Format normandzki – Wikipedia, wolna encyklopedia

Format normandzki (ang. Normandy Format) – grupa składająca się z przedstawicieli Ukrainy, Francji, Niemiec i Rosji powołana w celu rozstrzygnięcia wojny w Donbasie i kwestii przynależności państwowej Krymu.

Utworzenie grupy miało miejsce latem 2014 roku we Francji, podczas obchodów 70. rocznicy lądowania wojsk alianckich w Normandii. Na marginesie obchodów desantu na „Plaży Sword” w miejscowości Ouistreham, podczas uroczystości w doszło do krótkiego spotkania prezydentów Rosji i Ukrainy – Władimira Putina i Petra Poroszenki. Wcześniej z prezydentem Władimirem Putinem rozmawiała kanclerz Angela Merkel, a na miejscu gospodarz obchodów rocznicowych – prezydent Francji François Hollande. Przywódcy zgodzili się, że należy rozpocząć ustalanie warunków wyprowadzenia Ukrainy z kryzysu^[1].

Spotkania grupy odbywają się nieregularnie, na szczeblach prezydentów państw oraz ministrów spraw zagranicznych^[2].

Równocześnie pracę podjęła tzw. grupa kontaktowa^[3], czyli trójstronna grupa kontaktowa ds. uregulowania sytuacji na południowym wschodzie Ukrainy, składająca się z przedstawicieli Ukrainy, Rosji i OBWE. Dodatkowo w jej spotkaniach uczestniczą przedstawiciele separatystów kontrolujących niektóre rejony obwodów donieckiego i ługańskiego^[4].

Podczas szczytu w Mińsku dnia 12 lutego 2015 roku prezydenci Ukrainy, Rosji i Francji oraz kanclerz Niemiec podpisali dokument mający doprowadzić do rozwiązania konfliktu zbrojnego na wschodzie Ukrainy – tzw. porozumienie Mińsk 2 (Protokół miński o obustronnym zawieszeniu broni II). Żaden z punktów porozumień nie został w pełni zrealizowany. Choć doszło do zatrzymania walk na większą skalę, to pełne wstrzymanie i wycofanie ciężkiego uzbrojenia ze strefy buforowej nigdy nie nastąpiło. Nie zostały zrealizowane również warunki polityczne, które miały umożliwić reintegrację kontrolowanego faktycznie przez Rosję Zagłębia Donieckiego z resztą Ukrainy. Za jedyne względnie wykonywane wojskowe punkty porozumienia mińskiego należy uznać monitoring OBWE oraz wymianę części jeńców.

Negocjacje i rozmowy w formacie normandzkim zostały zamrożone w okresie od 2016 roku do jesieni 2019 roku. Do ponownego czterostronnego spotkania doszło po zwycięstwie na Ukrainie w wyborach prezydenckich roku 2019 Wołodymyra Zełenskiego, jego rozmowie telefonicznej z prezydentem USA Donaldem Trumpem oraz ustaleniach francusko-rosyjskich. Decyzja o odmrożeniu formatu i przeprowadzeniu rozmów została scementowana na wspólnym spotkaniu przywódców Francji i Niemiec 16 października. Gospodarzem zimowego szczytu w Paryżu był prezydent Emmanuel Macron, pierwszy raz uczestniczący w spotkaniu formatu normandzkiego^[5]. Szczyt nie przyniósł przełomu, choć deklaratywnie potwierdzono obowiązywanie zapisów porozumień Mińsk 2.^[6]

Jednocześnie, Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję wzywającą Rosję do wycofania sił zbrojnych z Krymu i zaprzestania okupacji terytorium Ukrainy^[7].

Kolejne spotkania zostały odłożone na czas nieokreślony w obliczu światowego kryzysu COVID-19 i panującej sytuacji międzynarodowej.

Nowych perspektyw dla przyszłości formatu normandzkiego upatrywano w zaangażowaniu Stanów Zjednoczonych po objęciu prezydentury przez Joe Bidena^[8]. Świadczyć o tym miało wznowienie dialogu USA – Rosja o stabilności strategicznej^[9] oraz ustalenia ze spotkania prezydenta Bidena z kanclerz Angelą Merkel. W lipcu 2021 roku m.in. w zamian za zgodę Białego Domu na dokończenie budowy gazociągu Nord Stream 2 (NS2) Niemcy zobowiązały się do stworzenia Zielonego Funduszu wspierającego transformację energetyczną Ukrainy, podjęcia działań w celu przedłużenia ukraińsko-rosyjskiej umowy o tranzycie gazu od 2024 roku na kolejne 10 lat. W przypadku wykorzystania przez Rosję transportu surowca do wywarcia presji na Ukrainę, RFN zadeklarowała gotowość do nałożenia na Rosję sankcji ograniczających możliwości eksportu surowców energetycznych do Europy^[10].

• Château de Bénouville – 6 czerwca 2014 roku – pierwsze spotkanie stron, na marginesie obchodów 70. rocznicy Operacji Overlord.
• Mediolan – 17 października 2014 roku, uczestnicy: prezydent Rosji, Władimir Putin, Kanclerz Niemiec, Angela Merkel, prezydent Francji, François Hollande, prezydent Ukrainy, Petro Poroszenko^[11]
• Mińsk – 11 lutego 2015 roku, uczestnicy: prezydent Rosji, Władimir Putin, Kanclerz Niemiec, Angela Merkel, prezydent Francji, François Hollande, prezydent Ukrainy, Petro Poroszenko^[12]
• Paryż – 24 lutego 2015 roku, uczestnicy: minister SZ Rosji, Siergiej Ławrow, minister SZ Niemiec, Frank-Walter Steinmeier, minister SZ Francji, Laurent Fabius, minister SZ Ukrainy, Pawło Klimkin^[13].
• Paryż – 2 października 2015 roku, uczestnicy: prezydent Rosji, Władimir Putin, Kanclerz Niemiec, Angela Merkel, prezydent Francji, François Hollande, prezydent Ukrainy, Petro Poroszenko^[3]
• Berlin – 19 października 2016 roku, uczestnicy: prezydent Rosji, Władimir Putin, Kanclerz Niemiec, Angela Merkel, prezydent Francji, François Hollande, prezydent Ukrainy, Petro Poroszenko^[14]
• Paryż – 9 grudnia 2019 roku, uczestnicy: prezydent Rosji, Władimir Putin, Kanclerz Niemiec, Angela Merkel, prezydent Francji, Emmanuel Macron, prezydent Ukrainy, Wołodymyr Zełenski^[15]