Dependencja Rossa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Dependencja Rossa

Ross Dependency

dependencja
Herb Flaga
Hymn: God Defend New Zealand
Państwo	Nowa Zelandia
Data powstania	1923
Zarządzający	Cindy Kiro
Powierzchnia	750 000 km²
Języki urzędowe	angielski
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons

Dependencja Rossa (ang. Ross Dependency)^[1] – obszar na kontynencie Antarktydy i przyległych wyspach, uznawany przez Nową Zelandię za część państwa.

Nazwa terytorium pochodzi od nazwiska Jamesa Clarka Rossa (1800–1862), brytyjskiego oficera Royal Navy, odkrywcy i badacza Arktyki i Antarktydy^[2] .

Dependencja Rossa obejmuje obszar Antarktydy od bieguna południowego do 60°S na północy i od południka 160°E do południka 150°W^[3] . Obejmuje ok. 15% powierzchni Antarktydy, co oznacza, że jest przedostatnim pod względem wielkości terytorium, do którego roszczone są prawa na kontynencie^[4]. W jej skład wchodzą: Lodowiec Szelfowy Rossa, Wyspa Rossa, Wyspy Balleny’ego, Wyspa Scotta i inne sąsiednie wyspy^[5] . Obszar ma charakter strategiczny – Lodowiec Szelfowy Rossa stanowi dogodny punkt eksploracji Antarktydy, Morze Rossa może stanowić potencjalne miejsce wydobycia gazu i ropy naftowej, a sam obszar stanowi dogodną lokalizację dla satelitarnych stacji naziemnych^[4].

Na Wyspie Rossa znajduje się całoroczna nowozelandzka stacja naukowa Scott Base zbudowana w 1957 roku^[6]. Ponadto na obszarze Dependencji Rossa znajdują się dwie inne całoroczne stacje polarne: McMurdo (amerykańska) oraz Amundsen-Scott (amerykańska) znajdująca się na biegunie południowym (tylko częściowo leży ona na obszarze Dependencji Rossa)^[3] .

Całkowita powierzchnia obszaru wynosi ok. 750 000 km², w tym ląd stały to 350 000 km²^[3] . Najwyższym wzniesieniem jest Góra Kirkpatricka (4528 m n.p.m.)^[3] .

Obszar Dependencji został zajęty w 1923 roku przez Wielką Brytanię i w tym samym roku został przekazany Nowej Zelandii^[3] [5] . Wielka Brytania budowała roszczenia do terytorium na podstawie odkryć i roszczeń poczynionych przez brytyjskich polarników – Jamesa Clarka Rossa (1800–1862) z lat 1841–1843, Roberta Falcona Scotta (1868–1912) i Ernesta Shackletona (1874–1922) z początku XX wieku^[7].

Nowa Zelandia jest sygnatariuszem Układu Antarktycznego, który wszedł w życie 23 czerwca 1961 roku i przewiduje m.in.: wykorzystanie obszaru Antarktyki wyłącznie do celów pokojowych, zakaz wszelkich działań militarnych; wolność badań naukowych w Antarktyce i współpracę międzynarodową, przede wszystkim w zakresie wymiany informacji oraz wymiany personelu między stacjami i ekspedycjami^[8] . Sam układ nie rozstrzyga roszczeń wysuniętych przed jego podpisaniem, lecz poprzez zobowiązanie stron do współpracy, powoduje, że sprawy terytorialne zeszły na drugi plan, przynajmniej na okres trwania układu^[9].

Niektóre rządy Nowej Zelandii martwiły się, czy państwo stać na utrzymanie terytorium^[10]. W okresie od lat 50. do 70. XX w. niektórzy politycy wysuwali propozycja zrzeczenia się roszczeń i oddania Antarktydy pod rządy ONZ^[10]. W 1983 roku Dependencja Rossa stała się częścią Królestwa Nowej Zelandii (ang. Realm of New Zealand)^[4].

Nowa Zelandia utrzymuje stałą obecność na obszarze Dependencji, utrzymując całoroczną stację badawczą i prowadząc wiele programów badawczych i ochrony środowiska^[4]. Interesy Nowej Zelandii w Antarktydzie reprezentowane są przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Handlu^[4].

Nowozelandzka poczta wydaje specjalne znaczki pocztowe dla Dependencji Rossa^[11].

• Roszczenia terytorialne na Antarktydzie
• kalendarium historii Dependencji Rossa

• Antarktyka. Sytuacja prawna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-11-28] .
• Brady, Anne-Marie: Small States and the Changing Global Order: New Zealand Faces the Future. Springer, 2019. ISBN 978-3-030-18803-0. [dostęp 2021-11-28]. (ang.).
• Dependencja Rossa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-11-28] .
• Everett-Heath, John: The Concise Dictionary of World Place Names. Oxford University Press, 2017. ISBN 978-0-19-255646-2. [dostęp 2021-11-28]. (ang.).
• Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG): Urzędowy Wykaz Polskich Nazw Geograficznych Świata. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019. [dostęp 2021-11-28].
• Joyner, Christopher C.: Geopolitics of the Antarctic. W: Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007, s. 441–448. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2021-09-05]. (ang.).
• New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade: Antarctica and the Southern Ocean. [w:] www.mfat.govt.nz [on-line]. [dostęp 2021-11-28]. (ang.).
• Panton, Kenneth J.: Historical Dictionary of the British Empire. Rowman & Littlefield, 2015. ISBN 978-0-8108-7524-1. [dostęp 2021-11-28]. (ang.).
• New Zealand: Antarctic Program. W: Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2021-11-28]. (ang.).