d e f g h Heiko Bellmann, Pająki i inne pajęczaki, Wydanie zaktualizowane, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2021, s. 14, ISBN 978-83-7763-486-8, OCLC 1273295378 [dostęp 2022-02-07].
  3. ↑ Heiko Bellmann, Przewodnik kieszonkowy: Pająki, Henryk Grabarczyk (tłum.), Warszawa: Oficyna Wydawnicza Multico, 1998.
  4. ↑ a b Czesław Jura: Bezkręgowce: podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 508.
  5. ↑ a b c Cribellum. Merriam-Webster. [dostęp 2022-02-06]. (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h Cribellate Vs. Ecribellate Silk [online], Hebets Lab [dostęp 2022-02-06] (ang.).
  7. ↑ Antonín Kůrka, Pavouci České republiky, wyd. Vyd. 1, Praha: Academia, 2015, s. 18, ISBN 978-80-200-2384-1, OCLC 907517275 [dostęp 2022-02-07].
  8. ↑ a b c d e f g h i j Margret Weissbach, Marius Neugebauer, Anna-Christin Joel, Cribellate thread production as model for spider’s spinneret kinematics, „Journal of Comparative Physiology A”, 207 (2), 2021, s. 128, DOI: 10.1007/s00359-020-01460-4, ISSN 0340-7594, PMID: 33483834, PMCID: PMC8046689 [dostęp 2022-02-06] (ang.).
  9. ↑ a b c d Peter Michalik i inni, Functional trade-offs in cribellate silk mediated by spinning behavior, „Scientific Reports”, 9 (1), 2019, s. 9092, DOI: 10.1038/s41598-019-45552-x, ISSN 2045-2322, PMID: 31235797, PMCID: PMC6591232 [dostęp 2022-02-06] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Siteczko_przędne&oldid=71443288”