Ekscepcja – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ekscepcja (łac. exceptio) – pochodzący z prawa rzymskiego zarzut natury formalnoprawnej w stosunku do przebiegu postępowania sądowego, zgłoszony przez pozwanego na rozprawie sądowej. Ekscepcje dzieli się na peremptoryjne (niweczące proces, powodujące oddalenie pozwu) oraz dylatoryjne (tamujące postępowanie, powodujące odroczenie sprawy).

Pozwany był zobowiązany udowodnić fakty, na których opierał swoją ekscepcję, i obowiązywała odtąd zasada podana przez Ulpiana: Reus excipiendo fit actor – pozwany przez zarzut procesowy staje się powodem. (W kwestii ciężaru dowodu pozwanego traktowano tak, jakby był powodem).

Wyróżniano m.in. następujące ekscepcje:

• exceptio legis Laetoriae – zarzut podstępnego wykorzystywania małoletnich (osób między 14 a 25 rokiem życia)
• exceptio quod metus causa – zarzut realnej, poważnej i bezprawnej groźby psychicznej lub fizycznej, która powodowała przymus psychiczny (tzw. vis compulsiva).

W rozwoju prawa prywatnego duże znaczenie miało tzw. exceptio doli, czyli zarzut podstępu:

• exceptio doli generalis – nieuczciwego działania w złym zamiarze
• exceptio doli specialis – świadomego i celowego wprowadzenia w błąd osoby zarzucającej ekscepcję przy dokonywaniu przez nią konkretnej czynności prawnej

Ekscepcje funkcjonowały także w postępowaniu sądowym Polski przedrozbiorowej. Najpopularniejsze były:

• ekscepcje peremptoryjne:
  • dawności – okoliczności powodującej wygaśnięcie praw powoda do rzeczy, np. przedawnienie
  • fataliae iuris (M. fatalia iuris) – upływu roku i sześciu tygodni, w czasie których powód nie popierał sprawy, co świadczyło o jego braku zainteresowania dla przebiegu postępowania
  • sprawy osądzonej, rei iudicatae (M. res iudicata) – wskazanie, że zapadł już wyrok w danej sprawie (por. ne bis in idem)
  • sprawy załatwionej, rei contractae (M. res contracta) – wskazanie, że strony porozumiały się w danej sprawie bez wchodzenia na drogę sądową
• ekscepcje dylatoryjne:
  • niewłaściwości sądu
    • miejscowej (ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego) – zgodnie z zasadą actor sequitur forum rei (powód udaje się do sądu pozwanego)
    • rzeczowej (ze względu na rodzaj przedmiotu sporu) – np. spory o nieruchomości toczone między szlachtą sądziły sądy podkomorskie
    • ze względu na stan pozwanego – np. chłopi mogli samodzielnie odpowiadać wyłącznie w sądzie dominialnym, duchowni przed sądem świeckim tylko w sprawach spadkowych, mężatki tylko w asystencji męża
  • niesprawności pozwu – dawne prawo polskie wymagało zachowania zasady formalizmu procesowego, stąd przyczyną zgłoszenia tej ekscepcji mogło być popełnienie błędu w treści pozwu (np. niewymienienie wszystkich tytułów pozwanego lub przejęzyczenie w czasie odczytywania pozwu)
  • intercesja – powołanie się na zachodźcę i żądanie zmiany strony
  • plurium litis consortium – żądanie zmiany strony z jednoosobowej na wieloosobową

• Exceptio non adimpleti contractus
• Exceptio rei venditae et traditae

• MarekM. Kuryłowicz MarekM., AdamA. Wiliński AdamA., Rzymskie prawo prywatne, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2008, ISBN 978-83-7601-073-1, OCLC 833152463 . Brak numerów stron w książce