Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego – Wikipedia, wolna encyklopedia

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
The Institute for Western Affairs in Poznań
Godło
Ilustracja
Siedziba Instytutu Zachodniego na Grobli
Data założenia

27 lutego 1945[1]

Typ

instytut badawczo-analityczny

Patron

Zygmunt Wojciechowski

Państwo

 Polska

Adres

ul. Mostowa 27 A
61-854 Poznań

Dyrektor

Justyna Schulz

Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, w centrum znajduje się punkt z opisem „Instytut Zachodniim. Zygmunta Wojciechowskiego”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Instytut Zachodniim. Zygmunta Wojciechowskiego”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Instytut Zachodniim. Zygmunta Wojciechowskiego”
52°24′19″N 16°56′20″E/52,405278 16,938889
Strona internetowa

Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego (ang. Institute for Western Affairs, niem. West-Institut, fr. Institut Occidental) – polski instytut badawczy z siedzibą w Poznaniu, który utworzono ustawą z dnia 17 grudnia 2015[2]. Instytut jest następcą prawnym istniejącego od 1945[1] Instytutu Zachodniego – Instytutu Naukowo-Badawczego im. Zygmunta Wojciechowskiego. Nadzór nad Instytutem sprawuje Prezes Rady Ministrów.

IZ zajmuje się monitorowaniem i analizą sytuacji politycznej, gospodarczej, społecznej i prawnej w Niemczech, a także śledzi stosunki polsko-niemieckie oraz problematykę międzynarodową: procesy w Unii Europejskiej, relacje transatlantyckie, wyzwania i zagrożenia globalne. Podstawowym zadaniem IZ jest prowadzenie badań naukowych oraz przygotowywanie analiz, raportów, ekspertyz i studiów prognostycznych na potrzeby organów władzy publicznej w Polsce.

Integralną częścią placówki jest Gabinet Krzysztofa Skubiszewskiego.

Historia i funkcjonowanie Instytutu

[edytuj | edytuj kod]

Rodowód Instytutu Zachodniego jest silnie zakorzeniony w myśli zachodniej przywracającej pamięć o historycznych związkach kresów zachodnich z Polską[3]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego myśl zachodnia rozwijała się zwłaszcza na Uniwersytecie Poznańskim, stanowiącym ważny ośrodek badań niemcoznawczych, prowadzono prace badawcze dotyczące  stosunków polsko-niemieckich oraz dokumentowano polską przeszłość wschodnich prowincji Niemiec. Poznańskie środowisko naukowe skupiało wówczas tak wybitnych uczonych, jak: Jan Czekanowski, Kazimierz Tymieniecki, Teodor Tyc, Józef Kostrzewski, Mikołaj Rudnicki, Maria Kiełczewska-Zaleska oraz Zygmunt Wojciechowski.

Koncepcja utworzenia specjalistycznej placówki badawczej, zajmującej się problematyką niemiecką i dziejami trudnego sąsiedztwa polsko-niemieckiego, pojawiła się podczas II wojny światowej, w drugiej połowie 1943, w środowisku podziemnej organizacji „Ojczyzna”, powiązanej ze strukturami Polskiego Państwa Podziemnego. „Ojczyzna” kierowała pracami m.in. Sekcji Zachodniej Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu na Kraj. Już wówczas działacze „Ojczyzny”, wśród których byli Zygmunt Wojciechowski, Edmund Męclewski, Jan Jacek Nikisch, Edward Serwański, Andrzej Grodek i Jan Zdzitowiecki, jako jeden z głównych elementów powojennego porządku w Europie uznali ustanowienie zachodniej granicy Polski nad Odrą i Nysą Łużycką[4]. Wtedy też padła po raz pierwszy nazwa placówki – Instytut Zachodni, a także tytuł czasopisma – „Przegląd Zachodni”. Pierwszy dokument, w którym zarysowano profil badawczy i strukturę organizacyjną Instytutu Zachodniego, przygotowano w grudniu 1944 w formie notatki dla Delegatury Rządu na Kraj[5]. Ten właśnie moment uważa się za datę powstania Instytutu Zachodniego.

