Elsa Morante – Wikipedia, wolna encyklopedia

Elsa Morante
Ilustracja
Elsa Morante z kotami
Data i miejsce urodzenia

18 sierpnia 1912
Rzym

Data śmierci

25 listopada 1985

Narodowość

włoska

Dziedzina sztuki

literatura piękna

Elsa Morante (ur. 18 sierpnia 1912 w Rzymie, zm. 25 listopada 1985 tamże) – włoska pisarka i poetka. Autorka powieści wyróżniających się wnikliwą analizą psychologiczną i poetyckością[1].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w Rzymie 18 sierpnia 1912 roku. Tam też, w dzielnicy Testaccio, spędziła dzieciństwo. Jej matką naturalną była żydowska nauczycielka Irma Poggibonsi z Modeny, ojcem urzędnik pocztowy Francesco Lo Monaco. Jednak tuż po urodzeniu dziecku zostało nadane nazwisko prawowitego męża matki, Augusta Morante, dozorcy w zakładzie poprawczym[2]. Morante uznał dziewczynkę za własne dziecko i podjął się jej wychowania. W jego domu Elsa dorastała, wraz z trójką młodszego rodzeństwa: Aldem, Marcellem (później również pisarzem, zmarłym w 2005 roku) i Marią.

Już jako młoda dziewczyna Elsa zaczęła pisać bajki dla dzieci, jak również krótkie wiersze i opowiadania, które począwszy od 1933 roku były publikowane, za radą i wsparciem krytyka Franceska Bruna, który zamieszczał je w różnych czasopismach, przede wszystkim w „Oggi”, ale także m.in. w „Corriere dei piccoli”, „Meridiano di Roma” i „I diritti della scuola”[3][4]. Pierwszą książką Morante był właśnie zbiór młodzieńczych opowiadań wydany w 1941 roku przez wydawnictwo Garzanti pod tytułem Il gioco secreto. W następnym roku ukazała się jej książka dla dzieci Le bellissime avventure di Caterì dalla trecciolina, przez nią ilustrowana. W 1959 r. książka ta została ponownie wydana pod nowym tytułem Le straordinarie avventure di Caterina.

W 1936 roku Elsa poznała pisarza Alberta Moravię, z którym wzięła ślub[1] 14 kwietnia 1941 roku. Znalazła się w środowisku najważniejszych postaci włoskiej literatury i kultury, takich jak Pier Paolo Pasolini (zagrała w jego filmie „Accattone”, wspólnie podróżowali do Indii), Umberto Saba, Attilio Bertolucci(inne języki), Giorgio Bassani, Sandro Penna(inne języki) czy Enzo Siciliano(inne języki). Przyjaźniła się z Leonor Fini oraz Konstantym Jeleńskim[5].

Pod koniec drugiej wojny światowej Morante i Moravia opuszczają Rzym w obawie przed represjami nazistów i zamieszkują w Fondi, w prowincji Latina. Ten region stanie się potem miejscem wydarzeń powieści obojga pisarzy (dla Moravii będzie to powieść Matka i córka, dla Morante La storia). W tym czasie Elsa Morante zajmuje się tłumaczeniem dziennika Katherine Mansfield („Scrapbook”), co nie pozostanie bez wpływu na jej własną twórczość. Po wojnie Morante i Moravia poznają tłumacza Williama Weavera, który umożliwi im sukces na rynku amerykańskim.

Pierwszą powieścią Morante była Menzogna e sortilegio (Kłamstwo i czary) wydana przez Einaudi w 1948 roku (polskie wydanie 1968). Książka zdobyła nagrodę Viareggio[6], a w 1951 roku ukazała się w USA pod tytułem House of Liars (przekład Adrienne Foulke i Andrew Chiappe).

