Dziurawiec – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy rodzaju roślin. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Dziurawiec
Ilustracja
Dziurawiec zwyczajny
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

malpigiowce

Rodzina

dziurawcowate

Rodzaj

dziurawiec

Nazwa systematyczna
Hypericum L.
Sp. Pl. 783. 1753
Typ nomenklatoryczny

Hypericum perforatum L.[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Dziurawiec barwierski
Dziurawiec obrączkowany
Dziurawiec wielki

Dziurawiec (Hypericum L.) – rodzaj roślin z rodziny dziurawcowatych. Obejmuje co najmniej 507 gatunków[4]. Rośliny te występują przeważnie w klimacie umiarkowanym oraz w górach strefy tropikalnej. Zasiedlają bardzo zróżnicowane siedliska – od miejsc skalistych w górach, poprzez lasy, łąki i murawy do mokradeł. Gatunki drzewiaste spotykane są w afrykańskich górach, a krzewy głównie w Himalajach[5]. W Polsce występuje naturalnie 8 gatunków, spośród których najbardziej rozpowszechniony jest dziurawiec zwyczajny. Jest on też cenioną rośliną leczniczą. Jako gatunki ozdobne uprawiane są nierzadko dziurawce krzewiaste[5].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj o zasięgu niemal kosmopolitycznym. Brak tych roślin tylko na obszarach okołobiegunowych, rozległych pustyń i na nizinach strefy tropikalnej[6]. Nieliczni przedstawiciele rodzaju występują także w południowej części Ameryki Południowej (jeden gatunek) oraz w Australii i Nowej Zelandii (dwa gatunki)[7]. Najwięcej gatunków rośnie w strefach umiarkowanych, w strefie międzyzwrotnikowej dziurawce zasiedlają głównie obszary wyżej położone[7]. W Europie obecne są 72 gatunki[8], z czego 8 rośnie dziko w Polsce (kilka obcych gatunków wskazywanych jest jako przejściowo dziczejące efemerofity, jeden – dziurawiec większy H. majus jest już zadomowionym antropofitem)[9].