Pomysł utworzenia Instytutu Zachodniego zrodził się w Milanówku pod Warszawą, gdzie wówczas przebywał prof. Z. Wojciechowski i gdzie konspiracyjnie spotykali się inni inicjatorzy pomysłu z organizacji „Ojczyzna”: A. Grodek, E. Męclewski i J. Zdzitowiecki. Wybór Poznania jako siedziby Instytutu Zachodniego od początku nie budził żadnych wątpliwości. Miało to być m.in. nawiązanie do tradycji myśli zachodniej i badań niemcoznawczych, prowadzonych na Uniwersytecie Poznańskim.

Oficjalne powołanie do życia Instytutu Zachodniego nastąpiło 27 lutego 1945, krótko po Memoriale w sprawie Instytutu Zachodniego, skierowanym przez prof. Wojciechowskiego do premiera Edwarda Osóbki-Morawskiego[6]. Statut Instytutu zatwierdzono 6 sierpnia 1945. Pierwszym dyrektorem Instytutu Zachodniego został jego inicjator prof. Z. Wojciechowski, historyk prawa i znawca problematyki niemieckiej. Ówczesne zadania naukowe placówki to opisywanie okupacji niemieckiej, analiza procesu włączania Ziem Zachodnich, badanie dziejów relacji polsko-niemieckich. Profil ten następnie wzbogacono o zagadnienia integracji europejskiej (pionierskie badania w Polsce), współczesność obu państw niemieckich, przemiany w Europie Środkowo-Wschodniej, stosunki Wschód-Zachód.

Przełom lat 1989/1990 stworzył nowe możliwości badawcze dla Instytutu, poszerzając i pogłębiając zakres tematyczny zainteresowań; podjęto w szerokim wymiarze m.in. kwestie procesów integracyjnych i dezintegracyjnych w Europie, w tym zjednoczenia Niemiec, zagadnienia roli Niemiec w środowisku międzynarodowym, problematykę dziedzictwa niemieckiego na Ziemiach Zachodnich, a także kwestię bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym oraz relacji transatlantyckich.

Instytut do 1991 funkcjonował jako placówka naukowo-badawcza, z którą współpracowało i pełniło funkcję nadzorującą Towarzystwo Instytut Zachodni jako jej organ założycielski. Takie rozwiązanie zapewniało materialne podstawy do pracy badawczej, a zarazem spajało etatową kadrę placówki ze środowiskiem naukowym Poznania i kraju. W 1991 Instytut Zachodni przekształcono w jednostkę badawczo-rozwojową nadzorowaną najpierw przez Ministra Spraw Zagranicznych, a od 2013 – Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Obecny status prawny jako państwowej jednostki organizacyjnej podległej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów poznańska placówka uzyskała 17 grudnia 2015 na mocy ustawy[2].

Struktura Instytutu

[edytuj | edytuj kod]

Dyrektorzy Instytutu

[edytuj | edytuj kod]
Justyna Schulz (2019)

Działy Instytutu

[edytuj | edytuj kod]

a. Pion badawczo-analityczny

[edytuj | edytuj kod]
  • Zespół: Niemcy – państwo, społeczeństwo, gospodarka
  • Zespół: Niemcy – Europa – świat
  • Zespół: Historia i polityka
  • Zespół: Bezpieczeństwo globalne
  • Projekt: Ziemie Zachodnie i Północne

b. Pion wsparcia

[edytuj | edytuj kod]

c. Księgowość

[edytuj | edytuj kod]

Biblioteka

[edytuj | edytuj kod]

Zbiory Biblioteki I, liczące ogółem ponad 120 tys. różnego rodzaju prac, stanowią największy w Polsce zasób specjalistyczny z zakresu niemcoznawstwa (w tym prasy niemieckiej); ponadto Biblioteka IZ posiada bogate i cenne zbiory z zakresu historii Polski i powszechnej, problematyki europejskiej i stosunków międzynarodowych, zagadnień socjologicznych, prawnych i ekonomicznych.