Kolejna powieść L’isola di Arturo (Wyspa Artura) ukazała się w 1957 roku (polskie wydanie: 1960), zyskując uznanie krytyki i zdobywając prestiżową Premio Strega[7]. Na jej podstawie Damiano Damiani wyreżyserował film pod tym samym tytułem. W latach sześćdziesiątych pisarka publikuje niewiele, jest niezadowolona z efektów swej pracy, wiele z nich niszczy. Publikuje jedynie zbiór opowiadań „Lo scialle andaluso” (1963) oraz dwa tomiki poezji: „Alibi” (1958) i „Il mondo salvato dai ragazzini e altri poemi” (1968). W 1961 roku rozstaje się z Moravią.

W tym czasie nawiązuje też znajomość z Luchinem Viscontim, malarzem amerykańskim Billem Morrowem, krytykiem Cesarem Garbolim i aktorem Carlem Cecchim. Dwaj ostatni będą później redaktorami jej „Dzieł wszystkich” w wydawnictwie Mondadori[8]. Pracuje też nad powieścią Senza i conforti della religione, która nigdy się nie ukaże.

Kolejna powieść Morante wychodzi w 1974 roku. Jest to La Storia, której akcja rozgrywa się w Rzymie podczas drugiej wojny światowej. Książka zdobywa światowy rozgłos (przetłumaczona na angielski przez Williama Weavera(inne języki)), ale jest też zapiekle krytykowana. Na jej podstawie Luigi Comencini stworzył scenariusz filmu telewizyjnego, w którym główną rolę zagrała Claudia Cardinale[9].

Ostatnią powieścią Morante było Aracoeli (1982), również przełożona na angielski przez Weavera. W 1983 roku pisarka zachorowała (komplikacje po złamaniu kości udowej) i próbowała odebrać sobie życie. W 1984 roku otrzymała francuską nagrodę Prix Médicis za Aracoeli[10]. W następnym roku, 25 listopada 1985, zmarła na zawał serca.

Pośmiertnie ukazały się wspomniane już „Dzieła” (pod red. Garboliego i Cecchiego), a także zbiory opowiadań Racconti dimenticati[3] pod red. Irene Babboni i Carla Cecchiego oraz Aneddoti infantili (wybór tekstów opublikowanych w Oggi w latach 1939-40)[4].

Wybrana twórczość

[edytuj | edytuj kod]
  • Kłamstwo i czary (1948, wyd. pol. 1968)
  • Wyspa Artura (1957, wyd. pol. 1960)
  • La Storia (1974)
  • Aracoeli (1984)
  • Alibi (1958, zbiór poezji)

Biografie

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Morante Elsa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-10-29].
  2. Casa di Elsa Morante. APPasseggio. [dostęp 2018-05-23]. (wł.).
  3. a b Elsa Morante: Racconti dimenticati. Irene Babboni, Carlo Cecchi (red.). Turyn: Einaudi, 2002. ISBN 88-06-16185-7. (wł.).
  4. a b Elsa Morante: Aneddoti infantili. Turyn: Einaudi, 2013, seria: L' arcipelago Einaudi. ISBN 978-88-06-21652-8. (wł.).
  5. Anita Kłos: Elsa Morante i Konstanty A. Jeleński, czyli o literackich pożytkach z przyjaźni. W: Ami(e)s et amitié(s) dans les littératures en langues romanes. Mélanges de littérature offerts à Czesław Grzesiak. Renata Jakubczuk (red.). Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2017, s. 163-174. ISBN 978-83-7784-984-2. (pol.).
  6. Vincitori. Premio Letterario Viareggio-Rèpaci. [dostęp 2018-05-06]. (wł.).
  7. 1957 Elsa Morante. Premio Strega. [dostęp 2018-04-21].
  8. Elsa Morante: Opere. Carlo Cecchi, Cesare Garboli (red.). Mediolan: Mondadori, 1988, seria: I meridiani. ISBN 88-04-30143-0. (wł.).
  9. Anna Maria Mori. STORIA DI UNA 'STORIA'. „la Repubblica”, 1985-11-27. [dostęp 2018-04-23]. (wł.). 
  10. Littérature étrangère. Prix Medicis. [dostęp 2018-05-06]. (fr.).