Gęsiówka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: Gęsiówka w innych znaczeniach tego słowa.
Gęsiówka
Ilustracja
Arabis procurrens
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

gęsiówka

Nazwa systematyczna
Arabis L.
Sp. Pl. 664. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Arabis alpina L.[3]

Synonimy
  • Abasicarpon Andrz. ex Rchb.
  • Abazicarpus Andrz. ex DC.
  • Arabidium Spach
  • Parryodes Jafri[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Gęsiówka kaukaska
Gęsiówka alpejska

Gęsiówka (Arabis L.) – rodzaj roślin z rodziny kapustowatych. W miarę uściślania relacji filogenetycznych, liczba gatunków tu zaliczanych, sięgająca na przełomie XX i XXI wieku około 180[5], systematycznie maleje (gatunki klasyfikowane są do innych rodzajów). Rodzaj we współczesnym ujęciu wciąż jest taksonem parafiletycznym obejmującym kilka kladów, wśród których zagnieżdżone są inne rodzaje (głodek Draba i żagwin Aubrieta). Wciąż zaliczanych jest tu ok. 100 gatunków (w węższych ujęciach ok. 60[6]) szeroko rozprzestrzenionych na półkuli północnej[4], z centrum zróżnicowania i zasięgiem kilku kladów w obszarze śródziemnomorskim[7].

Liczne gatunki uprawiane są jako niskie rośliny ozdobne, tworzące gęste darnie, zwłaszcza w ogrodach skalnych[6].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Rośliny jednoroczne lub byliny (zwykle wiecznie zielone). Niektóre gatunki osiągają wysokość do 1 m, większość jednak to rośliny drobniejsze[8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), w której obrębie należy do plemienia Arabideae[9]. Pierwotne i dotychczasowe ujęcia systematyczne rodzaju powodują, że jest on oceniany jako najbardziej krytyczny w obrębie rodziny[7]. Liczne gatunki pierwotnie tu zaliczane trafiły do odrębnych rodzajów i często plemion w obrębie rodziny, np. do rodzaju rzodkiewnik Arabidopsis (plemię Camelineae), Boechera (plemię Boechereae), Pennellia (plemię Halimolobeae), Streptanthus (plemię Thelypodieae)[10], wieżyczka Turritis[11] (plemię Turritideae) oraz rodzajów Pseudoturritis i Dendroarabis w obrębie Arabideae[10]. Pozostałe zaliczane tu wciąż gatunki tworzą kilka kladów, wśród których zagnieżdżone są inne rodzaje (głodek Draba i żagwin Aubrieta), co czyni z Arabis takson parafiletyczny[10]. Klad bazalny w obrębie całej tej grupy tworzy ok. 60[6]–65 gatunków, zwany „głównym kladem Arabis” (main Arabis clade), wśród pozostałych kladów, obok Draba i Aubrieta, jeszcze cztery tworzą gatunki z rodzaju Arabis, przy czym gatunek typowy (A. alpina) należy do jednej z mniejszych grup[7][12].

Gatunki flory Polski[13]
Wykaz gatunków[4][14][15]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-20].
  4. ↑ a b c Arabis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-20].
  5. ↑ Klaus Kubitzki (red.), Flowering plants, Dicotyledons: Malvales, Capparales, and non-betalain Caryophyllales, Berlin: Springer, 2003, s. 106, ISBN 3-540-42873-9, OCLC 49493577.
  6. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 64, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b c Robert Karl, Marcus A. Koch. A world-wide perspective on crucifer speciation and evolution: phylogenetics, biogeography and trait evolution in tribe Arabideae. „Annals of Botany”. 112, 6, s. 983–1001, 2013. DOI: 10.1093/aob/mct165. 
  8. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ Genus Arabis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-20].
  10. ↑ a b c Ihsan A. Al-Shehbaz, Dmitry A. German, Robert Karl, Ingrid Jordon-Thaden, Marcus A. Koch. Nomenclatural adjustments in the tribe Arabideae (Brassicaceae). „Plant Div. Evol.”. 129/1, s. 71–76, 2011. 
  11. ↑ L. Liu, B. Zhao, D. Tan, J. Wang. Phylogenetic relationships of Brassicaceae species based on matK sequences. „Pakistan Journal of Botany”. 44, 2, s. 619-626, 2012. 
  12. ↑ Terezie Mandáková, Petra Hloušková, Marcus A Koch, Martin A Lysak. Genome Evolution in Arabideae Was Marked by Frequent Centromere Repositioning. „Plant Cell”. 32, 3, s. 650-665, 2020. DOI: 10.1105/tpc.19.00557. 
  13. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 34, ISBN 978-83-62975-45-7.
  14. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
  15. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 25. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gęsiówka&oldid=72985751”