Zbiory dokumentów

[edytuj | edytuj kod]

W zasobach Instytutu Zachodniego znajdują się unikatowe zespoły archiwalne (zdigitalizowane): Archiwum II Wojny Światowej i Archiwum Ziem Zachodnich. Gromadzone przez lata dokumenty, wspomnienia i różne zapiski osobiste, materiały archiwalne, fotografie, publikacje z czasów okupacji tworzą Archiwum II Wojny Światowej. Materiały pochodzące z tych zbiorów zamieszczane są w monografiach i albumach, eksponowane na wystawach oraz wykorzystywane w filmach dokumentalnych i reportażach. Z kolei w Archiwum Ziem Zachodnich znalazły się m.in. efekty pionierskich prac badawczych Instytutu Zachodniego, prowadzonych po wojnie na Ziemiach Odzyskanych, oraz pamiętniki mieszkańców tych ziem, nadesłane na konkursy ogłaszane przez Instytut Zachodni w latach 1956, 1966 i 1970.

Wydawnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Istniejące od 1945 Wydawnictwo Instytutu Zachodniego wydało ponad 400 książek, 350 numerów czasopisma „Przegląd Zachodni” (w przeszłości wydawano czasopisma także w j. angielskim, francuskim i niemieckim) oraz wiele innych wydawnictw okazyjnych i seryjnych; publikuje prace pracowników IZ oraz autorów z innych ośrodków naukowych i eksperckich zarówno z Polski, jak i zagranicy.

Rada Instytutu

[edytuj | edytuj kod]

Powołana na mocy ustawy pełni rolę opiniującą.

Z dniem 30 grudnia 2023 roku skład rady Instytutu został odwołany[7].

Program badawczo-analityczny Instytutu

[edytuj | edytuj kod]

Badania i analizy są realizowane w ramach głównych bloków tematycznych:

Rezultaty prac badawczych i analitycznych

[edytuj | edytuj kod]

Wyniki prac badawczych i analitycznych, prowadzonych w IZ, są prezentowane w formie: publikacji; opracowań dla organów administracji publicznej; on-line.

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]

Opracowania dla organów administracji publicznej

[edytuj | edytuj kod]
  • Notatki IZ
  • Ekspertyzy IZ
  • Raporty IZ
  • Monitor Bezpieczeństwa oraz materiały niecykliczne

Gabinet Ministra Krzysztofa Skubiszewskiego

[edytuj | edytuj kod]

Integralną częścią Instytutu Zachodniego jest Gabinet Krzysztofa Skubiszewskiego. Znalazły się w nim zbiory przekazane w 2014 r. przez rodzinę prof. Krzysztofa Skubiszewskiego, ministra spraw zagranicznych w latach 1989–1993, prawnika i dyplomatę. Obok bogatego księgozbioru znajdują się w nim dokumenty, korespondencja, odręczne notatki, fotografie oraz inne pamiątki osobiste i rodzinne.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Historia | Instytut Zachodni. iz.poznan.pl. [dostęp 2019-05-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-31)].
  2. a b Ustawa z dnia 17 grudnia 2015 r. o Instytucie Zachodnim im. Zygmunta Wojciechowskiego (Dz.U. z 2015 r. poz. 2292).
  3. Marian Mroczko, Polska myśl zachodnia 1918–1939. Kształtowanie i upowszechnianie, Instytut Zachodni, Poznań 1986.
  4. Zbigniew Mazur, Antenaci. O politycznym rodowodzie Instytutu Zachodniego, Instytut Zachodni, Poznań 2002.
  5. Zasady organizacyjne Instytutu Zachodniego, w: Instytut Zachodni w dokumentach, red. A. Choniawko, Z. Mazur, Instytut Zachodni, Poznań 2006, s. 39.
  6. Memoriał w sprawie Instytutu Zachodniego, w: Instytut Zachodni w dokumentach, red. A. Choniawko, Z. Mazur, Instytut Zachodni, Poznań 2006, s. 40.
  7. Donald Tusk podjął decyzję odnośnie Instytutu Zachodniego w Poznaniu | wpoznaniu.pl [online], wpoznaniu.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]