Gatunki dziurawców rodzime we florze Polski[9]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Hypericum bithynicum
Dziurawiec kielichowaty
Pokrój
Rośliny jednoroczne, byliny, krzewy i niskie drzewa o wysokości do 12 m[7]. Drzewa w obrębie rodzaju są nieliczne (afrykański H. bequaertii i spokrewnione z nim gatunki z sekcji Campylosporus). Większość roślin drzewiastych z rodzaju ma pokrój krzaczasty – tworzy liczne pędy, zwykle wyrastające spod poziomu gruntu. Pędy są nagie lub owłosione, włoski są pojedyncze, obecne na różnych częściach roślin[6][7], zwłaszcza z sekcji Hirtella i Adenosepalum[7]. Rośliny pokryte są również gruczołkami, czasem jasnymi, głównie z olejkami eterycznymi (przejrzystymi lub nie), a czasem z woskami zawierającymi ciemnoczerwoną hiperycynę i pseudohiperycynę[6][7]. Nierzadko ciemne gruczoły są bardzo wyraźne i wystające z brzegów różnych organów (przysadek, działek i płatków, rzadziej liści). Wzdłuż łodyg zbiegają mniej lub bardziej wyraźne linie (czasem rozrośnięte do skrzydełek) zbiegające od nasad liści[7], nierzadko nadające łodygom na przekroju kształt niemal czworoboczny[5]. Liczne gatunki tworzą kłącza, przynajmniej niektóre (w tym dziurawiec zwyczajny H. perforatum) tworzą też pąki na korzeniach. Pędy są u różnych gatunków proste wzniesione, podnoszące się lub płożące[7].
Liście
Naprzeciwległe (sporadycznie w okółkach), siedzące, całobrzegie (rzadko gruczołowane na brzegu, sporadycznie z uszkowatymi strukturami u nasady). Użyłkowanie liścia zróżnicowane – od niemal równoległego, z żyłkami rzadko rozwidlającymi się, po gęsto siateczkowate[7]. Cechą charakterystyczną są często obecne przejrzyste gruczołki, widoczne zwłaszcza, gdy na liść patrzy się pod światło (stąd nazwa rodzaju – dziurawiec).
Kwiaty
Promieniste, obupłciowe, zebrane są zwykle w wierzchotkowate kwiatostany na szczycie pędu, rzadziej rozwijają się pojedynczo na szczytach łodyg. Działki kielicha zwykle w liczbie 5, rzadziej 4, często gruczołowato orzęsione lub frędzlowate na brzegu, zrośnięte u nasady lub wolne, na ogół trwałe – otaczające u nasady owoc, rzadziej odpadające[7][10]. Płatki żółte (sporadycznie białawe lub pomarańczowe), w liczbie pięciu, rzadziej czterech, zwykle nieco asymetryczne. Na brzegach czasem znajdują się gruczołki, ale w przeciwieństwie do działek siedzące. Odpadanie lub zachowywanie się płatków, które tylko więdną po przekwitnieniu, ma znaczenie taksonomiczne przy podziale na sekcje. Pręciki zawsze liczne, zebrane w pęczki naprzeciw płatków (odpowiadające im liczbą). Nitki pręcików w pęczkach zrośnięte są nasadami, czasem zrastają się także w pierścień otaczający zalążnię[7][5]. Zalążnia górna, 3–5 komorowa, z 3–5 szyjkami słupka[5].
Owoce
Wielonasienne torebki[5] pękające przegrodowo. U niektórych gatunków torebki mięśnieją tworząc owoc jagodopodobny (zwłaszcza w sekcji Androsaemum)[7]. Nasiona są drobne (od 0,5 do 2 mm długości), walcowate do jajowatych, jasnobrązowe do ciemnofioletowobrązowych[7].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Hypericum canadense
Hypericum canariense
Hypericum choisianum
Dziurawiec wytworny
Dziurawiec bażynolistny
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny dziurawcowatych (Hypericaceae Jussieu, nom. cons.). W obrębie rodziny należy do plemienia Hypericeae, w której jest rodzajem siostrzanym względem Santomasia N. Robson[11]. W niektórych ujęciach rodzaj Santomasia włączany jest do Hypericum[12].

Hypericum grandifolium
Dziurawiec rozesłany
Hypericum oblongifolium
Dziurawiec olimpijski
Dziurawiec wschodni
Dziurawiec skąpolistny
Wykaz gatunków[4]

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
  • Rośliny ozdobne – liczne gatunki bylin i drewniejące dziurawce uprawiane są jako ozdobne. Wyhodowano liczne odmiany wielkokwiatowych roślin krzewiastych, w tym do najpopularniejszych należy 'Hidcote' (o skomplikowanym, mieszańcowym pochodzeniu)[10].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-11] (ang.).
  3. ↑ Hypericum. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2014-02-22].
  4. ↑ a b Hypericum Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-10-09].
  5. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 120. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b c Xi-wen Li, Norman K. B. Robson: Hypericum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-10-09].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m Norman K.B. Robson: Hypericum botany. W: Edzard Ernst (red.): The genus Hypericum. London, New York: Taylor & Francis, 2003, s. 1-22. ISBN 0-415-36954-1.
  8. ↑ Thomas G. Tutin, Geoffrey Halliday (red.), Flora Europaea. 2. Rosaceae to Umbelliferae., Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1968, s. 261-263, ISBN 0-521-06662-X, OCLC 260010237.
  9. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2022, s. 101, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. Trees and shrubs. London: MacMillan, 2002, s. 186. ISBN 0-333-73003-8.
  11. ↑ List of Genera in HYPERICACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-11-16] (ang.).
  12. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 458, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 102-103. ISBN 978-83-925110-5-2.
  15. ↑ Mirosław Jarosz: „Suplementy diety, a zdrowie”. Warszawa: PZWL, 2015, s. 40. ISBN 978-83-200-3701-2.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dziurawiec&oldid=72985291”