Erozja – Wikipedia, wolna encyklopedia

Erozja – proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr, słońce, siłę grawitacji i działalność organizmów.

Efekty działania erozji

[edytuj | edytuj kod]
  • zmiana rzeźby terenu (na przykład ujawnienie monolitu), a czasami także zmiana struktury podłoża,
  • w przypadku erozji skał, efektem jest rozpoczęcie procesów glebotwórczych,
  • w przypadku erozji gleby, efektem jest obniżenie jej wartości, a czasem wręcz jej usunięcie i odsłonięcie skalistego podłoża.

Rodzaje erozji w zależności od działającego czynnika

[edytuj | edytuj kod]
Erozja skał nadmorskich – widoczne nierównomierne zniszczenie skał wynikające ze zróżnicowanej twardości
Erozja morska (Wybrzeże Słowińskie)

to żłobienie terenu przez płynący lodowiec, który:

  • erozja deszczowa (ablacja deszczowa) – spłukiwanie luźnej, wierzchniej warstwy terenu (zwłaszcza cząstek gleby) przez wody deszczowe
  • erozja rzeczna – przenoszenie cząstek przez prąd rzeki bądź falowanie wody:
    • W górnym biegu rzeki występują:
      • erozja wgłębna – polega na wcinaniu się rzeki w koryto rzeczne poprzez niszczenie go przez niesiony przez rzekę materiał skalny
        Efekty: tworzenie się dolin głębokich i wąskich V-kształtnych
      • erozja wsteczna – cofanie się źródeł rzeki w kierunku działu wodnego (może doprowadzić do przejęcia początkowego odcinka innej rzeki tzw. kaptaż).
        Efekty: łączenie się dwóch cieków w odcinkach źródliskowych (kaptaż), wyrównywanie się brzegów rzeki i „cofanie się” wodospadów, powstawanie kotłów eworsyjnych
    • W środkowym biegu rzeki:
      • erozja boczna – podmywanie brzegów rzeki, spowodowane nierównomiernym nurtem rzecznym
        Efekty: meandry (zakola rzeczne), starorzecza (meandry odcięte od głównej rzeki wałem ziemi – groblą), łachy (wyspy rzeczne), niszczenie brzegów
      • erozja denna – żłobienie dna rzeki przez płynącą wodę i niesiony przez nią materiał.
        Efekty: powstają terasy zalewowe
    • W dolnym biegu rzeki zwykle nad erozją przeważa akumulacja osadów niesionych przez rzekę
      Efekty: powstawanie form ujść rzecznych: delt i estuariów.
  • erozja morska (abrazja) – niszczenie brzegów przez falowanie i pływy (przypływy i odpływy)

Negatywne skutki:

  1. rolnictwo:
    • zmniejszanie miąższości gleby
    • wymywanie składników pokarmowych
    • pogorszenie struktury gleby
    • straty powierzchni uprawnej (wąwozy, żłobiny itp.)
    • niszczenie roślin uprawnych
  2. gospodarka wodna:
    • pogorszenie stosunków hydrologicznych
    • pogorszenie warunków eksploatacji urządzeń hydrotechnicznych
    • wzrost spływu powierzchniowego
    • spadek retencji
    • zmiany przepływów rzek
    • wzrost sedymentacji rzecznej (zagrożenie powodziowe)

to przenoszenie cząstek gleby i rozkruszonych skał przez wiatr (deflacja), szlifowanie skał przez niesione przez wiatr ziarna piasku (korazja) oraz deponowanie cząstek na powierzchni gleby (akumulacja) (wydmy).

to zespół procesów, z których siłą sprawczą jest przyciąganie ziemskie. Wyróżnia się m.in.:

  • Odpadanie – odrywanie się od litego podłoża i spadanie fragmentów zwietrzałej skały
  • Obrywanie – obrywanie się mas skalnych bądź ziemnych z nawisów, przy czym oderwane elementy przemieszczają się drogą powietrzną.
  • Osuwanie – na ogół szybkie przemieszczanie się w dół stoku mas glebowo-zwietrzelinowych. Osuwanie ma miejsce najczęściej na skutek nadmiernego uwilgotnienia lub zmian w rzeźbie terenu, powodujących zwiększenie nachylenia stoku, w wyniku czego traci on stateczność przyjmując różne płaszczyzny poślizgu.
  • Spływy (soliflukcja) – spływanie nadmiernie uwilgotnionych mas glebowo-zwietrzelinowych po płaszczyźnie poślizgu utworzonej przez nierozmarzniętą jeszcze warstwę gruntu. Zachodzi najczęściej na utworach glebowych o dużej zawartości części ilastych i pyłowych, na stokach o wystawie północnej i spadkach powyżej 30%. Typową formą dla tego rodzaju erozji są jęzory soliflukcyjne.
  • Pełzanie – mechanizm podobny do osuwania, jednak ruch mas ziemnych przebiega wolniej, miąższość przemieszczanej warstwy bywa znacznie większa.
  • Osiadanie – powolne obniżanie się powierzchni terenu wskutek zmniejszenia objętości gruntu. Osiadanie często towarzyszy procesom sufozji.

Rodzaje erozji w zależności od skutku

[edytuj | edytuj kod]
  • powierzchniowa – zmywanie i rozmywanie wierzchnich warstw gleby przez wodę lub rozwiewanie przez wiatr,
  • liniowa – rozcinanie gleby przez skoncentrowany spływ wody, prowadzący zazwyczaj do powstawania form żłobinowych, głębokich rozcięć typu wąwozowego,
  • rozbryzgowa – odrywanie i odrzucanie cząstek ziemnych przez krople deszczu i gradu, połączone z ubijaniem i zamulaniem powierzchni gleby,
  • uprawowa – trwałe przemieszczanie gleby ku dołowi stoków pod wpływem działania narzędzi i maszyn rolniczych.

Czynniki wpływające na erozję

[edytuj | edytuj kod]

Czynniki przeciwdziałające erozji:

  • Osłona i wiązanie powierzchni gruntu poprzez rosnącą na niej roślinność
  • Zabezpieczanie powierzchni gruntu poprzez systemy korzeniowe (tereny zdegradowane)
  • Osłona i wiązanie powierzchni gruntu poprzez natrysk sklejających mas celulozowych
  • Właściwa uprawa (agrotechnika przeciwerozyjna)
  • Właściwe melioracje wodne

Czynniki sprzyjające erozji:

  • Wycinanie i wypalanie lasów (zwłaszcza wilgotnych lasów równikowych)
  • Źle prowadzone osuszanie terenów
  • Likwidacja miedz w procesie łączenia małych gospodarstw w duże farmy
  • Usuwanie murków, żywopłotów, zakrzewień i zadrzewień śródpolnych
  • Zbyt intensywny wypas zwierząt
  • Zła lokalizacja dróg
  • Uprawa stromych stoków i dolinek śródzboczowych
  • Uprawa wzdłuż stoku

Dokumenty

[edytuj | edytuj kod]

Europejska Karta Gleby wymienia erozję jako jeden z elementów przed którym należy chronić glebę[1].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Wstęp. W: Saturnin Zawadzki (red.): Gleboznawstwo. Wyd. IV. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1999, s. 17–18. ISBN 830901703-0. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]