Gereza czarna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Gereza czarna
Colobus satanas[1]
Waterhouse, 1838[2]
Ilustracja
Fig. 2 – gereza czarna (C. satanas)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

gerezy

Rodzaj

gereza

Gatunek

gereza czarna

Synonimy
  • Semnopithecus anthracinus Le Conte, 1857[3]
  • Stachycolobus municus Matschie, 1917[4]
  • Stachycolobus limbarenicus Matschie, 1917[5]
  • Stachycolobus zenkeri Matschie, 1917[6]
  • Colobus metternichi Krumbiegel, 1943[7]
Podgatunki
  • C. s. satanas Waterhouse, 1838
  • C. s. anthracinus (Le Conte, 1857)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]

Gereza czarna[9], gereza szatanka[10] (Colobus satanas) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Gereza czarna występuje w zachodniej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku[11]:

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1838 roku brytyjski zoolog George Robert Waterhouse nadając mu nazwę Colobus satanas[2]. Holotyp pochodził z wyspy Bioko, w Gwinei Równikowej[12].

Istnieje bardzo niewielka zewnętrzna różnica między dwoma podgatunkami C. satanas[11]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[11].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Colobus: gr. κολοβος kolobos „ograniczony, okaleczony”; dżelada białobroda posiada szczątkowy kciuk[13].
  • satanas: w judaizmie Szatan (gr. Σατανας Satanas) był jednym z aniołów, który zbuntował się przeciwko Bogu[14].
  • anthracinus: łac. anthracinus „czarny jak węgiel, antracytowy”, od ανθρακινος anthrakinos „z węgla drzewnego”, od ανθραξ anthrax, ανθρακος anthrakos „węgiel”[15].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 50–77 cm, długość ogona około 80 cm; masa ciała samic 10–11 kg, samców 10–15 kg[16]. Przedstawiciele tego gatunku są w całości pokryci długim, czarnym futrem. Charakterystyczne są też długie palce oraz ogon. Tak jak inne gerezy, gerezy czarne pozbawione są kciuka.

Ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Biotop: Nizinne lasy deszczowe.

Tryb życia: Gerezy czarne żyją w grupach składających się zazwyczaj z jednego dorosłego samca, samic rozpłodowych i ich potomstwa. Są gatunkiem terytorialnym. Na wolności żyją około 20 lat.

Pokarm: Głównym składnikiem diety przedstawicieli tego gatunku są liście i nasiona. Czasem jedzą też owoce i kwiaty. Gerezy czarne zazwyczaj jedzą na ziemi.

Rozród: Ciąża trwa około 200 dni, a młode osiągają dojrzałość płciową w wieku około 4-6 lat. W jednym miocie występuje zazwyczaj jedno młode[17]. Młode rodzą się z brązowym futrem, co odróżnia je od innych gatunków gerez.

Ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Gerezy czarne są bardzo wrażliwe na zniszczenia powstałe w wyniku wyrębu lasów, co stale przyczynia się do spadku ich liczebności. Przez wiele lat ludzie polowali na nie dla futra i mięsa. Obecnie jest to jeden z dziesięciu najbardziej zagrożonych gatunków naczelnych w Afryce. Status zagrożenia według IUCN w zależności od podgatunku:

  • C. s. satanas satanas – status: CR[18]
  • C. s. anthracinus – status: VU[19]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Colobus satanas, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b G.R. Waterhouse. On some New Species of Mammalia from Fernando Po. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 6, s. 58, 1838. (ang.). 
  3. J.L. La Conte. Decriptions of several new Mammals from Western Africa. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 9, s. 10, 1857. (ang.). 
  4. Matschie 1917 ↓, s. 155.
  5. Matschie 1917 ↓, s. 156.
  6. Matschie 1917 ↓, s. 157.
  7. I. Krumbiegel. Zur Kenntnis der Säugetierfauna von Fernando Poo. „Archiv für Naturgeschichte”. 11, s. 305, 1943. (niem.). 
  8. F. Maisels & D.T. Cronin, Colobus satanas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-08] (ang.).
  9. Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  10. Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 112. ISBN 83-01-14344-4.
  11. a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 244. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  12. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Colobus satanas. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-08].
  13. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 196, 1904. (ang.). 
  14. Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 203, OCLC 637083062 (ang.).
  15. The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
  16. D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 107–702. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  17. Whitney Lane, Colobus satanas (black colobus) [online], Animal Diversity Web [dostęp 2023-12-06] (ang.).
  18. D.T. Cronin, Colobus satanas ssp. satanas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-08] (ang.).
  19. F. Maisels & D.T. Cronin, Colobus satanas ssp. anthracinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-08] (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]