Enzymy trawienne – Wikipedia, wolna encyklopedia

Enzymy trawienne – grupa enzymów wydzielanych w układzie pokarmowym, w większości hydrolaz (enzymów hydrolitycznych), katalizujących rozkład związków bardziej złożonych do prostszych (z udziałem wody). U wszystkich heterotrofów (organizmów cudzożywnych) procesy trawienia przebiegają podobnie i uczestniczą w nich takie same lub bardzo podobne grupy enzymów, które wytwarzane są przez wyspecjalizowane gruczoły trawienne.

Podział

Peptydazy (podgrupa proteaz, enzymów proteolitycznych) – powodują rozpad wiązań peptydowych w białkach. Ich synteza i wydzielanie odbywa się w postaci nieczynnych proenzymów, formę aktywną przyjmują dopiero w świetle przewodu pokarmowego, w wyniku działania określonych czynników (np. pepsynogen aktywuje się do pepsyny pod wpływem niskiego pH w żołądku). Dzieli się je ze względu na miejsce działania w cząsteczce białka:
- endopeptydazy – powodują rozpad wiązań peptydowych w środku łańcucha aminokwasów,
- egzopeptydazy – powodują rozpad skrajnych wiązań peptydowych w łańcuchu.
Amylazy (enzymy amylolityczne) – powodują rozpad wiązań glikozydowych w węglowodanach.
Lipazy (enzymy lipolityczne) – powodują hydrolizę wiązań estrowych w tłuszczach. Dzięki żółci ich działanie jest skuteczniejsze.
Nukleazy – powodują rozpad kwasów nukleinowych na pentozy, zasady purynowe i pirymidynowe oraz kwas fosforowy. Nukleazy dzieli się:
- ze względu na miejsce działania, na:
  - endonukleazy – powodują rozpad wiązań fosfodiestrowych wewnątrz łańcucha kwasu nukleinowego, co prowadzi do powstania oligonukleotydów;
  - egzonukleazy – powodują odłączanie nukleotydów od końców kwasu nukleinowego;
- ze względu na rodzaj kwasu nukleinowego, na który działają, na:
  - rybonukleazy – działają na kwasy rybonukleinowe (RNA);
  - deoksyrybonukleazy – działają na kwas deoksyrybonukleinowy (DNA).

Rodzaje

Miejsce działania	Wydzielnia	Optymalne pH	Gruczoł wytwarzający	Nazwa enzymu (rodzaj enzymu)	Działanie
jama ustna	ślina	7	gruczoły ślinowe(ślinianki)	amylaza ślinowa	Zapoczątkowuje wstępne trawienie węglowodanów, rozcina długołańcuchowe polisacharydy (skrobię i glikogen) na dekstryny (oligosacharydy) i maltozę.
jama ustna	ślina	7	gruczoły ślinowe(ślinianki)	lizozym	Nie uczestniczy w trawieniu pokarmu, ma działanie bakteriobójcze.
żołądek	sok żołądkowy	1-2	gruczoły żołądkowe	pepsyna (endoproteaza)	Zapoczątkowuje rozkład białek (polipeptydów) na krótsze łańcuchy polipeptydowe i oligopeptydy. Jest również aktywatorem dla następnych cząsteczek pepsynogenu(zjawisko autokatalizy).
				podpuszczka (rennina)	Ścina kazeinę (białko mleka) na parakazeinian wapnia. Występuje jedynie w okresie niemowlęcym
				lipaza żołądkowa	Zapoczątkowuje rozkład zemulgowanych tłuszczów (np. mleka, śmietany) na diacyloglicerole, monoacyloglicerole, glicerol i kwasy tłuszczowe.
Jelito cienkie	sok trzustkowy	7,1–8,4	trzustka	amylaza trzustkowa
				trypsyna	Dalszy rozkład polipeptydów na peptydy i oligopeptydy. Trypsyna jest również aktywatorem następnych cząsteczek trypsynogenu (zjawisko autokatalizy) i chymotrypsynogenu.
				chymotrypsyna
				elastaza	Rozcinania wiązania peptydowe, zlokalizowane w pobliżu aminokwasów o małych łańcuchach bocznych np.: glicyna, alanina, seryna. Degraduje elastynę.
				karboksypeptydazy	Rozkład skrajnych wiązań peptydowych, odłączając pojedyncze aminokwasy od C-końca (końca karboksylowego).
				nukleazy trzustkowe (DN-aza, RN-aza)	Rozkładają kwasy nukleinowe na nukleotydy.
				lipaza trzustkowa	Rozkład zemulgowanych tłuszczów na diacyloglicerole, monoacyloglicerole, glicerol i kwasy tłuszczowe. Żółć pomaga w emulgacji tłuszczów.
	sok jelitowy	>7	gruczoły jelitowe (Lieberkühna)	maltaza (disacharydaza)	Rozkład maltozy (disacharydu) na 2 cząsteczki glukozy.
				laktaza (disacharydaza)	Rozkłada disacharyd laktozę do glukozy i galaktozy.
				sacharaza (disacharydaza)	Rozkłada disacharyd sacharozę do glukozy i fruktozy.
				karboksypeptydazy	Rozkład skrajnych wiązań peptydowych, odłączając pojedyncze aminokwasy od C-końca (końca karboksylowego).
				aminopeptydazy	Rozkład skrajnych wiązań peptydowych, odłączając pojedyncze aminokwasy od N-końca (końca aminowego).
				nukleotydazy	Rozkład nukleotydów na nukleozydy
				nukleozydazy i fosfatazy	Rozkład nukleozydów na zasady azotowe, cukry i fosforany

Bibliografia

Barbara Bukała: Biologia. Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka. Kraków: Wydawnictwo Szkolne Omega, 2005, s. 161–164. ISBN 83-7267-192-3.
BIOLOGIA, Vademecum maturalne 2011. Monika Balcerowicz (red.). Gdynia: Operon, 2010, s. 233. ISBN 978-83-7680-166-7.
Campbell Biology. Tenth Edition. Pearson Education, Inc., 2014. ISBN 0-321-77565-1.