Domestyk – Wikipedia, wolna encyklopedia

Domestyk (łac: "domesticus", z gospodarstwa domowego, gr: "δομέστικος") – tytuł wojskowy, cywilny i kościelny w późnym Cesarstwie rzymskim i w Bizancjum.

Pod koniec III wieku została utworzona w Rzymie jednostka gwardii nazwana protectores domestici, obsługująca bezpośrednio cesarza, pełniąca ponadto funkcję szkoły oficerskiej^[1]. W cesarstwie wschodnim istniała do VI wieku. Na początku VII wieku protectores domestici zniknęli z armii bizantyńskiej, utrzymała się jednak nazwa, jako tytuł związany z niektórymi oddziałami gwardii. Po utworzeniu w połowie VIII wieku tagmata, korpusów wojska zaciężnego stacjonowanych w stolicy państwa ich dowódcy zostali nazwani domestykami^[2]. Istniały zresztą pewne oboczności. Dowódca tagma aritmon był określany jako drungariusz. Natomiast na czele thema Optimaton, jednego z oddziałów stacjonowanych na prowincji, którymi przeważnie dowodzili strategowie, stał również domestyk, zaliczany przez Filoteusza^[3] do domestyków tagmata^[4].

Do najznaczniejszych w tym czasie należały tagmata: scholon, ekskubiton, aritmon i hikanaton. Naczelnym wodzem armii bywał najczęściej domestyk scholon^[4]. Jego roczne uposażenie wynosiło 48 funtów złota i cztery ubrania. Ponieważ o obsadzie stanowisk w cesarstwie decydował osobiście cesarz, naczelnym dowódcą zostawała często osoba cywilna lub urzędnik dworski. Według pragmatyki Filoteusza domestyk scholon zajmował piąte miejsce w państwie w hierarchii urzędniczej po synkeosie patriarchy Konstantynopola, rektorze, basileopatorze i strategu temu Antolikon^[5].

W drugiej połowie X wieku wraz ze wzrostem zadań armii naczelne dowództwo zostało podzielone pomiędzy domestyka Wschodu i Zachodu^[4]. Począwszy od XI wieku domestykowie Wschodu i Zachodu zaczęli być nazywani wielkimi domestykami (megas domestikos, gr.: μέγας δομέστικος)^[6]. W epoce Paleologów tytuł wielkiego domestyka początkowo stracił na znaczeniu i był sytuowany poniżej prōtovestiariosa i megas stratopedarchēsa, stopniowo jednak ponownie odzyskał swe znaczenie^[7]. W połowie XIV wieku za rządów Jana Kantakuzena oznaczał pierwszą po cesarzu osobie w państwie, faktycznego szefa rządu bizantyńskiego^[8].

Od 355 roku domestyk występuje również na czele różnych biur i na wysokich stanowiskach administracyjnych. Tytuł domestyka przetrwał w administracji Bizancjum aż do okresu późnego Cesarstwa^[2].

W Kościele domestyk stał na czele grup związanych ze służbą liturgiczną, szczególnie często przewodził chórom śpiewaków. Jako kierownik chóru prowadził śpiewy i aklamacje przed cesarzem i patriarchą^[2][9].

• Godności i urzędy w Bizancjum w XIV wieku

• Alexander Kazhdan: Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press, 1991. ISBN 978-0-19-504652-6. Brak numerów stron w książce
• Neil K. Moran: Singers in Late Byzantine and Slavonic Painting. BRILL, 1986. ISBN 978-90-04-07809-3. Brak numerów stron w książce
• Georg Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2007. ISBN 978-83-01-15268-0. Brak numerów stron w książce
• Pat Southern, Karen R. Dixon: The Late Roman Army. Routledge, 1996. ISBN 0-300-06843-3. Brak numerów stron w książce